رونمايي از اختلاف‌ها در
كاخ سفيد با برجام
سارا معصومي
دوشنبه‌اي طولاني براي توافق هسته‌اي در نيويورك و صبح سه‌شنبه‌اي در ايران كه رسانه‌ها تيتر زدند: امريكا پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را تاييد و توقف اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي را تمديد كرد. برجام در پايان تازه‌ترين دور90 روزه هم به سلامت از سد دولت جديد امريكا عبور كرد. با اين همه هنوز سال 2017 است و از عمر برجام دو سال و چند روز گذشته است. درحالي كه براساس قانون تعيين شده، ساعت 24 روز دوشنبه آخرين مهلت ركس تيلرسون، وزير خارجه دولت ترامپ براي تاييد پايبندي ايران به برجام بود و تمام پيش‌بيني‌ها حاكي از اين بود كه ترامپ در چارچوب توافق باقي مي‌ماند اما رييس‌جمهور امريكا ترجيح داد اين‌بار نيز عالم سياست را با صحنه تئاتر اشتباه بگيرد و به بازي با توافق هسته‌اي و صبر جامعه جهاني تا آخرين دقيقه‌هاي ضرب الاجل ادامه دهد. رسانه‌هايي چون نيويورك تايمز، واشنگتن پست و وال استريت ژورنال از بعداز ظهر روز دوشنبه به نقل از «شان اسپايسر» سخنگوي كاخ سفيد اعلام كردند كه برجام از نظر رييس‌جمهور امريكا توافق بدي است اما اين وزارت امور خارجه است كه تا دقايقي ديگر بيانيه‌اي در مورد پايبندي يا عدم پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را اعلام خواهد كرد. اين دقايق ديگر تا ساعت 23 شامگاه دوشنبه به وقت محلي در امريكا ادامه پيدا كرد؛ تطويل زماني كه همه خبرنگاران و ناظران مسائل ايران در رسانه‌هاي بين‌المللي را نگران كرد. كنجكاوي براي درك علت اين تطويل زماني هم به اين خبر موكول شد كه ترامپ تنها پس از روزها و ساعت‌ها بحث و جدل با برخي از مشاوران عاليرتبه در حوزه امنيت ملي و ركس تيلرسون وزير خارجه امريكا راضي به تحويل داده شدن نامه تيلرسون به كنگره شد. رسانه‌هاي امريكايي براي اين خبر از پشت پرده مذاكرات در كاخ سفيد در شامگاه دوشنبه هيچ منبعي نداشتند جز دو تا سه ديپلمات نزديك به دولت كه با شرط عدم افشاي نام‌هاي خود اين خبر را به بيرون درز داده بودند. دوشنبه به وقت امريكا دومين باري بود كه ركس تيلرسون بايد در مورد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي به كنگره نامه مي‌داد و اين در حالي است كه فارغ از دالان‌هايي كه اين نامه طي مي‌كند تا به كنگره برسد، نفس ارسال اين نامه از سوي وزير خارجه حاضر در دولت گوياي اين است كه ترامپ با وجود همه وعده‌هاي انتخاباتي و غر و لندهاي پس از حضور در كاخ سفيد در مورد توافق هسته‌اي، به آن تن داده و درست در بزنگاه‌هاي مشخص شده با يك امضا يا يك دستور حيات بقاي امريكا در برجام را تضمين مي‌كند. طنز ماجرا اينجاست كه دونالد ترامپ به اندازه‌اي در شش ماه گذشته برخوردهاي غيرمنطقي و رفتارهاي ضد و نقيض داشته است كه در نخستين دقيقه‌هاي انتشار خبرهاي درز پيدا كرده از نشست ترامپ با وزراي خارجه و دفاع و همچنين برخي از مشاوران شوراي امنيت ملي، رسانه‌هاي امريكايي با ناباوري با اين مساله برخورد كردند و اين اقدام‌هاي رييس‌جمهور نشسته در كاخ سفيد را مانورهايي نمايشي براي نشان دادن بي‌ميلي به برجام و توافق با ايران به منظور خروج از بار انتقادها از عدم وفاي به عهد ترامپ به شعارهاي انتخاباتي‌اش دانستند. برخي از رسانه‌ها تيتر زدند كه رييس‌جمهور امريكا با بي‌ميلي و تهديد به اينكه باقي ماندن در توافق هسته‌اي هميشگي و دايمي نخواهد بود، پايبندي ايران به برجام را تاييد و اعلام كرد كه اجراي تحريم‌هاي غيرهسته‌اي ايران معلق باقي مي‌ماند.
