مجمع عمومي هفتاد و ششم و برجام
ابوالقاسم دلفي
مجمع عمومي سازمان ملل متحد كه از اواخر شهريور ماه تا اوايل مهر ماه در نيويورك تشكيل شد فرصتي را براي كشورهاي جهان به خصوص غربي‌‌ها فراهم كرد تا ابتدا با استماع سخنراني ويديوكنفرانسي ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور و سپس حضور و ديدارهاي فراوان وزير امور خارجه جديد جمهوري اسلامي ايران در اولين سفر خود به ايالات متحده، با ديدگاه‌ها و نظرات دولت جديد ايران عيني‌تر و واقعي‌تر آشنا شوند. اگرچه از قبل به نظر مي‌رسيد كه امسال موضوعاتي همچون ويروس كوويد ۱9 و معضلات آب وهوايي، بر فضاي گفتوگوهاي مجمع عمومي سالانه سازمان ملل متحد سايه افكند و از قبل هم در برنامه كاري دبيرخانه گنجانده شده بود، ليكن موضوعات مربوط به تحولات در ايران به ويژه سرنوشت توافق هستهاي و پرونده مذاكرات ناتمام وين - پس از انجام شش دور آن در دولت دوازدهم كه دور هفتم و ادامه گفت‌وگوها تعليق و به تشكيل دولت جديد در ايران موكول شده بود- اهميت و حساسيت خود را بر موضع‌گيري‌هاي متفاوت در مذاكرات و گفتوگوهاي دوجانبه و حاشيه‌اي مجمع عمومي تا نطق‌هاي سران و مسوولان كشورهاي مختلف كه حضوري به مراتب چشمگيرتر و پر تعدادتر از سال گذشته در مجمع داشتند، تحميل كرده بود. در شرايطي كه استنباط عمومي از سخنراني ويديوكنفرانسي رييس‌جمهور ايران در روز اول تشكيل مجمع عمومي، بر اعلام آمادگي مشروط ايران جهت بازگشت به ميز مذاكرات وين حكايت داشت؛ همزمان وزير خارجه نيز در ديدارهاي دوجانبه و اظهارات رسانهاي به كرات بر نزديك بودن آغاز مذاكرات احياي برجام تاكيد و اتمام بررسي پرونده مذاكرات توسط دولت جديد را نقطه آغازين و سرفصل شروع مذاكرات با طرف‌هاي چهار به اضافه يك اعلام كرد.
با وجود اين فضا، مقام‌هاي كشورهاي غربي به همراه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، برداشت‌هاي ترديدآميز و بعضا شبهه‌افكنانه خود را كه گاهي با انتقاد و عصبانيت هم همراه بود، در قبال مواضع دولت و وزير خارجه جديد جمهوري اسلامي ايران كه به‌زعم آنها عاري از نشانه‌هاي واضح و روشن براي از سرگيري مذاكرات در وين بود، در فضاي افكار عمومي بين‌المللي پمپاژ و القا مي‌كردند.
پيش از آغاز به كار رسمي مجمع، گفته شد احتمالا جلسه مشترك وزراي خارجه گروه كشورهاي چهار به اضافه يك با همتاي ايراني برگزار خواهد شد اما در نهايت اين جلسه تشكيل نشد. ملاقات‌ها و ديدارهاي جداگانه وزراي خارجه آلمان، فرانسه، انگليس و نماينده عالي سياست خارجي و امنيتي مشترك اتحاديه اروپايي با وزير خارجه كشورمان داراي يك هدف، پيام و درخواست مشترك مشخص بود كه با هدايت سخنگويان و راويان رسانهاي آنها تبديل به مطالبه‌اي شد كه حتي در مصاحبه سرگئي لاوروف وزير خارجه روسيه در حاشيه اجلاس مجمع نيز شنيده شد: درخواست بازگشت فوري و هر چه سريع‌تر ايران به ميز مذاكرات وين.
در اين بين خانم ليز تراس وزير خارجه جديدالورود بريتانيا حتي ايران را تشويق و ترغيب به از سرگيري سريع مذاكرات كرد.
اينكه چرا وزير خارجه قبلي بريتانيا و همتاي هلندي ايشان تقريبا همزمان و پس از تحولات افغانستان و به قدرت رسيدن طالبان، در يك سناريو از قبل طراحي شده در دوحه قطر با كارگرداني ايالات متحده و زلماي خليلزاد از كار بركنار و شخصيت‌هاي جديدي سكان ديپلماسي دو عضو موثر ائتلاف غرب و ناتو در اشغال بيست ساله افغانستان را به عهده گرفتند، موضوعي است كه در جاي خود و پردازشي مجزا به يك‌جانبه‌‌گرايي نوين ايالات متحده در صحنه‌آرايي تحولات بين‌المللي، قابل طرح و بررسي است و در يادداشت حاضر از آن عبور خواهد شد.
