راهكار خروج از بحران براي روسيه و تركيه چيست؟
لزوم تشكيل يك كميته حقيقت‌ياب بين‌المللي
ميثم سليماني/ پس از سرنگوني جنگنده روسيه توسط تركيه، اين نگراني به وجود آمد كه روسيه دست به اقدامي تلافي‌جويانه بزند. با اين وجود روسيه تلاش كرد تا از طريق اقتصادي تركيه را تحت فشار قرار دهد و بخشي از مبادلات تجاري خود را با اين كشور متوقف كند و بازگشت به شرايط عادي را منوط به معذرت‌خواهي رسمي تركيه كرد. اما تركيه تاكيد دارد كه كار اشتباهي انجام نداده و روسيه بايد عذرخواهي كند. همين مساله اين نگراني را به وجود آورده كه بحران روابط ميان طرفين عواقب گسترده‌تري را در پي داشته باشد. با اين حال بهرام اميراحمديان كارشناس مسائل روسيه و قفقاز در گفت‌وگو با «اعتماد» تاكيد دارد با توجه به حجم مبادلات دو كشور، تحريم‌هاي روسيه عليه تركيه موقت است. وي در تشريح اين «نظر» در پاسخ به پرسش‌هاي زير مي‌گويد:
تحريم‌هاي روسيه عليه تركيه چقدر مي‌تواند گسترش يابد؟
تحريم‌هاي روسيه عليه تركيه را مي‌توان جرياني زودگذر دانست. به‌طور مثال يكي از اقداماتي كه روسيه انجام داده اين است كه سفرهاي توريستي به تركيه را لغو كند. البته اين نكته را نبايد فراموش كرد كه اكنون فصل توريستي نيست. از طرفي توريست‌هايي كه از روسيه به تركيه مي‌روند تنها براي تفريحات نمي‌روند بلكه برخي از آنها شامل فروشندگان خرده پا هستند كه به نوعي تجارت چمداني دارند و با خريد خود از تركيه آن را در روسيه به فروش مي‌رسانند. به خصوص صنايع سبك تركيه از جمله پوشاك بازار خوبي براي اين افراد دارد. نكته دوم اين است كه تجارت به سرعت حذف نخواهد شد زيرا مشخص نيست جايگزين كالاهايي كه وارد يا صادر مي‌شده است چه خواهد بود، زيراتركيه در سال حدود چهار ميليارد دلار مواد غذايي به روسيه صادر مي‌كند كه به راحتي نمي‌توان جلوي آن را گرفت زيرا اين موضوع در تقاضاي محلي مردم روسيه، ايجاد نقصان مي‌كند و موجب گراني و كمبود كالا خواهد شد. سخنان اينچنيني با تب تند صورت مي‌گيرد ولي در عمل ممكن است چنين اتفاقي رخ ندهد، زيرا مقامات تجاري دو كشور عنوان كرده بودند كه امكان قطع روابط در اين سطح وجود ندارد زيرا تبعات براي دو طرف خواهد بود. از طرفي بحث قطع شدن روند انتقال گاز مطرح است، اگرچه تركيه وارد‌كننده گاز است اما روسيه نيز صادر‌كننده است و به پول فروش اين گاز نياز دارد از همين رو شرايط نشان مي‌دهد كه چنين موضوعاتي دو سو دارد و روسيه سال‌ها در اين زمينه سرمايه‌گذاري كرده است و شركت‌هاي متفاوتي وجود دارد و بااين موضوع بخش‌هاي مختلفي را تحت تاثير قرار مي‌دهد. بنابراين در صورت اجراي اين روند نيز روسيه با دشواري‌هاي فراواني روبه‌رو خواهدشد.
براي خروج از اين بحران چه راهكاري وجود دارد؟
به نظر من بايد يك كميته حقيقت ياب بين‌المللي در اين خصوص تشكيل شود و در اين بين هر نتيجه‌اي كه اين كميته اعلام كرد، كشور مقابل در اين خصوص عذر خواهي رسمي انجام دهد و غرامت پرداخت كند تا اين بحران به پايان برسد. زيرا اين شرايط شايسته روابط ميان دو طرف نيست. ضمن اينكه دو كشور مبادلات سي ميليارد دلاري با يكديگر دارند و موجب مي‌شود كه طرفين عاقلانه‌تر برخورد كنند. رجب طيب اردوغان نيز چندباري خواسته است تا با پوتين صحبت كند ولي نپذيرفته است. اما نبايد فراموش كرد كه هر بحراني با مذاكره حل خواهد شد.
