آغاز به كار جشنواره تئاتر زير سايه يك همه‌پرسي!
اين صحنه فقط يك بازنده دارد
بابك احمدي
جشنواره تئاتر فجر درحالي شروع شد كه يك شب پيش از اين، نمايش «ويتسك مختل شده» نوشته مهين صدري و كارگرداني اميررضا كوهستاني با حدود 2 هزار بيننده به‌صورت آنلاين به نمايش درآمد. روزنامه اعتماد در شماره روز سه‌شنبه گذشته گزارشي با عنوان «بين‌المللي كه نيست، ملي چطور؟» درباره برپايي جشنواره تئاتر فجر منتشر كرد و در اين گزارش به طرح پرسش‌هاي به وجود آمده بين اهالي هنرهاي نمايشي و افكار عمومي پرداخت. پرسش‌هايي مانند اينكه چطور امكان دارد تمام فعاليت‌هاي توليدي و اجرايي مرتبط با هنرهاي نمايشي ظرف 10 ماه گذشته از سوي دولت متوقف شود، ولي درست چندروز مانده به موعد سالانه برگزاري جشنواره‌ها بار ديگر با صدور مجوز اجراي عمومي و بازگشايي سالن‌هاي نمايشي مواجه شويم؟ اين مورد به حدس و گمانه‌ها پيرامون برخورد مسوولان با فرهنگ و هنر چون زينت‌‌دهنده مجالس دامن زد، زيرا عملكرد دولتمردان به ويژه در ماه‌هاي نخست شيوع ويروس كرونا و بي‌خيالي آنها نسبت به وضعيت جامعه هنري و تئاتري بيش از هرچيز به طرح انتقاد دامن مي‌زند تا مثلا همراهي با رويدادهايي كه حالا فقط در ظاهر شكل و شمايل فرهنگي و هنري دارند.
در همين رابطه، روز گذشته حسين مسافرآستانه، دبير سي‌ونهمين جشنواره تئاتر فجر در گفت‌وگويي با خبرگزاري مهر به يكي از انتقادها پاسخ داده است. او گفته «بخش حضوري جشنواره با تاييد و مجوز وزارت بهداشت برگزار مي‌شود.» ولي به اين پرسش پاسخ نداده كه چطور شد بعد از 10 ماه تعطيلي در سالن‌هاي تئاتر به يك‌باره گشوده شد. موردي كه البته در ابتداي گفت‌وگوي خبرگزاري مهر هم به چشم مي‌خورد. «محدوديت‌هاي كرونايي براي فعاليت‌هاي فرهنگي و هنري در شهرهايي كه آمار ابتلا و مرگ و مير ناشي از ويروس كرونا پايين آمده، طي ۲ هفته اخير برداشته شده و از اين رو راه براي از سرگيري فعاليت‌هاي سينمايي و تئاتري هموار شده است. البته هنوز معلوم نيست كه اين مجوز فعاليت تا چه زماني اعتبار دارد و آيا بار ديگر سينما و تئاتر به دليل اعمال محدوديت‌هاي كرونايي تعطيل مي‌شوند يا نه.»
در ادامه مي‌خوانيم «در شرايط فعلي دست‌اندركاران سينما و تئاتر مشغول برگزاري ۲ رويداد مهم در اين عرصه هستند؛ سي و نهمين جشنواره فيلم فجر و سي و نهمين جشنواره تئاتر فجر. با برداشته شدن محدوديت‌هاي كرونايي، برگزاركنندگان جشنواره‌هاي فيلم و تئاتر فجر براي اكران و اجراي حضوري آثار برنامه‌ريزي كرده‌اند كه البته اين برنامه‌ريزي با رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي و محدوديت ظرفيت انجام مي‌شود. اما نكته‌اي كه طي چند روز اخير باعث دغدغه فعالان و هنرمندان سينما و تئاتر شده اين است كه وزارت بهداشت و همچنين ستاد ملي مقابله با كرونا براي برگزاري جشنواره‌هاي فيلم و تئاتر فجر مجوز رسمي صادر نكرده و به نوعي توپ را در زمين وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي انداخته و مسووليت برگزاري حضوري را بر عهده اين وزارتخانه گذاشته است.
