هر چند فروش ميلياردي گيشه سينماها از فيلم اخراجي و آتش‌بس كليد خورد اما به طور كل فروش فيلم‌ها از سال 1392 به اين طرف با رونق خوبي مواجه بود و تا به امروز هم استقبال از فيلم‌هاي روي پرده به مدد احداث مجتمع‌هاي سينمايي و رواج كمدي‌هاي مردم‌پسند ادامه دارد. سينماي ايران فقط سال گذشته با كسب گيشه 240 ميليارد توماني يكي از پرفروش‌ترين سال‌هاي سينمايي خود را پشت سر گذاشت. صف‌هاي طويلي كه مقابل سينماها تشكيل مي‌شد از يك سو، اختصاص سانس‌هاي فوق‌العاده كه حتي تا دم صبح هم به طول مي‌انجاميد از سوي ديگر باعث شد اغلب فيلم‌هاي روي پرده گيشه‌هاي ميليادري نصيب‌شان شود و در حال حاضر همه‌چيز در سينما حكايت از رونق مالي دارد. با اين حال به تازگي مركز افكارسنجي دانشجويان ايران بر اساس يك نظرسنجي ملي، ميزان و درصد علاقه‌مندي مردم به سينما رفتن را اعلام كرده است. بر اساس آمار اين سايت ۴۶.۵ درصد افراد بالاي
۵۰ سال و ۲۶.۳ درصد افراد ۴۹-۳۰ سال تاكنون به سينما نرفته‌اند. در بخش ديگري از اين نظرسنجي آمده كه ۲۳ درصد جوانان ۲۹-۱۸ سال ايران اصلا به سينما نرفته‌اند يا ۲۸.۵ درصد مردان ايران تا به امروز سينما در سبد خانواده آنها تعريف نشده است.
در نهايت اين گزارش به آمار 2/30 درصدي از مردم ايران مي رسد كه تاكنون به سينما نرفته اند.
به نسبت اينكه دهه هشتاد سينما از عدم استقبال مخاطبان رنج مي‌برد و با كمترين آمار در سال مواجه بود آيا آمار 23 درصد جوانان بين 18 تا 29 سالي را كه اصلا به سينما نرفتند بايد موجب اميدواري بدانيم يا همچنان نشان ضعف استقبال از محصولات فرهنگي؟ در گزارش پيش رو با تني چند از اهالي سينما و كارشناسان به گفت‌وگو نشستيم و نظر آنها را درباره آمار و اقبال مردم نسبت به سينما فيلم ديدن جويا شديم.
همه ايرانيان در عمر خود
يك فيلم سينمايي ديده‌اند
آن‌طور كه در خبرها منتشر شده سال 97 در ميان هشت سال اخير، سينما به لحاظ گردش مالي و دستيابي به گيشه بهترين سال خود را سپري كرده است ولي با اين حال دكتر محمود اربابي معاون توسعه فناوري و مطالعات سينمايي سازمان سينمايي آمار منتشرشده را مبني بر اينكه 28 درصد جوانان تاكنون به سينما نرفته‌اند دور از ذهن نمي‌داند. از ديدگاه او جمعيت فيلم‌بين ايران در بهترين حالت و با تسامح 6ميليون نفر هستند، در نتيجه اين 6ميليون نفر من‌حيث‌المجموع 28 ميليون بار به سينما مي‌روند و بليت سينما مي‌خرند و در نهايت باعث گردش مالي سينما مي‌شوند.
او بر اين باور است كه تنها 150 شهر ايران سينما دارد و در 700 شهر ديگر ايران اصلا مكاني به اسم سينما وجود خارجي ندارد، پس امر محالي نيست كه عده زيادي از مردم به سينما نتوانند بروند. اين نكته به دلايل ديگري همچون عدم جذابيت فيلم‌ها و محدوديت امكان اكران فيلم‌ها در شهرها هم وابسته است و بايد به عنوان مطالبه عمومي از جانب مردم مطرح شود، چون مردم حق دارند از امكانات رفاهي و فضاي نمايشي سالم برخوردار باشند. اربابي در ادامه صحبتش به اين نكته اشاره مي‌كند كه براساس پژوهش‌هاي صورت‌گرفته و براساس معدلي كه به دست آمده، ميزان مراجعه مردم ايران به سينما زير 4دهم درصد است. اين درحالي است كه ميزان مراجعه مردم امريكا به سينما 4 درصد است. امريكا به دليل برخورداري از امكانات در سال بيش از يك ميليارد و دويست ميليون بليت مي‌فروشد.
