سياست مرد ديوانه
احسان شمس
يكي از نظريه‌هاي كنش در عرصه روابط بين‌المللي، نظريه مرد ديوانه است. بر مبناي اين نظريه، رفتار يك رهبر در عرصه بين‌المللي بايد غيرقابل پيش‌بيني و در بسياري از موارد بي‌منطق جلوه كند. اين رفتار باعث ايجاد رعب در دل رهبران ديگر كشورهاي رقيب در حوزه فراملي مي‌شود و از همين طريق مي‌توان امتيازات فراواني در حوزه‌هاي مختلف به دست آورد. نمونه اين سياست در روابط نوين بين‌المللي را مي‌توان هنري كيسينجر، وزير پيشين امور خارجه ايالات متحده دانست. سياست‌هاي خصمانه او در جنوب شرق آسيا، چين كمونيست و بلوك شرق را متوقف كرده و در درازمدت پيروزي كاپيتاليسم را به همراه داشت. در اين سياست كلي هرچند در ظاهر شمشير به دست زنگي مست است اما در باطن، نظم و منطقي پيوسته ميان حوادث و رفتارها وجود دارد. ايالات متحده دونالد ترامپ اكنون اين گونه اداره مي‌شود. دونالد ترامپ به راحتي معاهدات بين‌المللي از جمله برجام، معاهده پاريس يا تجارت را ناديده مي‌گيرد. به اصول اوليه حقوق بشر وقعي نمي‌نهد و با جانيان در اماكن ديپلماتيك مراودات مالي و تجاري دارد. در حالي كه تا 30 دقيقه پيش به دور ميز 7 كشور بزرگ اقتصادي به سرخوشي توافق شراب مي‌نوشد، در هواپيما و در مسير بازگشت امضاي خود را پس مي‌گيرد. آنگاه كه دانه‌هاي باران را از شانه‌هاي مكرون رييس‌جمهور فرانسه مي‌تكاند و او را عاشقانه در آغوش مي‌كشد، در تويتر خود در همان لحظه به سياست‌هاي فرانسه مي‌تازد. از حوادث تروريستي آلمان اظهار خوشحالي كرده و آن را دليلي بر سياست‌هاي ضد مهاجرت خود مي‌بيند.در حالي كه ميهمان كاناداست، نخست‌وزير آن كشور را ناشي و فريبكار مي‌نامد و در فقره اخير در حالي كه ميهمان شام رييس‌جمهور چين بود، مدير ارشد هوآوي را به زندان مي‌افكند؛ و بسياري مانند اين. توجه داشته باشيم كه دونالد ترامپ يك نخبه اقتصادي است و نبايد او را به امثال وطني خود تشبيه كنيم؛ بلكه كاملا بر عكس. او مي‌داند چه مي‌خواهد و آن را به دست مي‌آورد. او يكي از معدود رييس‌جمهوران ايالات متحده است كه در دوران رياست‌جمهوري خود مجلس سنا را از دست نداده است. اين رفتار در عرصه بين‌المللي نيز جواب گرفته است و مشهور است كه چين از بيم اين اقدامات در سه مورد و روسيه در يك مورد در مقابل ايالات متحده عقب‌نشيني كرده‌اند. كشورهاي مكزيك و كانادا در نهايت مجبور به امضاي تفاهم تجاري – آن طور كه ترامپ مي‌خواست – شدند. اما هيچ شخصي اين سياست را به زيبايي رهبر كره شمالي بازي نمي‌كند. اگر ترامپ سرباز بازي شطرنج مرد ديوانه باشد، كيم شاه اين ميدان است. از موشك پراني‌هاي عجيب تا برنامه‌هاي اتمي بي‌پايان، از سگان آدمخوار تا رژه لانچرهاي اتمي. اكنون در ايران برخي صداها شنيده مي‌شود كه بايد در مقابل اين ايالات متحده همان رفتار كره شمالي را در پيش گرفت. برنامه اتمي را به‌شدت دنبال كرد، از تعامل با اروپا خودداري كرد و هر روز آزمايش موشكي جديدي انجام داد تا به اصطلاح چشم دشمن درآيد؛ حال آنكه اين دقيقا همان چيزي است كه ترامپ مي‌خواهد. براي اجراي سياست مرد ديوانه يا بايد همه‌چيز داشت يا اينكه هيچ چيز براي از دست دادن نداشت. در وضعيت سياسي اجتماعي- اقتصادي ميانه، اجراي چنين سياستي ممكن نيست، چراكه دومينوي آسيب‌هاي آن غيرقابل باور است. يا بايد همچون ايالات متحده تمام ابزارهاي سياسي، نظامي و اقتصادي جهان را در اختيار داشت تا بتوان طرف مقابل را به اطاعت وادار كرد يا همچون كره شمالي نه نفتي براي فروش به دنيا داشت و نه تعاملي با جهان، تا بتوان چنين سياستي را پيش برد. مطمئنا آنچه براي ايران امنيت مي‌آورد، افزايش قدرت اقتصاد ملي است و اين امر ميسر نيست مگر با تعامل سازنده با تمام كشورهاي مايل به حضور اقتصادي در ايران. سياست مرد ديوانه آسان‌ترين نظريه‌اي است كه به ذهن هر كودكي مي‌رسد. هنر سياست‌ورزي بر مبناي بازي برد- برد است.