روايت مثبت ايران، اتحاديه اروپا و روسيه
از دور هشتم گفتوگوها در وين
مذاكرات احياي برجام
سرعت مي‌گيرد
انريكه مورا: زمان اتخاذ تصميم‌هاي سياسي
از سوي تهران و واشنگتن است
محمدحسين لطف‌الهي
مرحله اول دور هفتم گفت‌وگوهاي ايران و 1+4 در شرايطي پايان يافت كه تهران با ارايه دو سند پيشنهادي جديد كه طرف مقابل آن را «حداكثري» مي‌دانست، تلاش كرد امتيازهاي بيشتري را از تروييكاي اروپايي و ايالات متحده طلب كند و مواضع نااميدانه ديپلمات‌هاي اروپايي نشان مي‌داد اميدها براي دستيابي به توافق كمتر شده است، اما در پايان مرحله دوم دور هفتم گفتوگوها و با ظهور نشانه‌هاي پيشرفت در گفتوگوها شرايط تا حدودي تغيير كرد، چنانكه در پايان نشست آغازين كميسيون مشترك برجام در دور هشتم به گفته ميخاييل اوليانوف، رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه همه طرف‌ها توافق كردند تا روند اين مذاكرات را شدت بخشند تا «بتوان هرچه زودتر به توافق دست يافت.» دور هشتم گفت‌وگوهاي احياي برجام روز دوشنبه 27 دسامبر با برگزاري نشست كميسيون مشترك برجام با حضور روساي هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران، روسيه، چين، آلمان، بريتانيا، فرانسه و معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا به عنوان هماهنگ‌كننده اين كميسيون آغاز شد. از زمان آغاز دور هشتم، سه كشور اروپايي عضو برجام هنوز موضع مثبت يا منفي مشخصي اتخاذ نكرده‌اند، اما مواضع مقام‌هاي ايران، اتحاديه اروپا و روسيه نشان مي‌دهد به‌رغم نگراني‌هاي فزاينده طرف غربي درباره مساله زمان، پيش‌زمينه لازم براي گفت‌وگوهاي جدي و دستيابي به توافق در دور هشتم وجود دارد، اما براي اين منظور نياز است كه تصميمات سياسي سختي از سوي همه طرف‌ها اتخاذ شود. تهران بر اين باور است كه پيشرفت‌هاي به دست آمده در متن مربوط به تعهدات هسته‌اي با ابتكار و انعطاف هيات ايراني خوب بوده و رمز تداوم پيشرفت در گفتوگوها «دستيابي به توافق در زمينه لغو موثر تحريم‌هاي ظالمانه عليه ايران» است. علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه و مذاكره‌كننده ارشد ايران روز دوشنبه در پايان نشست كميسيون مشترك برجام در اين باره گفت: «در اين نشست تقريبا همه نمايندگان كشورهاي شركت‌كننده در گفتوگوها بر اولويت داشتن موضوع لغو تحريم‌هاي غيرقانوني و ظالمانه تاكيد داشتند.» به گفته او، در صورتي كه توافق حاصل شود ابتدا بايد طرفي كه ناقض توافق بوده يعني ايالات متحده امريكا تحريم‌ها را بردارد، جمهوري اسلامي ايران راستي‌آزمايي كند و سپس اقدامات هسته‌اي در چارچوب توافق برجام انجام دهد. باقري تصريح كرد كه «اساس و مبناي راستي‌آزمايي توسط طرف مقابل پذيرفته شده است، اما در مورد سازوكار‌ها و چارچوب‌ها شاخص‌ها و ملاك‌هايي كه بايد بر اساس آن راستي‌آزمايي