نكته ديگري كه از نظر اربابي بايد مورد كارشناسي قرار بگيرد اين است كه تعداد زيادي از مردم به سينما نمي‌روند اما قطعا در خانه فيلم مي‌بينند. از نظر او در ايران بهره‌برداري از سينما بالاترين آمار را نسبت به انواع سرگرمي به خود اختصاص داده است و هيچ ايراني نيست كه بگويد يك فيلم سينمايي در عمر خود نديده است. از آنجايي كه سينما رفتن آداب خاص و اقتضائات خود را دارد ممكن است اراده يا امكاني براي سينما رفتن در افراد وجود نداشته باشد اما پژوهش‌ها نشان داده است كه مردم قطعا فيلم ديده‌اند. اين مدير سينما در ادامه صحبتش به نكته جالبي درباره علاقه مردم به تماشاي فيلم اشاره مي‌كند و آن اينكه روزي كه قرار است قسمت‌هاي سريال گيم آف ترونز منتشر شود سيستم اينترنت كشور براي دقايقي دچار ترافيك غيرعادي مي‌شود. از نظر او اگر آمار رسمي فروش سينماي ايران- اعم از اكران و نمايش خانگي و فضاي برخط و غيره- بررسي شود، نزديك به 1000ميليارد تومان خواهد بود. فضاي غير‌رسمي اين فيلم‌ها نيز بيش از ٣٠٠٠ ميليارد تومان است. به اعتقاد معاون توسعه فناوري و مطالعات سينمايي سازمان سينمايي، امريكا و هندوستان بالاترين مخاطبان سينمايي را در دنيا دارند؛ ضمن اينكه در سال‌هاي اخير كشور چين هم توانسته مخاطبان زيادي را به گيشه سينما دعوت كند و بعيد نيست كه همتراز با كشورهاي فوق قرار بگيرد.
قرار نيست همه مردم به سينما بروند
امير‌حسين علم‌الهدي كارشناس فروش تحليل ديگري از آمار منتشر شده دارد. او معتقد است ايران نزديك به 1200 شهر دارد كه در وزارت آمار كشور ثبت شده است: «با توجه به جمعيت 80 ميليوني ايران، نزديك به 24 ميليون نفر از اين جمعيت روستانشين هستند كه به‌طور طبيعي در روستاي‌شان اصلا سينما وجود ندارد كه بخواهند بروند و فيلم ببينند. 58 ميليون نفر از جمعيت كل كشور شهرنشين هستند كه از ميان اين تعداد افراد شهرنشين، نزديك به 15 ميليون نفر به سينما دسترسي ندارند و سالن سينما در محدوده زندگي آنها نيست. در نتيجه تنها 35 ميليون از جمعيت كل ايران هستند كه توانايي مالي و امكان سينما رفتن را دارند.»
به گفته او وقتي از جمعيت 80 ميليوني 40 ميليون نفر يا سينما در شهرشان نيست يا به سينما دسترسي ندارند، چه توقعي داريم كه همه مردم به سينما بروند؟
دليل ديگري كه علم‌الهدي به آن اشاره مي‌كند اين است كه اساسا مگر قرار است همه مردم به سنيما بروند؟ كدام كشور را در دنيا سراغ داريد كه همه مردم آن به سينما مي‌روند كه ايران دومي آن باشد؟
علم‌الهدي معتقد است كه سال گذشته 28 ميليون قطعه بليت سينما به مخاطبان فروخته شده است كه اين ميزان بليت فروخته‌شده معني‌اش اين نيست كه ما 28 ميليون مخاطب سينما را داشته‌ايم. سينماي ايران نزديك به 3 و نيم ميليون نفر مخاطب ثابت دارد كه فيلم‌بين هستند. اين افراد ممكن است در ماه سه بار به سينما بروند يا سالي پنج بار ولي مخاطب هميشگي سينما هستند. ولي يك تعداد افراد هم هستند كه اصلا به سينما نمي‌روند.
