ششمين تلاش ايران براي رسيدن به فينال جام ملت‌هاي آسيا
طلسم نيمه‌نهايي را بشكنيد
اهورا جهانيان
تيم ملي ايران امروز در حالي به مصاف ژاپن مي‌رود كه در ده دوره گذشته با طلسم عبور از مرحله نيمه‌نهايي مواجه بوده است. آخرين باري كه تيم ملي از اين مرحله عبور كرد، در دوران پهلوي دوم بود. سال 1976 يا 1355. در 42 سال اخير، ما پنج بار به جمع چهار تيم پاياني جام ملت‌هاي آسيا راه پيدا كرده‌ايم و پنج بار هم نه. ايران در 1980، 1984، 1988، 1996و 2004 به مرحله نيمه‌نهايي جام ملت‌هاي آسيا رسيد و هر بار از رسيدن به فينال محروم ماند. در 1980 به دليل شروع ناگهاني و تكان‌دهنده جنگ تحميلي، روحيه بازيكنان تيم ملي افت كرد و در نيمه‌نهايي 2 بر 1 مغلوب كويت شديم. در 1984 در عين شايستگي در ضربات پنالتي مغلوب عربستان شديم. در 1988 زور تيم جوان ايران به تيم پخته عربستان نرسيد و باز هم فينال از دست رفت. در 1996 مجددا و اين‌بار ناباورانه به عربستان باختيم. در 2004 هم از پس چين ميزبان برنيامديم و نظاره‌گر فينال چين و ژاپن شديم. از اين پنج ناكامي ايران در نيمه‌نهايي، قطعا در دو دوره مي‌توانستيم قهرمان شويم: 1984، 1996. در 1980 و 1988 كه فينال حق‌مان نبود، در 2004 هم شانس ما در فينال بيشتر از ژاپن نمي‌توانست باشد. در پنج دوره‌اي هم كه در نيمه‌نهايي حضور نداشتيم، فقط در سال 2015 اگر بدشانسي سراغ‌مان نيامده بود، مي‌توانستيم مدعي رسيدن به فينال و حتي قهرماني باشيم. بگذريم كه در 1992 هم تيم علي پروين زورش كافي بود براي قهرماني، ولي پروين با تصميمات اشتباهش، به خصوص در بازي با ژاپن، زمينه‌ساز حذف تيم از جام در مرحله گروهي شد.
به هر حال، امروز در يازدهمين دوره جام ملت‌هاي آسيا در دوران پس از انقلاب، تيم ملي ايران براي ششمين بار تلاش مي‌كند از سد مرحله نيمه‌نهايي بگذرد؛ مرحله‌اي كه گويي طلسم شده است و همواره بر ما چيره و ما در مقابلش مغلوب بوده‌ايم. در علوم غريبه، طلسم شيئي است كه قدرت جادويي دارد و شخص يا پديده طلسم‌شده را از آسيب در امان نگه مي‌دارد. لغت‌شناسان هم گفته‌اند كه طلسم براي مسلط شدن به كار مي‌رود و خود واژه «طلسم» هم مغلوب يا برعكس واژه «مسلط» است. وقتي به بداقبالي‌هاي تيم ملي ايران در مرحله نيمه‌نهايي جام ملت‌هاي آسيا نگاه مي‌كنيم، به نظر مي‌رسد كه ما در اين مرحله نه مغلوب كويت و عربستان و چين بلكه مغلوب خود نيمه‌نهايي بوده‌ايم! يعني انگار فرقي ندارد در اين مرحله با چه تيمي دست و پنجه نرم كنيم؛ هر تيمي كه حريف ما در نيمه‌نهايي باشد، ما به آن تيم مي‌بازيم چراكه حريف اصلي ما نه آن تيم بلكه خود نيمه‌نهايي است! با اين حال امروز اميدواريم كه نيمه نهايي را شكست دهيم و به آخرين مرحله برسيم. از آن طرف ژاپن گويا تيم عبور از نيمه‌نهايي است. اين تيم پنج بار به جمع چهار تيم نهايي رسيده و چهار بار موفق به عبور از اين مرحله شده. اين تيم تنها يك بار در سال 2007 با شكست مقابل عربستان از رسيدن به فينال بازمانده.
يكي از نقاط قوت تيم ايران مقابل سامورايي‌ها احتمالا سردرگمي حريف براي پي بردن به استراتژي كي‌روش است. تيم ايران در پنج مسابقه‌اي كه تاكنون در جام ملت‌هاي آسيا به ميدان رفته، تنها دو بازيكن ثابت را در تركيب داشته. عليرضا بيرانوند و اميد ابراهيمي تنها بازيكناني هستند كه 450 دقيقه كامل براي ايران به ميدان رفته‌اند. در اين پنج مسابقه هم در جناحين و هم در قبل خط دفاع چندين بار شاهد تغييراتي بوده‌ايم كه البته همگي بازيكنان هم از پس وظايف‌شان به خوبي برآمده‌اند. در خط حمله نيز با وجود حضور آزمون در همه بازي‌ها از ابتدا، شاهد تغييرات نسبتا زيادي بوده‌ايم. حضور چرخشي عليرضا جهانبخش و مهدي ترابي و سامان قدوس و وحيد اميري در كنار مهدي طارمي كه البته از بازي امروز محروم است، موجب حيراني چشم بادامي‌ها شده. همه اينها يعني هيچ كس غير از سرمربي تيم ايران نمي‌داند چه كساني وارد چم ورزشگاه العين خواهند شد. اين همان سورپرايزي است كه مرد پرتغالي براي ژاپني‌ها تدارك ديده؛ البته مي‌توان در مورد تركيب ايران حدس‌هايي زد. مثلا بازگشت حاج‌صفي به دفاع چپ و حضور پورعلي‌گنجي در قلب خط دفاع و اشكان دژاگه در مركز ميدان. اما هيچ‌كدام قطعي نيستند و شايد حتي فردا شاهد حضور پژمان منتظري نيز در تركيب تيم ايران باشيم!
در طرف مقابل ژاپن نيز نشان داده انعطاف خوبي در تغيير استراتژي‌هايش دارد. اين تيم در سه مسابقه نخستش در مرحله گروهي با پنج هافبك و يك مهاجم به ميدان رفت اما با حضور در دور حذفي، در بازي مقابل عربستان و ويتنام، سرمربي اين تيم تصميم گرفت چيدمانش را به 2-4-4 تغيير بدهد. اما با همه اين تفاسير ذهنيت تيم ژاپن نسبتا واضح به نظر مي‌رسد. همان ذهنيتي كه باعث شده اين تيم مقابل تيم‌هاي ويتنام و عمان و عربستان، هر سه با يك گل پيروز شود. در حالي كه اين سه تيم از لحاظ ماهوي و قدرت بازي بسيار با هم متفاوت بودند. ذهنيتي كه برد اقتصادي و كمترين ميزان ريسك را به فوتبال هجومي و بازي مالكانه ترجيح مي‌دهد. شايد دليل اين امر هم غافلگيري ژاپني‌ها مقابل تركمنستان بود. ژاپن در ديدار اولش در جام دو گل از حريف گمنامش دريافت كرد اما از آن روز به بعد، اين تيم فقط يك بار دروازه‌اش باز شده؛ آن هم مقابل ازبكستان.