شود در ادامه دور هشتم به صورت جدي‌تري مورد بحث و گفت‌وگو قرار خواهد گرفت.» روايت هيات روسيه فاقد جزييات از روند نشست پيرامون موضوعات هسته‌اي يا مساله رفع تحريم‌ها و توام با خوش‌بيني بود. ميخاييل اوليانوف نماينده دايم روسيه نزد سازمان‌هاي بين‌المللي در وين شامگاه دوشنبه در توييتي مذاكرات را «تجارت‌گونه» و «نتيجه‌گرايانه» توصيف كرد و نوشت: «در نشست كميسيون مشترك برجام، آغاز هشتمين دور مذاكرات وين اعلام شد. شركت‌كنندگان گفت‌وگوهايي تجارت‌گونه و نتيجه‌محور داشتند. آنها به ويژه، توافق كردند روند تهيه پيش‌نويس را متمركزتر كنند و سرعت ببخشند تا هر چه زودتر به يك توافق دست پيدا كنند.» انريكه مورا، معاون هماهنگ‌كننده كميسيون مشترك برجام معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا اما نگاهي مبتني بر خوش‌بيني و نگراني همزمان به دور هشتم گفتوگوها داشت. روز دوشنبه در پايان جلسه كميسيون مشترك برجام در وين، انريكه مورا، رييس كميسيون گفت: زمان اتخاذ تصميم‌هاي سياسي از سوي تهران و واشنگتن است و براي رسيدن به نتيجه زمان زيادي باقي نمانده است. مورا روز دوشنبه، به دنبال ۱۰ روز وقفه پس از دور هفتم، نتيجه آن دور را مثبت ارزيابي كرد و گفت: اكنون طرفين مذاكره بايد در مورد اختلاف‌ها با هم به نتيجه برسند. اداره‌كننده اين مذاكرات حضور كامل مجدد هيات‌ها در وين را نشان عزم و جديت آنها براي رسيدن به نتيجه كه بازگشت متقابل ايران و امريكا به چارچوب برجام است، توصيف كرد و گفت: در هفته‌هاي آينده با جديت به كار خواهند پرداخت. او اضافه كرد كه در ديدارش با رابرت مالي، سرپرست هيات مذاكره‌كننده امريكا، به او اطمينان داده شده كه واشنگتن نيز كاملا متعهد است تا با جديت مذاكرات را پيگيري كند تا به نتيجه برسد. به گفته مورا اساس گفت‌وگوي اين دور، متن تهيه شده در پايان دور هفتم است كه شامل تعيين تحريم‌ها براي برداشتن آنها و اقداماتي است كه ايران بايد در زمينه فعاليت‌هاي هسته‌اي خود انجام دهد تا دوباره به محدوديت‌هاي برجام بازگردد. در كنفرانس خبري پس از پايان جلسه كميسيون مشترك، انريكه مورا نظرات شنيده شده در مورد اينكه امريكا و كشورهاي اروپايي تا پايان ژانويه يا اوايل فوريه براي به نتيجه رسيدن مذاكرات فرصت قائل شدند را رد كرد، اما گفت: «همه بر اين نظرند كه در دوره زماني كوتاهي بايد عملي شود و آن يعني چند هفته.» سخنگوي وزارت خارجه ايران پيش‌تر گفته بود تهران هيچ ضرب‌الاجلي براي مذاكرات را نمي‌پذيرد و تا هر زماني كه لازم باشد هيات ايراني در وين خواهد ماند. با توجه به تعطيلي سالن‌هاي محل برگزاري مذاكرات همزمان با آغاز سال جديد ميلادي، اين دور از گفتوگوها تا پنجشنبه ادامه يافته و سپس تنفسي سه روزه (از جمعه تا يكشنبه) خواهد داشت و از روز دوشنبه هفته آينده ادامه مي‌يابد.
