جنگل‌كاري
و حفاظت بهينه از جنگل
طاهر جمشيدزاده
در سياره آبي منظومه شمسي كه تنها سياره مسكوني در ميان ديگر همتايان خويش در كهكشان راه شيري است و يك سال آزگار در مواجهه با ويروس چموش كرونا قرار گرفته است و بيش از ۲ميليون و ۱۵۰ هزار نفر از ساكنان پست مدرن خود را از دست داده است؛ شايد در اين زمينه صحبت از جنگل‌كاري در اين شرايط براي بعضي‌ها صعب و آسان نباشد اما اين سرمايه و ميراثي است كه طبق اصل۵۰ قانون اساسي كه حفاظت از محيط‌زيست يك وظيفه عمومي و همگاني است برعهده تك‌تك ما و آحاد افراد جامعه است؛ بايد به نحو مطلوب و شايسته آن را ضمن صيانت و حفاظت توسعه داده و به نسل آينده تحويل داد. در دنياي امروز توسعه و اهميت جنگل‌كاري و حفاظت از آن و به ويژه بها دادن به حوزه محيط‌زيست و فضاي سبز «مبلمان جنگلداري شهري» با توجه به نگراني‌هاي موجود جهت كاهش آلودگي‌ها در كره زمين بسيار حياتي و پراهميت جلوه مي‌كند؛ بررسي‌هاي ميداني، پژوهشي و مباحث اوليه مربوط به آلودگي‌هاي موجود در شهرها و علي‌الخصوص كلان‌شهرهايي نظير تهران، اصفهان، مركزي، مشهد، تبريز، اهواز و... نشان مي‌دهد كه افزايش رشد جمعيت همراه با توسعه صنعتي اين جوامع منجر به افزايش سطح زندگي شهرنشيني شده است به‌طوري كه اين حيطه با افزايش موتوريزه شدن شهرها همراه شده است. از اين رو آلودگي‌هاي موجود در اين مناطق نيز به تبع آن با پارامتر رشد تصاعدي آلاينده‌ها افزايش دو چندان يافته است؛ به‌طوري كه توسعه فضاي سبز و جنگلداري شهري مي‌تواند تا حد بسيار زيادي از اين آلودگي‌ها به ويژه آلودگي هوا بكاهد. در اين راستا تعيين خط‌مشي و سياست‌هاي مدون و نه سياست‌هاي دوري، منفعل و خود انديشانه براي جنگلداري شهري و حفظ و صيانت از آن بايد به‌طور مستقيم با شرايط ويژه شهر در ارتباط باشد و شرايط و نيازمندي‌هاي اجتماعي و موقعيت‌هاي جغرافيايي منطقه نيز بسيار حائز اهميت است. تاكنون تقريبا اغلب طرح‌هاي جنگلداري شهري در كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه بر پايه ارزش‌هاي زيباشناختي صورت گرفته است، در حالي كه بايد روسا و مسوولان سازمان محيط‌زيست و سازمان جنگل‌ها و جنگلداري شهري اين مناطق را با ارايه راهكارهاي اصولي، مدون، دعوت از صاحب‌نظران، نخبگان، اساتيد دانشگاه در حوزه محيط‌زيست و جنگل، جامعه‌شناسان، كلاس‌هاي آموزشي با رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي، تهيه نقشه راه حفاظت از جنگل و صيانت از آن و همچنين تهيه اطلس رنگي جنگل‌هاي مناطق مختلف كشور كه بعضي از آنها مانند جنگل‌هاي شمال كشور، ارسباران و مناطق زاگرس و البرز دخيره‌گاه ژنتيكي و اكوسيستم گياهي و جانوري بكر ايران به شمار مي‌روند و ارسال آن به۳۱ استان كشور را با ديدگاه بهتر و همه‌جانبه نگر و پرهيز از نگاه صفر و صدي و ارايه متنوع‌ترين فايده‌مندي براي عموم مردم مورد ملاحظه و بررسي قرار دهند و بايد از توجه صرف به مسائل زيباشناختي بصري آن ممانعت و پرهيز شود؛ وجود گونه‌هاي گياهي و درختان موجود