سي و نهمين جشنواره تئاتر فجر از شنبه ۱۱ بهمن آغاز به كار مي‌كند و در اين جشنواره قصد بر اين است كه نمايش‌هاي شركت‌كننده براي ظرفيت محدودي از اصحاب رسانه و منتقدان و همچنين در سالن‌هاي بزرگ‌تر براي مخاطبان تئاتري اجراي حضوري داشته باشند.
حسين مسافرآستانه دبير سي و نهمين جشنواره تئاتر فجر درباره اينكه آيا وزارت بهداشت و ستاد ملي مقابله با كرونا براي برگزاري حضوري اين دوره از جشنواره تئاتر فجر مجوز رسمي صادر كرده يا نه، به مهر گفت: وزير محترم فرهنگ و ارشاد اسلامي كه عضو ستاد ملي مقابله كرونا هستند به ما اعلام كردند كه مجوز برگزاري حضوري جشنواره را داده است. ما علاوه بر مجوز، همكاري وزارت بهداشت را در برگزاري جشنواره تئاتر فجر داشتيم و تمام هنرمندان ما را كه قرار است از سراسر كشور وارد جشنواره شوند، مورد تست رايگان كرونا قرار داده است.»
بر اين اساس حسين مسافر تاكيد كرده «اگر وزارت بهداشت در عدم رعايت پروتكل‌ها اعتراض داشته باشد مي‌تواند معترض شود ولي در صورت رعايت پروتكل‌ها مشكلي وجود نخواهد داشت. دبير سي و نهمين جشنواره تئاتر فجر در پايان تصريح كرد: ما براساس رفع محدوديت برگزاري فعاليت‌هاي فرهنگي و هنري، با حفظ پروتكل‌هاي بهداشتي اقدام به برگزاري حضوري سي و نهمين جشنواره تئاتر فجر كرده‌ايم.»نكته ديگري كه ظرف همين روزها مطرح شد در اين باره بود كه دبيرخانه جشنواره اصولا چرا موفق نشده با هنرمندان يا مدرسان تئاتر جهان رايزني كند تا حداقل از امكانات فضاي مجازي براي برقراري ارتباط بين هنرمندان ايراني و خارجي بهره بگيرد؛ امري كه در يك‌سال گذشته به وفور اتفاق افتاد و هنرمندان سراسر جهان دانسته‌هاي خود را با يكديگر به اشتراك گذشتند. آنها حتي در مواردي فعاليت‌هاي مشترك انجام دادند. حتي در يك نمونه، شب گذشته نمايش «ويتسك مختل شده» نوشته مهين صدري به كارگرداني اميررضا كوهستاني از طريق سايت vimeo با زيرنويس فارسي براي مخاطب ايراني به نمايش درآمد؛ اجرايي كه از سوي نزديك به 2هزار بيننده آنلاين در ايران و كشورهاي ديگر دنبال شد؛ با در نظر گرفتن اين نكته كه مخاطب ايراني نمايش از ده‌ها مانع و معضل براي يك دسترسي ساده در رنج بود. به اين ترتيب «ويتسك مختل شده» تا همين لحظه و تنها در يك نوبت نمايش، به اندازه يكي دو سال جشنواره تئاتر فجر مخاطب داشته؛ اتفاقي كه به خودي خود شبيه يك همه‌پرسي است. آيا نمي‌توانستيم از ظرفيت‌هاي موجود ايراني در كشورهاي اروپايي بهره بگيريم؟ حسين مسافر آستانه در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد «زماني كه به بررسي برنامه‌هاي مرتبط با جشنواره مشغول بوديم از طريق امور بين‌الملل اداره كل هنرهاي نمايشي تلاش‌هايي انجام داديم ولي در نهايت به نتيجه مورد نظر نرسيديم. حتي با در نظر گرفتن آشنايي‌هاي شخصيِ از پيش موجود هم ايده‌هايي را پيش برديم و با چند كمپاني ارتباط گرفتيم؛ به خصوص آنها كه در گذشته سابقه همكاري با جشنواره را در كارنامه داشتند و كارهايي انجام داده بودند. متاسفانه هيچ‌كدام از آنها نمايش آماده نداشتند، چون كمپاني‌هاي تئاتري جهان در اين دوران تعطيل هستند و اتفاقا در همين دوران تعطيلات حقوق دريافت مي‌كنند و ديگر تمايلي به فعاليت ندارند. فقط يك گروه ابتدا اعلام آمادگي كرد كه همان يك گروه هم در ادامه عذرخواهي كرد.» بنابراين و با توجه به تجربه آقاي كوهستاني در تئاتر بر اين و صدالبته ايرانيان ديگري كه خارج از كشور زندگي مي‌كنند سوال دوم مطرح شد كه آيا در بين گروه‌ها و هنرمندان فعال ايراني هيچ فردي وجود نداشت؟ آيا بين تعداد انبوهي دانشجوي تئاتر ايراني كه در دانشگاه‌هاي كشورهاي ديگر مشغول به تحصيلند، هنرمندي نبود كه به اجراي آنلاين علاقه داشته باشد يا هيچ چهره دانشگاهي نداشتيم كه از طريق امكانات فضاي مجازي با گروه‌هاي ايراني وارد تبادل اطلاعات شود؟ تئاتر ايران بهرام بيضايي دارد يا ندارد؟!
حسين مسافر آستانه البته اين موضوع را كه پيگيري‌هاي صورت‌گرفته را رد نمي‌كند ولي به حتم رويكرد مورد نظر اين نوشته در ذهن دست‌اندركاران وزارت فرهنگ و ارشاد وجود نداشته و ندارد. دبير جشنواره تئاتر فجر ادامه مي‌دهد «اتفاقا ما همين نظر را داشتيم و تلاش كرديم از بين دانشجويان و گروه‌هاي ايراني كه مي‌شناختيم كاري به صورت آنلاين در جشنواره اجرا شود. به همين دليل از بين ايرانيان به آن بخشي كه آشنايي داشتيم درخواست فرستاديم و اعلام كرديم كه مي‌توانيم پذيرا باشيم ولي از آن‌سو آمادگي حضور در جشنواره وجود نداشت.» دبير سي‌و نهمين جشنواره تئاتر فجر مي‌گويد «براي نمونه در فرانسه و آلمان تعدادي افراد سراغ داشتيم كه مي‌توانستند در اين زمينه فعال شوند» ولي با توجه به جدول اعلام‌شده از سوي دبيرخانه جشنواره، تلاش‌ها به نتيجه نرسيده است.
بنابراين جشنواره تئاتر فجر در حالي روز گذشته با تمام اما و اگرهايش آغاز به كار كرد كه عملا نتوانست آينه تمام‌نماي ظرفيت‌هاي موجود هنرهاي نمايشي كشور باشد. چون درك اين نكته كه تئاتر ايران پژوهشگران، كارگردانان، نمايشنامه‌نويسان و مدرسان صاحبنام و پرطرفدار كم ندارد، كار چندان دشواري نيست؛ ولي ظواهر نشان مي‌دهد دو طرف علاقه‌اي به همكاري با يكديگر ندارند. عاملي كه سايه‌اش نه‌تنها روي سر جشنواره تئاتر كه بالاي سر جشنواره فيلم فجر هم سنگيني مي‌كند و بازنده اصلي اين صحنه، قطعا وزارت ارشادي است كه روز به روز و سال به سال از هنر فاصله مي‌گيرد.