برگزاري نشست كارگروه هسته‌اي
روز سه‌شنبه، اولين نشست رسمي كارگروه هسته‌اي در دور هشتم برگزار شد. نماينده روسيه اين نشست را «مفيد» ارزيابي كرده است. ايالات متحده در هفته‌هاي اخير بارها اعلام كرده است كه سرعت پيشرفت فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را نگران‌كننده مي‌داند و به همين دليل تاكيد دارد كه يا بايد سرعت مذاكرات افزايش پيدا كند يا روند پيشرفت فعاليت‌هاي هسته‌اي تهران كند شود. يك‌سال پس از خروج يك‌جانبه ايالات متحده از برجام، ايران با استناد به بندهاي 26 و 36 برجام روند كاهش تعهدات هسته‌اي خود را آغاز كرد و به مرور تغييرات زيادي را در سطح غني‌سازي (از 3.67 درصد به 60 درصد)، سطح ذخاير اورانيوم غني شده و سطح نظارت بازرسان آژانس بر برنامه هسته‌اي خود اعمال كرد.كارشناسان معتقدند اين اقدامات باعث شد زمان گريز هسته‌اي ايران به‌طور قابل ملاحظه‌اي نسبت به زمان اجراي توافق برجام كاهش پيدا كند. تهران در مقابل بر اين باور است كه تا وقتي ايالات متحده به استفاده از ابزار تحريم‌هايي كه برخلاف برجام و قطعنامه 2231 شوراي امنيت وضع شده ادامه مي‌دهد، دليلي براي محدود كردن برنامه هسته‌اي صلح‌آميز خود نمي‌بيند. تهران و واشنگتن بايد در گفت‌وگوهاي غيرمستقيم خود در وين توافق كنند كه ايران چه گام‌هايي را در زمينه بازگشت به تعهدات هسته‌اي خود خواهد برداشت و ايالات متحده كدام تحريم‌ها را رفع خواهد كرد. نتيجه اين توافق‌ها در كارگروه سومي به ترتيبات اجرايي برود تا درباره مكانيسم اجراي اين تعهدات توافق شود. ميخاييل اوليانوف روز سه‌شنبه پس از نشست كارگروه هسته‌اي در توييتي اعلام كرد: «شاهد پيشرفت بي‌چون و چرايي بوده‌ايم.» او همچنين تاكيد كرد: «رفع تحريم‌ها در محيط غيررسمي به‌طور فعال مورد گفت‌وگو قرار مي‌گيرد.» روز سه‌شنبه همچنين روساي هيات‌هاي بريتانيا، فرانسه، آلمان و روسيه در نشستي چهارجانبه درباره مسائل مطرح شده در دور هشتم گفت‌وگو كردند.
مقام اسراييلي: ايران ديگر ترسي ندارد
همزمان با تحولات ديپلماتيك در وين، واشنگتن و تل‌آويو مي‌كوشند تا اظهار نگراني‌هاي مدام درباره برنامه هسته‌اي و سياست‌هاي منطقه‌اي ايران، فشار را بر تهران براي كوتاه آمدن از برخي مواضع خود در وين افزايش دهند. رابرت مالي، نماينده ويژه امريكا در امور ايران، فعاليت‌هاي جمهوري اسلامي ايران در منطقه را «خصمانه و خشن» توصيف كرده و گفته است آنها در يك اشتباه محاسباتي در حال بازي با آتش هستند. او كه به عنوان مذاكره‌كننده ارشد امريكا در حال پيگيري مذاكرات احياي برجام در وين است، در گفت‌وگويي كه روز دوشنبه، ۶ دي‌ماه در نشريه نيويوركر منتشر شده، گفته است ايران ثابت كرده كه از برنامه موشك‌هاي بالستيك خود براي تهديد همسايگانش استفاده مي‌كند و امريكا درباره ميزان تحويل تسليحات ايران به نيروهاي شبه‌نظامي‌اش در منطقه نگران است. ژنرال كنت مك كنزي، فرمانده نيروهاي مركزي امريكا (سنتكام) نيز با اشاره به حمله ايران به پايگاه عين‌الاسد در امريكا به اين نشريه گفته است كه برنامه موشكي ايران به تهديدي فوري‌تر از برنامه هسته‌اي اين كشور تبديل شده، ايران توان حمله دقيق به اسراييل دارد و مي‌تواند حملاتي با دقت و حجم بالا در خاورميانه انجام دهد. او در عين حال تاكيد كرده است كه اگر بين ايران و امريكا درگيري رخ دهد، «جنگ خونين» خواهد بود و امريكا با وجود آسيب‌هايي كه مي‌بيند، در جنگ درازمدت و «در طول يك‌سال پيروز خواهد شد.» يك مقام ارشد اسراييلي نيز درباره برنامه هسته‌اي ايران گفت كه هيچ عامل بازدارنده‌اي در برابر پيشرفت‌هاي هسته‌اي ايران وجود ندارد و ايران ديگر ترسي ندارد. او همچنين گفت كه مكانيسم ديپلماتيكي براي متوقف كردن جهت پيشرفت برنامه هسته‌اي ايران، «در حال حاضر» وجود ندارد.