براي مديريت مصرف آب بايد هزينه كنيم

از روزگاران قديم، بزرگان كشور ما معتقد بودند كشور ما روي كمربند خشكسالي قرار دارد، ‌اينكه رييس سازمان حفاظت محيط زيست اين مساله را اعلام كرده، ‌اتفاق جديدي نيست، ‌كوروش كبير هم در 2500 سال پيش اعلام كرده بود خداوند اين سرزمين را از دشمن، دروغ و خشكسالي حفظ كند.
تقسيم‌بندي مصرف آب در كشور ما به اينگونه است كه
نود و دو تا سه درصد آب مصرفي ما براي كشاورزي است،
3 تا 4 درصد آب به بخش صنعت تعلق دارد، چون ما كشور صنعتي نيستيم. 2تا 3 درصد هم آب شرب است. با اين تفاسير، حتي اگر در آب صنعتي و شرب صرفه جويي كنيم، تاثيري ندارد، بايد بتوانيم در آب كشاورزي صرفه‌جويي كنيم. اما چطور مي‌شود اين كار را كرد. ما سالانه 420 ميليارد متر مكعب آب به صورت نزولات آسماني مانند برف، باران و تگرگ دريافت مي‌كنيم. ما فكر مي‌كرديم كه از اين مقدار حدود 120 ميليارد متر مكعب آب قابل استحصال است، اخيرا متوجه شديم در اثر ساختن سدها، سالي 30‌ميليارد متر مكعب تبخير داريم. آب جاري رودخانه تبخير ندارد، اگر هم داشته باشد خيلي كم است. اما وقتي پشتش درياچه تشكيل شد، تبخير زياد مي‌شود. كل مصرف آب ما در حال حاضر در ايران 90 ميليارد متر‌مكعب است، يعني چيزي كمتر از يك چهارم آبي كه مي‌ريزد، مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرد و اين نشان مي‌دهد مديريت ما اينقدر خراب است. اما اگر بخواهيم به راستي در آب مديريت كنيم، بايد مصرف آب كشاورزي مان را تقليل دهيم. اين قولي بود كه دولت يازدهم در احياي درياچه اروميه داد. دولت گفت ما در حوزه درياچه اروميه 40‌درصد از آب مصرفي كشاورزي را كم مي‌كنيم و به درياچه اروميه اختصاص مي‌دهيم. اين قولي بود كه داده شد ولي هنوز عملي نشده. بنده در سفري كه به امريكا داشتم، تابلوهاي بزرگ صرفه جويي مصرف آب در شهري چون لس‌آنجلس را ديدم، ‌شهري در جوار اقيانوس آرام با وجود آب شيرين‌كن‌هاي فراوان، آب كم آورده و از مردم خواسته در مصرف صرفه جويي كنند. در پروازي كه بين شهرهاي امريكا داشتم، ‌از بالا كه مي‌ديدم، ‌تمام مزارع به صورت دايره وار بود، وقتي به اين مزارع سركشي كردم، ديدم يك موتور مركزي وسط مزرعه گذاشته‌اند كه با بازوي متحرك مي‌گردد و آب را به صورت باراني به مزرعه‌يي در حد 50 هكتار مي‌رساند.
اين راه مي‌تواند در كشور ما هم مورد استفاده قرار گيرد. يكي از راه‌هاي ديگري كه دولت براي كم‌كردن 40 درصد آب مصرفي داشت، آبياري قطره‌يي بود. اينكه لوله كشي مي‌كنيم وپاي هر درخت يك سوراخ در لوله ايجاد مي‌كنند كه چكه چكه آب به درخت برسد. روش‌هاي ديگري چون مه پاش هم داريم كه مشابه همين روش امريكاست. البته همه اينها هزينه دارد، بايد كيلومترها لوله كشي شود، لوله‌ها هم بعد از چند سال در آفتاب، سرما و گرما پوسيده مي‌شوند. اما در مصرف آب صرفه جويي به شكل كلان مي‌شود. تنها در آن صورت است كه ما مي‌توانيم آب مورد نياز براي احياي درياچه اروميه را داشته باشيم. ايران روي كمربند خشك و نيمه خشك جهان قرار گرفته است. ما يك سوم معدل جهان بارندگي دريافت مي‌كنيم. جهان 850 ميلي متر به‌طور متوسط بارندگي دريافت مي‌كند، بعضي اوقات هم اين مقدار به 2000 ميلي متر مي‌رسد. اما در كشور ما كمتر از 250 ميلي متر باران دريافت مي‌كنيم و اين يعني كمتر از يك سوم جهاني.
ما يك ترسالي داريم و يك خشكسالي. در سال‌هاي خشكسالي كه گرفتارش هستيم،
250 ميلي متر بارش داريم، اين عدد گاهي تا 160 ميلي متر هم كاهش مي‌يابد. نقاطي در كوير داريم كه در طول سال، يك ميلي متر هم دريافت نمي‌كنند و نقاطي در شمال هم هست كه بالاتر از 800 و 900 ميلي متر بارش دريافت مي‌كنند. يكي از كارشناسان گفته بود بايد براي سال
 160 ميليمتري مان برنامه‌ريزي كنيم، نه سال 250 ميليمتري. سال 250 ميلي متري نياز به مديريت ندارد، بايد هميشه منتظر سال 160‌ميليمتري باشيم. اما در خصوص آب مصرفي يا شرب، در چنين وضعيت خشكسالي، روزي مي‌رسد كه در تهران شيرآب را باز مي‌كنيم و آبي نمي‌بينيم. در آن صورت نياز به منابع عظيم آب تصفيه شده داريم. شايد يكي از كشورهاي منحصر به فرد جهان باشيم كه با آب شرب، اتوموبيل مي‌شوييم و ايوان جارو مي‌كنيم. البته تلاشي در اين زمينه شده، آب فضاي سبز در تهران را لوله كشي جدا گانه كردند. اين لوله‌ها در ساعت‌هاي معيني در روز، آب تصفيه نشده به در خانه‌ها مي‌رساند كه به درد فضاي سبز مي‌خورد، مي‌توان با آن باغچه‌ها را آبياري كرد، اما پيشنهاد من اين است كه هزينه لوله‌كشي داخل خانه برعهده خود صاحبخانه باشد. اگر خواستم حوض خانه را پر كنم از آن آب استفاده كنم و اگر خواستم پخت و پز كنم، از آب تصفيه شده استفاده كنم. مديريت مصرف آب بر دو قسم است، ‌يك مرحله آن به عهده دولت است، بهبود وضع كشاورزي يا بهبود آب صنعتي كه ما كاري برايش نمي‌توانيم بكنيم. اما قسمت ديگر مربوط به ما، مردم است كه مي‌توانيم صرفه‌جويي كنيم و اين نياز به فرهنگ‌سازي دارد. از آنجايي كه دولتمردان ما همه حقيقت را به مردم نگفته‌اند، مردم باورشان ندارند. وقتي مي‌گويند سدها خالي است، باور نمي‌كنند. به آقاي ‌چيت‌چيان، وزير نيرو گفتم با هلي كوپتر برويد بالاي سد، از بالا به مردم نشان بدهيد تا باورشان شود.
٭مشاور سازمان محيط زيست و استاد دانشگاه