مروري بر بحث‌ها در اجلاس داووس
موج انقلاب چهارم صنعتي به راه افتاده است
محمد ملانوري
اجلاس داووس كه با نام رسمي مجمع جهاني اقتصاد شناخته مي‌شود، امسال با موضوع محوري انقلاب چهارم صنعتي برگزار شد. در اين اجلاس نقش فناوري‌هاي پيشرفته در تحولات صنعتي و تاثير آن بر بازار جهاني كار محور اصلي بحث‌ها و نظرات كارشناسان بود. عنوان «شكل‌دهي به يك معماري جهاني در عصر انقلاب چهارم صنعتي اين فرصت را ايجاد كرد كه به اين بحث پرداخته شود كه چهارمين انقلاب صنعتي يك سونامي از فناوري‌هاي پيشرفته است كه وضعيت اقتصاد جهاني را متحول خواهد كرد و اين سوال را محور بحث كارشناسان قرار دهد كه آيا روبات‌ها جانشين انسان‌ها مي‌شوند و در نتيجه مشاغل بيشتري نابود خواهند شد؟
تطور انقلاب‌هاي صنعتي
همه نام انقلاب صنعتي را شنيده‌اند. انقلاب‌هاي صنعتي و فكري بر عكس انقلاب‌هاي سياسي كه درون مرزهاي يك كشور محدود مي‌شوند و شايد انقلابيون بخواهند آن را صادر كنند در يك منطقه سياسي يا جغرافيايي محدود نمي‌مانند و مردم در كشورهاي ديگر مي‌خواهند كه از آن بهره ببرند و در آن سهيم باشند و همه جهان را به نسبت‌هاي مختلف تحت تاثير قرار مي‌دهد. انقلاب اول صنعتي در سال‌هاي حوالي 1760 در بريتانيا رقم خورد. انقلاب اول صنعتي با اختراع ماشين بخار شروع شد. ماشين بخار فرآيندهاي جديد توليد را ممكن كرد و از اين‌رو كارخانه‌هاي زيادي شكل گرفت. انقلاب دوم صنعتي يك قرن بعد رقم خورد. زماني كه توليد انبوه در كارخانه‌هاي فولاد، نفت و برق پديد آمد. چراغ‌هاي برقي، تلفن، موتور احتراق داخلي مهم‌ترين نوآوري‌هاي اين عصر بودند. نوآوري در ساخت و توليد نيمه‌هادي‌ها، كامپيوترهاي شخصي و شبكه‌هاي اينترانت و بعدا اينترنت عصر سوم صنعتي را رقم زدند كه با انقلاب ديجيتال نيز شناخته مي‌شود. زويكا كرايگر (Zvika Krieger) مدير بخش سياستگذاري تكنولوژي مجمع جهاني اقتصاد به سي‌ان‌بي‌سي در مورد انقلاب چهارم صنعتي مي‌گويد كه اين انقلاب از دو جهت با انقلاب‌هاي صنعتي پيشين متفاوت است. فاصله ميان امر واقعي كه شايد فيزيكي بناميم با جهان بيولوژيك و ديجيتال محدودتر و كوچك‌تر شده است. در اين دوران تكنولوژي هم سريع‌تر از هر دوره‌اي تغيير مي‌كند و مهم‌تر آنكه در جامعه گسترش مي‌يابد. براي آنكه شواهدي از اين وضعيت داشته باشيم، خوب است بدانيم براي آنكه صد ميليون انسان به تلفن دسترسي داشته باشند، 75 سال زمان سپري شد، در حالي كه براي بازي موبايلي «پوكمون» كه در سال 2016 منتشر شد، اين عدد كمتر از يك ماه بود.
در نتيجه انقلاب چهارم، كمپاني‌هاي زيادي در صنايع خرده‌فروشي تا حمل ونقل و از آن سو بانكداري تا حمل و نقل هستند كه براي به خدمت گرفتن تكنولوژي‌هاي نوين رقابت مي‌كنند. اين شركت‌ها چاپ سه‌بعدي، هوش مصنوعي واقعيت افزوده را به فعاليت‌هاي‌شان اضافه كرده‌اند. يك مطالعه در سال 2017 در اروپا نشان داد كه تعداد محصولات تجاري ثبت شده در مدت سه سال، 54 درصد رشد داشته است.ديويد استوبس، مدير استرات‍ژي سرمايه‌گذاري مشتري در بانك جي‌پي‌مورگان در پاسخ به سوالي درباره تكنولوژي ديجيتال مي‌گويد كه امروز تكنولوژي در هر صنعتي كه رشد مي‌كند با رشد در صنعت ديجيتال آميخته است و اين تفكيك ديگر زايد است كه بگوييم فلان صنعت در بخش غيرديجيتال رشد كرده است.