از سوي ديگر آقاي اميرعبداللهيان وزير امور خارجه كشورمان در نيويورك ضمن اعلام اينكه مذاكرات در خصوص برنامه هستهاي ايران در وين «به زودي» از سر گرفته مي‌شود، پيام‌هاي متناقض امريكا در مورد بازگشت به موافقتنامه را مورد انتقاد قرار داد. بنا به اظهارات ايشان گفت‌وگوها براي از سرگيري مذاكرات هستهاي در آينده خيلي نزديك انجام مي‌شود.
در همين حال برخي رسانه‌هاي غربي به نقل از يكي از مسوولان بلندپايه ايراني حاضر در نيويورك نوشته‌اند كه «به زودي» مي‌تواند چند روز يا چند هفته باشد و به محض اينكه بررسي و بازبيني پرونده مذاكرات وين به پايان برسد، ايران بدون اتلاف وقت به ميز مذاكرات بازمي‌گردد. اما اينكه آيا مذاكرات از همان نقطه‌اي كه در ماه ژوئن خاتمه يافت از سر گرفته مي‌شود يا نه، به گفته مقامات ايراني بستگي به مذاكراتي دارد كه با طرف‌هاي امضا‌كننده موافقتنامه در جريان است.
همچنين آقاي اميرعبداللهيان در ديدارهاي خود با مقامات مختلف غربي در نيويورك به دفعات انتقاداتي نسبت به ايالات متحده و رفتار آن كشور در قبال مذاكرات هستهاي ابراز داشت. به گفته ايشان، امريكا براي بازگشت به موافقتنامه هستهاي اعلام آمادگي مي‌كند، در حالي كه حداقل بخشي از تحريم‌هاي ترامپ را در ازاي اجراي مجدد تعهدات ايران لغو نمي‌كند. به گفته وزير خارجه ايران، از كاخ سفيد همچنان علايم و پيام‌هاي ديپلماتيك متضادي دريافت مي‌شود كه حاوي يك پيام مثبت يا سازنده نسبت به دولت جديد در تهران نيست.
خبرگزاري فرانسه به نقل از يك مقام ايراني كه نخواست نامش اعلام شود، گزارش كرده است كه براي ايالات متحده ساده خواهد بود كه موضع و ژست روشني در قبال ميلياردها دلار دارايي‌هاي بلوكه شده ايران در كره جنوبي و ژاپني اتخاذ كند. به گفته همين منبع در مورد تمايل واقعي جو بايدن براي بازگشت به موافقتنامه هستهاي ترديد وجود دارد. همين منبع در خصوص تصميم ايران به غني‌سازي ۶۰ درصد و نزديك شدن به مرز ۹۰ درصد كه امكان ساخت بمب را فراهم مي‌سازد، اظهار داشته است همان‌طور كه ايالات متحده، انگليس و استراليا با امضاي قراردادي، كانبرا را به زيردريايي هستهاي مجهز كردند، ايران نيز در مسير هستهاي خود نياز به اين ميزان از درجه خلوص هستهاي دارد، ضمن آنكه برنامه هستهاي جمهوري اسلامي ايران كاملا صلح‌آميز است.
انريكه مورا مذاكره‌كننده هستهاي اتحاديه اروپايي در پيام توييتري خود در خصوص مجمع امسال و موضوع مذاكرات هستهاي با جمهوري اسلامي ايران خاطرنشان كرده است كه در هفته مجمع عمومي سازمان ملل، بازگشت با احترام كامل به موافقتنامه هستهاي اولويت داشت. به‌زعم ايشان تمامي قدرت‌هاي بزرگي كه سند هستهاي سال ۲۰۱۵ با ايران را امضا كرده بودند و شامل چين و روسيه نيز مي‌شود، براي ضرورت از سرگيري مذاكرات در سريع‌ترين زمان ممكن و در نقطه‌اي كه در ماه ژوئن گذشته به دست آمده بود، توافق داشتند. در همين حال ميخاييل اوليانوف نماينده روسيه در مذاكرات هستهاي نيز در پيام توييتري خود خاطرنشان كرده است كه مذاكرات نبايد از نقطه صفر شروع شود. در همين حال آقاي لاوروف وزير خارجه روسيه در اظهاراتي كه در نوع خود شايد بي‌سابقه باشد در حاشيه مجمع عمومي اعلام كرد كه اگر ايران به برخي تعهدات موافقتنامه هستهاي پايبند نبوده، به اين خاطر است كه ايالات متحده از اين موافقتنامه خارج شده و واشنگتن از سال ۲۰۱۸ تحريم‌هايي را عليه ايران وضع كرده است كه نه تنها به غني‌سازي اورانيوم مربوط مي‌شود، بلكه تمامي طرف‌هايي كه با ايران تجارت قانوني مي‌كنند را نيز در بر گرفته است. لاوروف همچنين خاطرنشان كرده است كه ايالات متحده بايد براي حل و فصل تمامي مشكلات مربوط به از سرگيري موافقتنامه هستهاي با ايران فعال‌تر برخورد كند. وي ابراز اميدواري كرده است همان‌گونه كه ايران نيز تمايل خود را آشكار كرده مذاكرات وين هر چه زودتر از سر گرفته شود. وي با انتقاد از تحريم‌هاي يك‌جانبه پس از خروج امريكا از برجام در سال ۲۰۱۸ اضافه مي‌كند كه ايران هيچ گونه اقدام ممنوعه در ازاي پيمان عدم اشاعه هستهاي و پروتكل الحاقي انجام نداده است.