تاييد پايبندي و تمديد توقف اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي با چاشني تهديد و تحريم. همان سياستي كه محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران در خاك امريكا از آن با عنوان عدم اجراي همراه با حسن نيت توافق هسته‌اي ياد مي‌كند. در رسانه‌هاي غيرامريكايي جمله حايز اهميت براي اخبار روز دوشنبه، ماندن امريكا در برجام بود اما دولت ترامپ تمايل داشت مساله امضاي با اكراه و تشديد تحريم‌هاي غيرهسته‌اي ايران به بهانه فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي را پررنگ كند. مقام‌هاي متفاوت در دولت ترامپ اعلام كردند كه واشنگتن به دنبال اجراي همراه با سختگيري توافق هسته‌اي است و همزمان هم وسعت بيشتري به ليست تحريم‌هاي غيرهسته‌اي ايران مي‌بخشد و البته كه با شركاي اروپايي براي تشديد فشار بر ايران رايزني خواهد كرد. نكته آخر همان رسالتي است كه رييس‌جمهور جديد امريكا براي خود در مواجهه با ايران انتخاب كرده و در حاشيه نشست گروه 20 در بروكسل نيز اجراي آن را آغاز كرده بود. اقدامي كه وزيرخارجه ايران مي‌گويد نه فقط ناقض روح كه زيرپا گذاشتن متن صريح برجام است. براساس سناريويي كه برخي از منابع آگاه در اختيار رسانه‌هايي چون نيويورك‌تايمز قرار داده‌اند جدل ميان رييس‌جمهور و برخي از مشاوران و اعضاي كابينه‌اش در مورد توافق هسته‌اي از چندهفته پيش آغاز شده بود. نيويورك تايمز در اين مورد مي‌نويسد: جنجالي‌ترين جلسه در اين مورد به چهارشنبه گذشته بازمي‌گردد. اصلي‌ترين مشاوران ترامپ در حوزه امنيت ملي، ركس تيلرسون وزير امور خارجه، جيم متيس وزير دفاع و ژنرال مك مستر، ژنرال جوزف دانفورد و برخي از چهره‌هاي بانفوذ ديگر كابينه نيز در اين جلسه حضور داشتند. در اين جلسه 55 دقيقه‌اي دونالد ترامپ به صراحت و بارها اعلام مي‌كند كه تمايلي به باقي ماندن امريكا در اين توافق هسته‌اي ندارد. اين اخبار در مورد جدل‌هاي چند روز گذشته كاخ سفيد با برخي از اعضاي كابينه در حالي منتشر شده است كه دونالد ترامپ در ماه‌هاي آوريل و مه نيز زماني كه بايد تاييد پايبندي ايران به برجام را اعلام و همچنين توقف اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي را نيز علني مي‌كرد اعلام كرد كه تمايلي به اين مساله ندارد و آن را با چاشني تحريم‌هاي بيشتر و تهديد ايران به بازنگري كلي سياست‌هاي واشنگتن در قبال تهران همراه كرد. برخي از ديپلمات‌هاي امريكايي مي‌گويند كه ترامپ دايما تكرار مي‌كند كه با شعارهايي مبني بر عدم باقي ماندن در توافق هسته‌اي به ميدان آمده و تمايلي براي اجراي برجام ندارد. با اينهمه به گزارش نيويورك تايمز هفته گذشته اعضاي امنيتي كابينه او به همراه ركس تيلرسون به وي گوشزد كرده‌اند كه به زمان بيشتري براي گفت‌وگو با متحدان امريكا در سطح بين‌المللي و همچنين رايزني با كنگره در مورد اعلام سياست‌هاي كلان واشنگتن در قبال تهران كه توافق هسته‌اي را نيز در خود جا داده، نياز دارند. زماني كه هفته گذشته دونالد ترامپ از سفر فرانسه بازمي‌گردد و آخر هفته را هم در نيوجرسي مي‌گذراند، اعضاي تيم وي از مدت زمان عدم