شكل‌گيري برندگان و بازندگان
در سال 2018، موسسه سرمايه‌گذاري يوبي‌اس در يك گزارش بيان كرد كه هشتاد درصد افرادي كه در اين سال‌ها ميلياردر شده‌اند در چهار دهه گذشته موفق شده‌اند كه يك نوآوري موفق داشته باشند. اگر در انقلاب‌هاي پيشين صنعتي محصولاتي مثل انرژي اهميت داشتند، در عصر ديجيتال، نوآوري و داده هستند كه اهميت مي‌يابند. جوردن مورو، مدير بخش سواد داده در موسسه تحليلي كيوليك Qlik است. او مي‌گويد: افراد و شركت‌ها فاقد مهارت در كارهايي مثل تفسير و تحليل داده هستند تا بتوانند در انقلاب چهارم صنعتي رقابت موفقي داشته باشند. لازم نيست كه همه دانشمند داده باشند ولي بايد همه نسبت به اين مورد سواد كافي داشته باشند.
فليپ جنينگس، دبيركل فدراسيون جهاني اتحاديه‌هاي كارگري هم تاثير انقلاب ديجيتالي را بر بازار كار نگران‌كننده توصيف مي‌كند و مي‌گويد: «بياييد نگاهي واقع‌گرايانه به ابعاد حقيقي اين معضل داشته باشيم. ما 200 ميليون بيكار داريم. نيمي از شاغلان جهان در بخش‌هاي غير رسمي بازار اقتصاد كار مي‌كنند و با تنها چند دلار در روز به حيات خود ادامه مي‌دهند. به گمان من، با توجه به اين آمار و ارقام و همچنين عواقب انقلاب ديجيتالي بر بازار كار وضعيت نگران‌كننده است.» جيني رومتي، مديرعامل شركت آي‌بي‌ام با تاييد نگراني در مورد از دست رفتن شغل‌ها در اين عصر معتقد است؛ در حالي كه اتوماسيون ادامه دارد، ترس از نداشتن مهارت‌هاي كاري لازم و نداشتن امنيت شغلي يك ترس واقعي است. فكر مي‌كنم ۱۰۰ درصد مشاغل در آينده تغيير خواهد كرد اما غلبه بر بحران غيرممكن نخواهد بود. رومتي پيشنهاد مي‌كند، آموزش‌هاي علمي و عملي شغلي تغيير يابد.
ماهيت آموزش
در حالي كه بنگاه‌ها از آموزش در مدارس انتقاد مي‌كنند و آن را ناموفق مي‌دانند، موريه پنيكو، وزير كار فرانسه با دفاع از برنامه مهارت‌آموزي خود در داووس گفت: در جهان امروز دسترسي به سرمايه از دسترسي به مهارت آسان‌تر است. بسياري از شهروندان ما فكر مي‌كنند، قرباني جهاني‌سازي و تكنولوژي شده‌اند و زماني كه شما در خلاف مسير ديگران رانندگي مي‌كنيد با خطر مواجه هستيد پس بايد مسير درست را برگزينيد.
نابرابري دستمزدها، خطر بزرگ
داده‌ها و نوآوري مولفه اصلي ساخت قدرت در اين عصر هستند و هركس كه از آن كمتر بهره‌مند باشد، در موضع ضعف خواهد بود. مطالعات متعددي نشان داده‌اند كه با آمدن تكنولوژي‌هايي نظير هوش مصنوعي، شغل‌هايي از بين رفته است و در همين حال، براي شغل‌هاي جديد و مهارت‌هاي نو، متقاضياني ايجاد كرده است. متخصصان هشدار مي‌دهند كه نيروي كار با مهارت بالا با دريافتي‌هاي بالا پاداش دريافت مي‌كنند و بقيه كارگران بايد صحنه را ترك كنند و خب، برنده همه چيز را مي‌برد. هم كار خواهد داشت، هم حقوق بالا و هم شأن و اعتبار اجتماعي. جك ما، مديرعامل و بنيانگذار گروه علي‌بابا كه بزرگ‌ترين فروشگاه اينترنتي چين است، مي‌گويد: وقتي مي‌خواهم كسي را استخدام كنم به دنبال فردي مي‌روم كه از خودم باهوش‌تر است. افرادي كه شايد چهار يا پنج سال ديگر رييس من باشند. من افرادي را دوست دارم كه مثبت‌نگر هستند و تسليم نمي‌شوند. جك ما دليل حفظ شركتش از بحران‌هاي مختلف را شغل قبلي خود مي‌داند: وقتي معلم هستيد، مي‌خواهيد دانش‌آموزان‌تان به جاي زندان رفتن به شغل مهمي مثل شهردار برسند. قانون شماره يك اين است: به افراد كمك كن تا بهتر از تو شوند.
ريسك‌هاي تحول
در 2016 شواب، مدير بخش ژنو مجمع جهاني اقتصاد پيش‌بيني كرد كه نابرابري منجر شده است تا نگراني‌هاي اجتماعي زيادي همراه با انقلاب چهارم تكنولوژيكي رقم بخورد و هيچ وقت نبوده است كه يك فرصت بزرگ با ريسك و خطر همراه نباشد. سي پي گورناني مدير اجرايي شركت تك‌ماهيندرا هم نگران تحولات است و مي‌گويد: «من از سرعت اين انقلاب نگرانم. آيا حقيقتا آهنگ اين تغييرات متناسب با تحولات اجتماعي هست يا خير؟ آيا اصلا كسي روند اين تغيير و تحولات را در نظر دارد؟ آيا تغييرات لازم در بطن جوامع ما هم در حال وقوع است؟ از منظر انساني و ايمني چه برنامه‌هايي در نظر گرفته شده است؟»