آيا روسيه پا را از اين هم فراتر خواهد گذاشت و اقدام ديگري را انجام مي‌دهد؟
روسيه همواره نشان داده كه يك بازيگر غير قابل پيش‌بيني است و مشخص نيست كه قصد چه كاري را دارد و هنوز اختلافات با توجه به روشن نشدن موضوع وجود دارد و ممكن است روسيه اقداماتي را صورت دهد. زيرا سال 2008 در مساله اوستياي جنوبي، واكنش روسيه عليه ارتش گرجستان در خاك اين كشور را مشاهده كرديم، در اوكراين نيز واكنش روسيه را ديديم. اما به هر حال ممكن است روسيه دست به اقداماتي بزند كه بسيار خطرناك خواهد بود زيرا آنگونه كه در دكترين امنيت ملي روسيه آمده است، در صورت احساس تهديد و صدمه به حاكميت ملي، دولت مي‌تواند حتي از سلاح هسته‌اي نيز استفاده كند. به هر ترتيب از يك طرف روسيه و تركيه قرار دارد و از طرف ديگر روسيه و ناتو زيرا ممكن است در آينده پاي ناتو به ميان كشيده شود به خصوص در شرايط كنوني كه مساله مبارزه با تروريسم مطرح است عقلايي نباشد كه اين بحران گسترده‌تر شود و اميدواريم مساله حل شود.
اين موضوع تاثيري بر همكاري روسيه و غرب در مبارزه با داعش خواهد گذاشت؟
از زماني كه روسيه دو ماه پيش وارد سوريه شد، ائتلاف غرب عليه داعش خواستار هماهنگي با يكديگر شدند، چندين بار نيز از روسيه خواستند كه براي جلوگيري از هرگونه برخورد عملياتي با يكديگر هماهنگ شوند، اما روسيه اين همكاري را نپذيرفته است و خود به تنهايي در سوريه در حال اقدام است. چنين شرايطي ممكن است روسيه را تشويق كند براي جلوگيري از فاجعه‌هايي كه ممكن است در آينده به وجود آيد همكاري بيشتري انجام دهد.
روسيه اعلام كرده كه قصد دارد عملياتي ضربتي و شديد را در خاك سوريه به اجرا بگذارد و حتي به مقامات عراقي نيز اعلام كرده پروازهاي خود در اربيل را متوقف كنند. روسيه چه هدفي را از اين موضوع دنبال مي‌كند؟
به نظر من، بمباران مواضع داعش در سوريه حتي اگر با موفقيت هم انجام شود، سبب كشته شدن مردماني مي‌شود كه به صورت غيرنظامي در اين مناطق حضور دارند، زيرا داعش جبهه مشخص جنگي به مانند جنگ كلاسيك ندارد و آنها در داخل شهرها قرار دارند. بنابراين، مادامي كه عمليات زميني وجود نداشته باشد و از داخل مناطقي كه تحت اشغال داعش است همكاري وجود نداشته باشد شرايط بسيار سخت خواهد بود. اگر آتشباري نيز در اين مناطق سنگين باشد، داعش به سمت عراق عقب‌نشيني خواهد كرد و مشكلاتي هم در آنجا ايجاد خواهد شد و موجب تقويت موضع داعش در عراق مي‌شود. اما اگر بخواهند از هر دو سو داعش را از بين ببرند، غرب علاقه‌مند است در اين زمينه همكاري كند. همانطور كه شاهد هستيم فرانسوا اولاند، رييس‌جمهوري فرانسه نيز گفته براي مبارزه عليه داعش با ايران و روسيه همكاري مي‌كند، زيرا اين بحران بسيار بزرگ است و نياز به همكاري گسترده نيز وجود دارد.
خبرهايي شنيده مي‌شود مبني بر حمايت هوايي روسيه از كردهاي سوريه؛ در صورت صحت اين موضوع فكر نمي‌كنيد يك هماهنگي نانوشته ميان غرب و روسيه وجود داشته باشد؟
اطلاعات دقيقي در اين خصوص وجود ندارد اما ممكن است چنين چيزي باشد. با اين وجود روسيه اعلام كرده بود كه هدفش از ورود به سوريه از بين بردن مخالفان اسد است كه در راس آن داعش قرار دارد. از طرفي غرب و به خصوص فرانسه بر حمايت از ارتش آزاد تاكيد دارد كه اين موضوع تبديل به اختلاف ميان مواضع طرفين خواهد شد. در صورتي كه غرب و روسيه اين مساله را حل كنند، شايد در شكست داعش موفق شوند، زيرا در چنين شرايطي مي‌توانند هماهنگ و از دو جناح حمله كنند و بر سر آينده سوريه نيز به توافق برسند. تا اين دو مساله حل نشود ممكن است هم ائتلاف غرب و هم روسيه بتوانند عمليات موفقيت‌آميز داشته باشند اما بدون هماهنگي با موفقيت كمتري همراه خواهد شد.