حضور وي در واشنگتن استفاده مي‌كنند و پايه‌هاي طرح و استراتژي‌اي را مي‌ريزند كه اميدوار بودند وي را متقاعد كند و در نهايت هم منجر به ارسال نامه تاييد پايبندي ايران به كنگره در ساعات ابتدايي روز دوشنبه شود. با اين وجود در حالي كه وزارت امور خارجه به متحدان اروپايي و منطقه‌اي امريكا در سكوت خبري اطلاع داده بود كه برجام از اين دوره 90 روزه هم سر سلامت بيرون خواهد آورد اما زماني كه صبح روز دوشنبه در جلسه‌اي خلاصه‌اي از طرح تهيه شده براي ايران را مي‌شنود، مخالفت خود را اعلام مي‌كند. جر و بحث‌ها در اين مورد كه از صبح روز دوشنبه آغاز شده بود به شامگاه اين روز كشيده مي‌شود و در نهايت هم در جلسه‌اي دو نفره ميان تيلرسون و ترامپ است كه رييس‌جمهور خواهان تشديد فشارها بر ايران مي‌شود و تيلرسون دايما اصرار بر منفعت امريكا در باقي ماندن در توافق در مقطع فعلي مي‌كند. براساس گزارش نيويورك‌تايمز، به دنبال بالا گرفتن اختلاف‌ها و بحث‌ها در كاخ سفيد جلسه با خبرنگاران كه قرار بود غيرخبري باشد به تعويق مي‌افتد و سخنگوي كاخ سفيد ماموريت پيدا مي‌كند در جلسه‌اي با خبرنگاران كه البته دوربين هم به داخل راه پيدا نكرده اعلام كند كه بيانيه وزارت امور خارجه در اين باره به زودي اعلام خواهد شد. اين جلسه در حالي ميان سخنگو و خبرنگاران در جريان بوده كه آن سوي ديوارها تيم امنيتي و البته وزير امور خارجه سعي در قانع كردن ترامپ داشته است. در نهايت در زماني كه تنها چند ساعت به پايان ضرب‌الاجل زماني باقي مانده بود، ترامپ موافقت خود را اعلام مي‌كند و به همه اعضاي امنيتي، دفاعي و تيلرسون اعلام مي‌كند كه يك فرصت ديگر دارند تا نتيجه بازبيني سياست‌هاي امريكا در قبال ايران را اعلام كنند. پس از چراغ سبز ترامپ، وزارت امور خارجه به سرعت دست به كار مي‌شود و متن نامه براي ارسال به كنگره را آماده مي‌كند. براساس توافقي كه ترامپ با مشاورانش و همچنين وزارت امور خارجه كرده است، امريكا با وجود تاييد پايبندي ايران و همچنين تمديد توقف اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي اما مي‌تواند ايران را به دليل فعاليت‌هاي موشكي، آنچه حمايت از تروريسم خوانده مي‌شود، تنبيه كند. البته اين تنبيه نمي‌تواند شامل بازگرداندن يا اعمال دوباره تحريم‌هايي شود كه بر اساس مذاكرات هسته‌اي برداشته شده‌اند. ايران نيز در آن سوي ميدان مي‌تواند به كميسيون مشترك مراجعه و ادعا كند كه امريكا نقض فاحش برجام انجام داده است. محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران نيز روز دوشنبه در مصاحبه‌اي با نشنال اينترست در پاسخ به اين سوال كه ايران در صورت نقض برجام از سوي امريكا چه خواهد كرد؟ گفت: ما مسيري را انتخاب مي‌كنيم كه در درون توافق هسته‌اي مجاز به حساب مي‌آيد، موارد نقض را به كميسيون مشترك برده و در اين كميسيون اطمينان حاصل خواهيم كرد كه كم‌كاري‌هاي امريكا اصلاح مي‌شوند. در صورتي كه موارد تخلفات به نقض اساسي برسند، يا چيزي كه طبق مفاد توافق هسته‌اي، عدم عمل با حسن نيت دانسته مي‌شوند، ايران گزينه‌هاي ديگري از جمله خروج از توافق در دسترس دارد.
