بيلگه جيلان، كيارستمي تركيه
احمد طالبي‌نژاد
براي شناخت نوري بيلگه جيلان، كارگردان تركيه‌اي و خالق آثاري همچون «روزي روزگاري آناتولي»، «خواب زمستاني»، «درخت گلابي وحشي» لازم است، نگاهي به سينماي تركيه طي دهه‌هاي اخير داشته باشيم؛ اينكه اين هنر در اين كشور چه سيري را طي كرده و در سينماي جهان چه جايگاهي دارد. سينماي تركيه حتي در قياس با ايران (جز چند فيلمساز متفاوت و غيرمتعارف‌ساز) سينماي ارزشمندي نيست. عمده توليدات اين كشور تقليدي از فيلم‌هاي هاليوودي، باليوودي و حتي ايراني است. سال‌ها پيش فيلمي با عنوان «حيدر و عثمان» ساخته شد كه دقيقا مشابه «قيصر» بود. در اين فيلم «حيدر» همان «قيصر» و «عثمان» نقش «فرمان» را داشت. سينماي تركيه به جاي تاثيرگذاري، عموما تاثيرپذير بوده است، اما تعداد معدودي فيلمساز در اين كشور هستند كه فيلم‌هاي متفاوتي را ساخته‌اند. نامدارترين اين فيلمسازان «ييلماز ييوني» است. او ستاره فيلم‌هاي تجاري بود كه در دهه 1970 متحول و به خلاق‌ترين كارگردانان خلاق تركيه بدل شد. معروف‌ترين اثر او «يول» است كه با همكاري شريف گورن آن را ساخت. «فاتح آكين» فيلمساز ديگر غيرمتعارف تركيه است كه در كارنامه خود «محوشدگي» يا «Head on» را دارد.
نوري بيلگه جيلان از نسل دوم فيلمسازان خلاق و هنرمند سينماي تركيه است، هر چند كه خيلي رهرو پيدا نكرده است. سال‌ها پيش در جشنواره فيلمي در تركيه شركت كردم كه در آن اين فيلمساز با فيلم «ابرهاي مي» شركت كرده بود. آن زمان نوري بيلگه جيلان هنوز چهره نشده بود و توجهي را برنمي‌انگيخت، در حالي كه «فاتح آكين» با استقبال خوب منتقدان و هواداران سينما مواجه بود. در آن جشنواره اشكالي را در فيلم‌هاي بيلگه جيلان ديدم كه در جلسه‌اي با حضور اين فيلمساز مطرح كردم، در كارهاي او كيارستمي زدگي بسيار ديده مي‌شود و او اين نقد را قبول داشت. به عنوان مثال در فيلم «روزي روزگاري آناتولي» شاهد سكانس‌هاي طولاني، جاده، گفت‌وگوي افراد در ماشين روي لانگ‌شات، ريتم كمابيش كند هستيم كه همگي متاثر از سينماي كيارستمي است، اين تاثيرپذيري از كارگردان ايراني به حدي در كارهاي بيلگه جيلان مشهود است كه در اين كشور به كيارستمي تركيه معروف شده است.
تنها فيلمي كه از او ديدم و بسيار دوست داشتم، «خواب زمستاني» است. با وجود اينكه اين فيلم سه ساعت است و فضاي آن در سرماي زمستان مي‌گذرد، گرمايي دارد كه در كمتر فيلم روشنفكرانه‌اي مي‌بينيم. عمده اين فيلم‌هاي روشنفكرانه سرد و ملال‌آور است اما در «خواب زمستاني» مناسبات شخصيت‌ها به گونه‌اي است كه سرما را احساس نمي‌كنيم، با اين حال در اين فيلم هم ردپاي كيارستمي را مي‌بينيم. شيفتگي بيلگه جيلان به فيلمساز ايراني حتي در سبك پوشش او اثر گذاشته است. آن زمان كه با او ديدار داشتم، مشابه كيارستمي لباس مي‌پوشيد و همواره عينك آفتابي به چشم داشت. با اين حال بيلگه جيلان تنها كارگردان مطرح و غيرمتعارف جهاني تركيه است كه آثارش مورد توجه اروپايي‌ها به ويژه فرانسوي‌ها (كاشفان فروتن فيلمسازان آرام) قرار گرفته است. آنها روزگاري كيارستمي را كشف كردند و در اين سال‌ها توجه‌شان به اين كارگردان تركيه‌اي جلب شده است. نگاهي به جوايز اين كارگردان هم نشان مي‌دهد كه فيلم‌هايش عمدتا در جشنواره كن مورد استقبال زيادي قرار گرفته و موفقيتي در ساير جشنواره‌ها نداشته است. البته در سال‌هاي اخير جوان‌هايي در اين كشور سراغ ساخت فيلم‌هاي كوتاه رفته و توانسته‌اند موفقيت‌هايي در اين زمينه كسب كنند.