شخصيتي كه كمتر شناخته شد

سيد جعفر شهيدي از جمله شخصيت‌هاي فرهنگي است كه كمتر شناخته شده است. او با تحمل سختي‌هاي بسيار به تحصيل علوم ديني در حوزه علميه نجف پرداخت و با كسب درجه اجتهاد به ايران بازگشت. ابتدا در دبيرستاني در تهران شروع به تدريس كرد. همزمان تحصيلات دانشگاهي را هم پي گرفت. او در دو رشته معقول و منقول (الهيات) و زبان و ادبيات فارسي مدرك ليسانس دريافت كرد. سپس دكتراي زبان ادبيات فارسي را از استادان صاحبنام دانشگاه تهران دريافت كرد و بلافاصله عضو هيات علمي دانشگاه شد. تدريس براي او يك شغل نبود، او به اين كار عشق مي‌ورزيد. او براي تدريس، زمان و مكاني قايل نبود. در خارج از دانشگاه و حتي در منزل شخصي خود پذيراي دانشجويان بود. دوران تدريس و فعاليت او در دانشگاه تهران دوران طلايي دانشكده ادبيات بود. در دهه 1350 شهيدي و استادان جوان دانشگاه محيط آنجا را به يك آكادمي علمي تبديل كردند، چنان‌كه بسياري از دانشمندان و دانشجويان خارجي به ايران روي آوردند. او همزمان با تدريس در دانشگاه در موسسه لغت نامه دهخدا با علي‌اكبر دهخدا و دكتر محمد معين همكاري داشت و پس از بيماري و فوت دكتر معين رياست اين موسسه را برعهده گرفت. با تلاش او بود كه لغت‌نامه به سرانجام رسيد. شهيدي در بسياري از كنفرانس‌هاي علمي و مذهبي حضور فعالي داشت. از آنجا كه او تحصيلكرده هر دو روش حوزوي و دانشگاهي بود و بر هر دو زمينه تسلط داشت پيشنهادهايي براي اصلاح نظام تحصيلي در ايران را ارايه كرد. آثار مكتوب او بسيار است و مقالات بسياري در مجلات مختلف ايراني و عربي منتشر ساخت و بيش از 30 كتاب در موضوعات گوناگون تاليف، ترجمه و تصحيح كرد. كتاب‌هاي شهيدي را مي‌توان به دو بخش تقسيم كرد: آثار ادبي و تاريخي. تاليفات ادبي او بيشتر در زمينه شرح و تصحيح متون ادب فارسي است. ديگر علاقه‌مندي و مطالعات وي درباره تاريخ اسلام به خصوص صدر اسلام و تاريخ تشيع بود. كتاب‌هاي «پس از پنجاه سال» و «تاريخ تحليلي اسلام» از مهم‌ترين تاليفات وي درباره حوادث قرون اوليه اسلامند. او نگاه نقادانه به منابع اصلي تاريخ اسلام داشت و بسياري از مطالب نوشته شده مستشرقان را در اين باره نمي‌پذيرفت. وي با نگاهي جديد كتاب «تاريخ تحليلي اسلام» را نوشت كه تا پيش از وي در ايران سابقه نداشت. تسلط او بر زبان عربي فقط بر صرف و نحو نبود؛ بلكه در مكالمه و سخنراني نيز تبحر بسياري داشت و با حضور در كنگره‌هاي بين‌المللي مانند كنگره تمدن اسلامي در بيروت و كنگره تاريخي علوم اسلامي در حلب چنان مسلط مطالب را به زبان عربي بيان مي‌كرد كه حتي استادان آن زبان نيز اذعان داشتند كه در ميان عرب‌زبانان هم افرادي با اين مهارت اندكند. وي در فقه و اصول و ادبيات عرب چنان تبحر يافت كه از سوي آيت‌الله سيدابوالقاسم خويي به كسب درجه اجتهاد نايل آمد. پس از بازگشت به ايران به قم رفت و در كلاس‌هاي درس آيت‌الله بروجردي حضور يافت. پس از چندي كه در تهران با كسوت روحانيت در جامعه حاضر مي‌شد اين لباس را براي هميشه كنار گذاشت. شهيدي بار مسووليت چنين لباسي را بسيار سنگين مي‌دانست و تا آخر عمر براي آن حرمت قايل بود. او ترك لباس را به معني پشت كردن به روحانيت نمي‌دانست. شهيدي نقش مهمي در به پايان رساندن لغت نامه دهخدا داشت و كار نيمه تمام دكتر معين را نيز در نگارش فرهنگ معين به پايان رساند. او به عنوان وصي دكتر معين وظيفه پايان هر دو لغت نامه را برعهده گرفت و اگر سعي و تلاش شهيدي نبود شايد هيچ يك از آنها به آن كيفيت به ثمر نمي‌رسيدند. او همزمان به بسياري از كشورهاي اسلامي و غير اسلامي همچون مصر، عراق، اردن، الجزاير، عربستان، عمان و چين سفر كرد و در نشست‌هاي ادبي – اسلامي شركت كرد. به گفته دوستان و شاگردانش، تواضع راستين و اخلاص، از مهم‌ترين ويژگي‌هاي شخصيتي‌ شهيدي است. سختكوشي و جديت از توصيه‌هاي وي به شاگردانش بود. ايستادگي در برابر مصايب از شخصيت قوي او حكايت داشت. در سال 1374 منزل شخصي خود را در اختيار شهرداري منطقه هشت قرار داد تا به كتابخانه عمومي تبديل شود. او بيشتر هداياي خود را به ديگران بخشيد. هداياي نقدي‌اي را كه همراه با نشان درجه يك دانش دريافت كرده بود براي استفاده در صندوق قرض‌الحسنه دانشگاه و كمك به كاركنان موسسه لغت‌نامه دهخدا به رييس دانشگاه تهران اهدا كرد و در 23 دي 1386 در 90 سالگي درگذشت.