برخي از رسانه‌هاي امريكايي در چند ساعت گذشته به نقل از مقام‌هاي وزارت خزانه‌داري امريكا اعلام كرده‌اند كه امريكا نام 7 نهاد دولتي و 5 فرد جديد را هم به ليست تحريمي گذشته ايران اضافه خواهد كرد. براساس اين گزارش‌ها، ايران يكي از خطرناك‌ترين تهديدها براي امنيت ملي امريكا است و فعاليت‌هاي اين كشور در حوزه موشك‌هاي بالستيك، آنچه حمايت از تروريست خوانده مي‌شود، همراهي با دولت بشار اسد در سوريه، مخالفت با رژيم اسراييل و همچنين حمله‌هاي سايبري به اسراييل، امريكا و متحدان امريكا در منطقه در زمره اين تهديدها است. اين ادعاها در حالي از سوي امريكايي‌ها مطرح مي‌شود كه در بسياري از اين موارد ايران خود قرباني اقدام‌هاي اسراييل و امريكا بوده كه تنها يك مورد از آن شهادت دانشمندان هسته‌اي ايران است. وزارت خزانه داري امريكا مساله بازداشت ايراني‌هاي دو تابعيتي را نيز در زمره رفتارهاي تهديد‌انگيز ايران قرار داده است. تهديدهاي ايران توسط امريكا در حالي ادامه دارد كه اروپايي‌ها به همراه روسيه و چين بارها و بارها اعلام كرده‌اند كه توافق هسته‌اي تنها براي محدود كردن برنامه هسته‌اي ايران و برداشته شدن تحريم‌هاي هسته‌اي اين كشور بوده و نبايد آن را به ديگر اختلاف‌ها با ايران تعميم داد يا حيات آنها را با بيان اين اختلاف‌ها تهديد كرد. درحالي كه در داخل دولت ترامپ چهره‌هايي هستند كه اعتقاد به بازبيني برجام يا اعمال اصلاحاتي در آن با مذاكره مجدد دارند، ساير اعضاي اين توافق مي‌گويند كه چنين سناريويي به هيچ‌وجه ممكن نيست. سرگئي ريابكوف، معاون وزير خارجه روسيه نيز هفته گذشته در گفت‌وگويي با روزنامه اعتماد تصريح كرد كه ما به واشنگتن در عالي‌ترين سطح اعلام كرده‌ايم كه توافق هسته‌اي قابل مذاكره مجدد يا اصلاح نيست. برخي دولتمردان امريكايي در حالي مي‌گويند به دنبال متقاعد كردن اروپا به تشديد فشارها بر ايران هستند كه براساس آخرين نظرسنجي‌هاي انجام گرفته، توافق هسته‌اي در سطح بين‌المللي از درصد حمايت بسيار بالايي برخوردار است.
نيويورك تايمز در بخش ديگري از گزارش خود مي‌نويسد: درحالي كه ترامپ تلاش مي‌كند هربار تعهد امريكا به اجراي بندهاي فني و اوليه برجام را با غرولندهايي همراه كند تا بدين وسيله هواداران خود را متقاعد به اين مساله كند كه به وعده‌هاي انتخاباتي خود پايبند است اما به نظر نمي‌رسد كه تندروهايي مانند جان بولتون، نماينده سابق امريكا در سازمان ملل از اين ژست‌هاي رييس‌جمهور امريكا راضي شوند. در سطح منطقه‌اي نيز اسراييل به‌شدت از اينكه ترامپ به برجام پايبند مانده خشمگين است و به عنوان نمونه براي نشان دادن ناراحتي خود از عدم سختگيري ترامپ بر ايران نخست‌وزير اين رژيم اعلام مي‌كند كه ما توافق آتش‌بس ميان روسيه و امريكا را در هامبورگ قبول نداريم چرا كه به تثبيت حضور نظامي ايران در جنوب سوريه منتهي مي‌شود.
تاييد پايبندي ايران به برجام و به تبع آن معلق ماندن اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي در حالي صورت گرفت كه محمدجواد ظريف چند روز گذشته را در نيويورك گذرانده اما هنوز با همتاي امريكايي خود ركس تيلرسون ديداري نداشته است. اين اتفاق در حالي رخ داده كه در 4 سال گذشته هربار ظريف به نيويورك سفر كرده بود ديداري با جان كري، وزير خارجه سابق امريكا در حوزه هسته‌اي داشته است. عدم ديدار ظريف و تيلرسون در شش ماه گذشته و به خصوص در چند روز گذشته در نيويورك از سوي بسياري از تحليلگران مسائل ايران و امريكا به يك خطر تشبيه شده است. نبود كانال ارتباطي ميان تهران و واشنگتن در حالي كه برجام از سوي تندروها در امريكا تهديد مي‌شود مي‌تواند براي اين توافق خطرناك باشد. درحالي كه محمد جواد ظريف در گفت‌وگوي خود با نشنال اينترست به گزينه خروج ايران از برجام در صورت نقض فاحش توافق از سوي امريكا اشاره كرده است رسانه‌اي مانند نيويورك‌تايمز ادعا مي‌كند كه اين مساله دقيقا همان آرزوي ترامپ است. رييس‌جمهور امريكا به دنبال سختگيري بر ايران تا اندازه‌اي است كه در نهايت تهران خروج از توافق را اعلام كند و در بازي تقسيم تقصير نيز گناهي متوجه امريكا نشود.