يك تابلو
بازتاب وضعيت
عباس عبدي
به طور معمول برای اظهار نظر نسبت به وضعیت و روند تحولات جامعه باید به مجموعه‌ای از داده‌های معتبر و قابل تعمیم همچون نظرسنجی‌ها، داده‌های ثبتی و رسمی و... استناد کرد ولی راه دیگری هم هست که البته باید با دقت از آن استفاده کرد و آن تحلیل پدیده‌های منفرد است که طبعاً می‌توان با قراین و شواهد تکمیلی آن را توصیف و تحلیل و نتیجه‌گیری کرد. یکی از این نمونه‌ها، آگهی بزرگ با عنوان: «نامزدهای انتخابات انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه امیرکبیر» است که در تاریخ ۲ و ۳ خرداد در این دانشگاه برگزار شد.
آيا اين تابلو معرف معنا و وضعيتي است؟ در اينجا مي‌كوشم كه بخشي از معاني پيدا و پنهان اين تابلو را شرح دهم.
۱ـ در اين تابلو اعلام شده كه شصتمين دوره شوراي مركزي انجمن اسلامي است. به عبارت ديگر انجمن از سال ۱۳۴۲ آغاز شده است. احتمالا كساني كه اين را نوشته‌اند اطلاع دقيقي از سابقه انجمن اسلامي اين دانشگاه ندارند. پيش از انقلاب شايد فقط دو يا سه سال انتخابات انجمن اسلامي بوده و هر چه هست پس از انقلاب است. به علل گوناگون چنين انتخاباتي در آن زمان برگزار نمي‌شد. اين‌گونه تاريخ‌نگاري به ويژه اينكه قريب به اتفاق افراد قديمي اين انجمن خارج از دايره كنوني اين انجمن هستند معرف فقدان صداقت سياسي است.
مصادره تاريخ ديگران كمكي به كسي نمي‌كند همچنان‌كه تاكنون نكرده است. البته اين موضوع به تنهايي چندان مهم نيست ولي در كنار ساير موارد معنادار خواهد شد.
۲ـ تعداد نامزدها ۱۷ نفرند كه ۸ نفر آقا و ۹ نفر نيز خانم براي انتخاب ۹ نفر هستند. به عبارت ديگر نامزدها كمتر از نيمي از انتخاب‌شوندگان هستند كه شايد ناشي از فقدان تنوع گرايش‌ها و بي‌توجهي به حضور در چنين نهادي است.
۳ـ عكس و نام پسران در تابلو هست ولي در مورد خانم‌ها تصاويرشان از كنار نام آنان حذف شده و به جاي آن آرم انجمن اسلامي است. چنين رويكردي در حذف نام خانم‌ها كه تصاوير كارت دانشجويي آنان به لحاظ حجاب رسمي رعايت شده است و مشابه اينها در صداوسيما و مطبوعات منتشر مي‌شود، از عجايب روزگار است و نشان مي‌دهد مساله فراتر از حجاب است. اين كار را براي زنان پرده‌نشين هم نمي‌كنند چه رسد براي دختراني كه در كلاس درس كنار دانشجويان پسر نشسته‌اند.
۴ـ نام كوچك اين ۱۷ نفر به اين شرح است؛ علي، محمدطه، علي، سيداميرهادي، محمدعرفان، سيدعلي‌رضا، مهدي، سيدمحمدحسين، ريحانه، ريحانه، فاطمه‌سادات، مطهره، زهرا، مائده، فاطمه‌سادات، فاطمه‌سادات و آخرين نفر نيز ميترا. به عبارت ديگر صددرصد اسامي كوچك پسران و ۹۰درصد اسامي كوچك دختران مذهبي است. درحالي كه در سال‌هاي تولد آنان يعني در ابتداي دهه ۱۳۸۰ درصد نام‌هاي كودكان تهراني در دختران حدود ۴۵ و در پسران كمتر از ۶۰درصد بوده است (البته دانشجويان همه تهراني نيستند ولي ارقام كشوري هم تفاوت زيادي ندارد). همچنين ۶ نفر از آنان سيد هستند كه ۳۵درصد نامزدها است. در حالي كه در جامعه آماري تهران، حدود ۶درصد افراد داراي پيشوند يا پسوند معرف سيادت هستند.
از اين واقعيات چه نتيجه‌اي مي‌توان گرفت؟ يك نتيجه روشن است كه مذهبي شدن اين افراد بر اثر پيشينه خانوادگي بوده و بسيار بعيد است كه تحت تاثير آموزش و پرورش يا دانشگاه يا نهاد دين رخ داده باشد. اتفاقي كه پيش از انقلاب به وفور ديده مي‌شد. اين نشان مي‌دهد كه اين افراد نه تنها در اين فضاي دانشگاهي نمايندگي مجموعه وسيعي از دانشجويان را به عهده ندارد بلكه و مهم‌تر اينكه ارتباط مذهبي موثري نيز با دانشجويان ديگر نداشته‌اند كه رغبتي براي حضور آنان در فعاليت‌هاي خود ايجاد كنند و به نوعي از حيث فعاليت اسلامي، بيگانه از فضاي عمومي دانشجويي هستند. حذف تصاوير دختران دانشجو بيش از هر چيز بازتاب اين بيگانگي آشكار است.
۵ـ شايد نتايج انتخابات آنان معنادارتر باشد. مطابق گزارش‌ها، فقط ۲۲۸ دانشجو و طي دو روز در اين انتخابات شركت كرده‌اند. جالب است براي اين تعداد اندك دو روز را در نظر گرفتند، در حالي كه در گذشته و در دهه هفتاد و هشتاد معمولا يك روز بود.
دانشگاه اميركبير اكنون حدود ۱۴۰۰۰ دانشجو دارد كه كمتر از ۲درصد دانشجويانش در اين انتخابات شركت كردند در حالي كه آمار مشاركت در سال ۹۷، برابر ۴۳۴ نفر يعني حدود دو برابر و در سال ۸۵، برابر ۲۷۲۴ نفر، يعني ۱۲ برابر بيشتر بوده. در دهه ۱۳۷۰ به طور ميانگين ۲ تا ۳ هزار نفر در انتخابات اين انجمن شركت مي‌كردند، در حالي كه تعداد دانشجويان دانشگاه در آن زمان حدود ۴۰۰۰ نفر يعني 30درصد تعداد كنوني بود. آن زمان ۵۰ تا ۷۰درصد دانشجويان در انتخاب انجمن شركت مي‌كردند و اكنون كمتر از ۲درصد است. مشاركت در انتخابات انجمن اسلامي دانشجويان حدود ۳۰ برابر كمتر شده است.
به نظر مي‌رسد كه اين تابلو و اين ارقام به تنهايي گوياي واقعيت موجود وضعيت اسلامي دانشجويي در يكي از مهم‌ترين و سابقه‌دارترين دانشگاه‌هاي كشور است. آنچه از تحليل اين تابلو به دست مي‌آيد نكته ناشناخته‌اي نيست و پيش از اين هم يافته‌ها و شواهد تجربي ديگر چنين تحولاتي را نشان داده‌اند.