راهپيمايي اربعين
تمرين زيست مهربانانه
محمدعلي ابطحي
نخستين عكس‌هايي كه من در عمرم ديدم مربوط به پياده روي پدرم و شهيد هاشمي‌نژاد بود كه در قبل تولد من و وقتي كه آنها در نجف تحصيل مي‌كردند، بود. خيلي خاطره‌انگيز و قديمي. پياده‌روي نجف تا كربلا در اربعين، عهد ديرين علماي نجف بوده است كه سال‌هاي زيادي سابقه دارد.
در آرشيو حوزه‌هاي علميه هم قديمي‌ترين عكس‌ها مربوط به تصاوير مراجع بزرگ تقليد است كه سال‌هاي دور در پياده‌روي اربعين شركت داشته‌اند. اين حضور در مراسم پياده‌روي در يك سنت نانوشته براي مراجع قديم نجف تا طلبه‌هاي عادي، معمول بوده است و در كنار روحانيون كه بدنه اصلي پياده‌روي كم‌جمعيت آن دوران‌هاي دور بودند مردم عادي هم شركت مي‌كردند و به‌خصوص در مورد اهالي نجف قديم، خاطرات پياده‌روي اربعين سينه به سينه منقول است.
اين سنت پسنديده در بعضي دوران‌ها كه مهم‌ترينش در دوران حاكميت پراختناق صدام حسين بود، كمرنگ‌تر شد اما در همان دوران هم به كلي از بين نرفت. در سال‌هاي پس از سقوط صدام و آزاد شدن عراق و بازشدن راه كربلا به روي عاشقان امام حسين و امكان حضور تسهيل شده شيعيان در عراق، باعث شد كه اين اداي احترام تاريخي به امام حسين عليه‌السلام جان تازه‌اي بگيرد و از يك مراسم غريبانه پياده‌روي، تبديل به راهپيمايي ميليوني شود و در اين چند ساله اخير عملا به بزرگ‌ترين تظاهرات شيعي تبديل شود.
اگرچه اكثريت اين جمعيت ايراني هستند، ولي عملا جاده نجف به كربلا رودخانه بزرگ شيعيان جهان مي‌شود كه به درياي كربلا مي‌ريزد. از همه جاي جهان تشيع در آن شركت مي‌جويند. اين مراسم بزرگ حتما داراي ابعاد معنوي، سياسي و عقيدتي فراواني است كه در جاهاي مختلف به آن پرداخته شده است. اما الگوي همزيستي فداكارانه و اخلاقي و ايثارگرانه اين مراسم قابل توجه ويژه است.
از قديم كه تعداد پياده‌روها ده‌ها نفر بودند تا امروز كه ميليون‌ها نفر شده‌اند، اين الگو ثابت بوده است. تنها به تناسب رشد جمعيت همان الگوها تكثير شده است. پذيرايي از زوار امام حسين براي افراد همان مقدار ارزش داشته كه خود زيارت. از دروازه‌هاي نجف تا خود كربلا در فاصله ۸۰ كيلومتر مسير، همه جا به شكل منظمي معلوم است كه چه قبيله و چه عشيره‌اي قرار است ميزبان باشند.
در اين پياده‌روي كسي دغدغه غذا، آب، پذيرايي و محل استراحت ندارد. با كمترين توشه به راه مي‌زنند. محوري‌ترين شعار شيعه كه عزاداري امام حسين باشد، آنها را دور هم جمع كرده است. نه كسي از كسي طلبكار است، نه كسي بداخلاقي مي‌كند. نه كسي بخل مي‌ورزد. نه كسي مي‌تواند فخرفروشي كند. در بين اين ميليون‌ها انسان زاير فقط موجي از محبت و عشق به امام حسين وجود دارد كه در زندگي جاري‌شان تزريق محبت مي‌كند. صلح‌آميزترين مراسم دنياست.
كسي آنها را مجبور به رفتن نكرده است. كسي محصول اين تظاهرات را نمي‌تواند بچيند. همه ميزبانند. همه مهمانند. اين تصوير همزيستي فداكارانه، اوج اخلاق‌مداري است كه مي‌تواند الگوي زندگاني جوامع شود. نكته فوق‌العاده زيباي اين مراسم درنورديدن مرزهاست.
اكثر ميزبانان عراقي هستند. در خاك عراق اين راهپيمايي انجام مي‌شود و اكثريت اين جمعيت عظيم غيرعراقي هستند. در اينجا چيزي فراتر از مليت وجود دارد. عقيده دروني كه ميزبان را سخاوتمند و مهمان را مهربان مي‌كند. علاوه بر آنكه در اين چند سال اخير اين تظاهرات و پياده روي در كشوري صورت مي‌گيرد كه بخش عمده آن در اختيار داعش است. اين گروه خطرناك و دور از انسانيت كه از نظر عقيدتي خود را داراي بيشترين فاصله با شيعيان مي‌داند و آسيب رساندن به عزاداران امام حسين مي‌تواند ضربه سمبليك عقيدتي آنها باشد.
اين را همه شركت‌كنندگان مي‌دانند. اما قرار است صداي مهرباني آنها فراتر از اين خطرپذيري‌ها باشد. سازماندهي اين مراسم هم اگر چه تحت مديريت مسوولان ايراني و عراقي است، اما كساني كه رفته‌اند مي‌دانند كه همه به هم كمك مي‌كنند و ابتكارات خود را به نمايش مي‌گذارند.
به اعتقاد من اگر از اين منظر به راهپيمايي ميليوني اربعين نگاه شود تمرين زيست مهربانانه‌اي خواهد بود كه در آن خشونت و ترور و حقد و حسد و كينه و نامهرباني جا ندارد. اينها همه نياز زندگي امروز بشر است. كجاي دنيا است كه اين الگوي مهربانانه را نياز نداشته باشد. در خطرناك‌ترين شرايط و در يك عمل مستحب و نه واجب، شيعيان به اينگونه زيبا الگوي كوچكي از زندگي مورد نياز بشر امروزي را ارايه مي‌دهند.
دنياي امروز ما در همه جاي آن دقيقا به اين زندگي اخلاقي احتياج دارد. كساني كه در مراسم پياده‌روي اربعين شركت مي‌كنند، حتي اگر خودشان ندانند، اين الگو را كه مي‌شود اخلاقي و مهربان زندگي كرد به دنيا عرضه مي‌كنند.
اين پياده‌روي ميليوني تابلوي عشق و محبت انساني است كه متاسفانه با همه بزرگي حادثه در رسانه‌هاي جهاني كمترين بازتاب را دارد.
شايد در دنيا كسي باور نكند چند ميليون غيرعراقي در عراق بدون هيچ چشم‌داشتي مهمان مردم آن كشور هستند و هم مهمان و هم ميزبان حس مشتركي دارند كه نقطه محوري آن نام اباعبدالله الحسين است. كاش مي‌شد در خود كشورمان و در همه جاي جهان هم اين جلوه‌هاي زيباي زيست مهربانانه را تمرين كرد.