در شهرها و مبلمان شهري علي‌الخصوص كلان‌شهرهايي و شهرهاي پرجمعيت كه پيش‌تر در بالا ذكر آنها رفت، نقش بسيار زيادي در حفظ سلامت عمومي جوامع شهري و كاهش آلودگي‌هاي ناشي از وسائط نقليه موتوري اعم از آلودگي‌هاي ناشي از ذرات «به‌خصوص ذرات معلق» موجود در هوا كه پديده وارونگي دمايي را بيش از يك دهه است در آنها منجر شده، آلودگي‌هاي صوتي و نيز خسارات و آلودگي‌هاي ناشي از زباله‌ها و استفاده از مواد زائد و شيميايي نظير مازوت در نيروگاه‌هاي برق آبي ايفا كند. در نتيجه ماحصل و خروجي اين نوشتار اگرچه خالي از اشكال نيست اما مي‌توان بيان كرد كه استپ‌هاي گياهي و به ويژه پوشش‌هاي سبزشهري امروز وسيع‌الطيف بوده و طيف وسيعي از خدمات محيط در معرض انقراض و رو به زوال كيفي شهرها كه زنگ‌هاي آن در چند سال گذشته و يكي دو دهه اخير كه با تخريب پوشش گياهي، خراب كردن بستر رودخانه‌ها، پديده كوه‌خواري و جنگل‌خواري، برداشت خاك و... كه به گفته كارشناسان زمين‌شناسي چند دهه طول مي‌كشد تا چند سانتي‌متر خاك تشكيل شود، نواخته شده و به صدا درآمده است معرفي و شناسانده شود. در اين زمينه استفاده از آموزش گسترده و بهره گرفتن و استفاده از سيستم‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي با تعامل و همكاري سازنده بين سازماني و ارگاني نهادهاي ذي‌ربط و مرتبط نظير سازمان محيط‌زيست و وزارت جهاد كشاورزي و معاونت‌هاي تحت تابعه آن مانند سازمان جنگل‌ها و مراتع كشور و منابع طبيعي سازنده و كارآمد خواهد بود، نارسايي‌هاي امروز شهري اعم از زيست محيطي و به‌طور خاص اجتماعي و فرهنگي مسائل غيرقابل حل به شمار نمي‌آيند، طوري كه در نهايت مي‌توان اظهار داشت كه شهرها و به تبع آن مبلمان شهري آنها با يك معماري اصولي و با يك برنامه‌ريزي مدون و صحيح از طرف كارشناسان امر و در‌نظر گرفتن آيتم‌ها و فاكتورهاي اجتماعي، مورفولوژي و توپوگرافي شكل گيرند؛ از اين رو مشكلات و معضلات شهرنشيني و آلودگي‌هاي محيطي ناشي از افزايش بي‌رويه جمعيت و افزايش سطح موتوريزه شدن در شهرها با رعايت اصول علمي و ايجاد اكوسيستم‌هاي طبيعي گياهان تا حد بسيار زيادي كاهش مي‌يابد و جا دارد در افق و سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و در برنامه توسعه ششم توجه و اهتمام ويژه در اين خصوص با تعيين رديف بودجه اختصاصي از طرف مجلس شوراي اسلامي كه مجلس يازدهم از اين اصل كليدي كشور غافل شده است و يكي از نمايندگان اين مجلس سربازي وظيفه‌شناس را به دليل عدم اجازه ورود به خط ويژه ضرب و شتم مي‌كند؛ صورت و انجام گيرد تا مصايب و مشكلات فراروي جنگل‌ها و مراتع كشور كه در چند سال اخير در معرض تخريب و آسيب جدي با برداشت غيرقانوني چوب اگرچه قانون ممنوعيت برداشت تصويب شده اما كماكان قاچاق چوب به‌وسيله شيادان حرفه‌اي چوب صورت مي‌گيرد و شكارچيان غيرمجاز كنام‌هاي جانوري و گونه‌هاي نادر و در معرض خطر انقراض را هدف مطامع شخصي خويش قرار مي‌دهند و محيط‌بانان را ضرب و شتم و به شهادت مي‌رسانند، قرار گيرد.