ديدگاه‌هاي فوق در شرايطي ابراز شده كه مقامات امريكايي برخلاف جوزپ بورل نماينده اتحاديه اروپايي كه چشم‌انداز آتي مذاكرات را مثبت ارزيابي كرده است، بر اين اعتقاد هستند كه جبهه واحد (مقابل ايران) نيويورك را ناكام ترك مي‌كنند. اين منبع امريكايي كه روزنامه فرانسوي فيگارو نام وي را اعلام نكرده است، ادعا مي‌كند هيچ اتفاقي رخ نداده، تغييري به وجود نيامده و رخدادي كه باعث خوش‌بيني ما باشد، صورت نگرفته است. بر پايه همه منبع ايراني‌ها هيچ نشانه روشني كه بازگشت آنها براي حل مشكلات تعليقي را تعيين كند، ارايه نكردند.
البته مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپايي در كنار ابراز خوش‌بيني براي آينده مذاكرات اين نكته را نيز اضافه كرده است كه وزير خارجه ايران به‌طور قطع گفت كه مذاكرات وين در آينده از سر گرفته مي‌شود ليكن در تهران سخنگوي ايشان در اين خصوص با ابراز اينكه مذاكرات در هفته‌هاي آينده از سر گرفته مي‌شود به گونه‌اي مبهم سخن گفت.
با توجه به اينكه يك منبع ديپلماتيك فرانسوي هم در قبال اظهارات و مواضع طرح شده از سوي هيات ايراني در نيويورك خاطرنشان كرده است كه اين برداشت به وجود نيامد كه ايراني‌ها تمايلي به سرعت‌بخشي به روند امور دارند، به نظر مي‌رسد كه امريكايي‌ها و اروپايي‌ها با تفاوت‌هايي اين برداشت مشترك را دارند كه مخالفت ايران با برگزاري نشست سنتي سالانه وزراي خارجه كشورهاي باقيمانده در توافقنامه هستهاي با ايران كه هر ساله در حاشيه اجلاس مجمع عمومي برگزار مي‌شد و ژان ايو لودريان وزير خارجه فرانسه نيز در اوايل هفته جاري در مورد تشكيل آن كاملا مطمئن بود، علامتي هشدار‌دهنده است.
در همين حال باربارا اسلاوين متخصص تحولات ايران در شوراي آتلانتيك بر اين باور است كه با توجه به عدم تعيين مذاكره‌كننده هستهاي در ايران و فرصت گرفتن ايراني‌ها، آنها در تلاش هستند بفهمند آيا مي‌توانند نسبت به دولت قبلي ايران سهم و عايدي بيشتري (از اين مذاكرات) داشته باشند. در حالي كه به دليل مشكلات اقتصادي ايراني‌ها بايد به ميز مذاكره بازگردند، زيرا لغو تحريم‌ها را لازم دارند.
در هر حال به گفته يكي از مقامات امريكايي، آنها آمادگي دارند كه صبر و حوصله را پيشه كنند. سه ماه گذشته و در اين مدت ايران با قدرت برنامه هستهاي خود را دنبال مي‌كند. به زودي براي نجات موافقتنامه هم، حتي اگر در شرايط فعلي اولتيماتومي بدون تاريخ اجرا هم اعلام شود بسيار دير خواهد بود. لذا به‌زعم اين مقام امريكايي، دولت ايالات متحده بايد راه‌حل يا «پلان بي» را كه تاكنون محتواي آن فاش نشده، به اجرا بگذارد.