او مثال واضح‌تري بيان مي‌كند: «امريكا نزديك به 370 ميليون جمعيت دارد. از اين جمعيت 370 ميليوني همه افراد به سينما نمي‌روند بلكه يك ميليارد و ۳۰۰ ميليون در سال بليت مي‌فروشد. به طور ميانگين تعداد فيلم‌بين در امريكا حدود ۹۰ تا ۱۰۰ ميليون نفر است كه سالي چندين بار سينما مي‌روند و حدود ۲۷۰ ميليون نفر ديگر در طول سال به سينما نمي‌روند.»
اينكه در آمار اعلام‌شده نزديك به 28 درصد جوان‌ها حتي يك بار در عمرشان به سينما نرفته‌اند از نظر اين كارشناس سينما كاملا طبيعي است و استدلال او بر اين پايه استوار است كه قرار نيست تك‌تك آدم‌ها فيلم‌بين باشند. از نظر او اين يك اصل و فرمول است كه قرار نيست همه مردم ما كتابخوان باشند يا همه آنها به تماشاي تئاتر بنشينند. سينماي ايران هر سال يك تعداد مخاطب ثابت دارد كه اين مخاطبان ثابت افزايش يا كاهش پيدا مي‌كنند. به نظر اين كارشناس فروش توقع اينكه بخواهيم همه مردم كشورمان فيلم ببينند و كتاب بخوانند و به تماشاي تئاتر بنشينند، كمي رويايي است.
به نسبت امكانات سينمايي، مخاطبان خوبي داريم
رضا سعيدي‌پور، مدير پرديس سينمايي آزادي نزديك به يازده سال است كه به طور مداوم با مخاطبان و علاقه‌مندان سينما در ارتباط است و با جنس كساني كه به صورت حرفه‌اي و غيره فيلم‌بين يا سينمارو هستند آشناست. او به آمار رسمي موجود استناد مي‌كند و معتقد است سال گذشته نزديك به 28 ميليون مخاطب فيلم‌هاي سينمايي را تماشا كردند. اين يعني يك‌سوم جمعيت كل ايران در سينماها به پاي فيلم‌هاي سينماي ايران نشستند. به گفته او تعداد كل سالن‌هاي كشور زير 250 سالن تخمين زده مي‌شود كه از اين بين 40 سالن سينما 77 درصد كل فروش را تضمين مي‌كنند.
وقتي تعداد سالن‌هاي كشورمان استاندارد نيست، وقتي ما مثل كشورهاي اروپايي و حتي چين از سالن‌هاي زيادي برخوردار نيستيم و همين‌طور تعداد فيلم‌هاي با‌كيفيت بالا هم نداريم، طبيعي است كه ميزان مخاطبان‌مان محدود باشد. سعيدي‌پور اين‌طور به حرف‌هايش ادامه مي‌دهد: «مخاطب راغب به تماشاي فيلم‌هاي روي پرده نيست. اتفاقا به نسبت دارايي ما از امكانات سينمايي، اين آمار معقول هم هست.»
وقتي به صحبت‌هاي ابتداي بحث محمود اربابي برگرديم كه نزديك به 700 شهر ايران فاقد سينما هستند به اين نتيجه مي‌رسيم كه اگر جوان‌هايي هم در اين شهرها باشند كه دل‌شان بخواهد به سينما بروند تا فيلم‌هاي مورد علاقه خود را بر پرده عريض سينما ببينند، عملا به سينما دسترسي ندارند، به دليل اينكه شهرشان سينما ندارد و از اين امكان محروم هستند. به گفته سعيدي پور با توجه به كمبود امكانات سينمايي در سال‌هاي اخير، سينماي ايران با افزايش فروش قابل ملاحظه‌اي مواجه بوده است.
كاملا طبيعي به نظر مي‌رسد كه بعضي مردم از اساس علاقه‌مند به تماشاي فيلم و سينما رفتن نباشند و اين اصلا ربطي به قشر تحصيلكرده مرفه يا مردم كوچه و بازار ندارد؛ كما اينكه شخصي از تحصيلات عاليه همچون برخوردار است اما تمايل به سينما رفتن ندارد. با در نظر گرفتن اين مورد هم خود به خود بخشي از پرسش ابتدايي ما درباره عدم اقبال برخي مردم از سينما پاسخ داده مي‌شود.
واقعيت را در نظر بگيريم
به نظر مي‌رسد براساس واقعيت‌هاي موجود و امكانات نمايشي سينماي ايران و نه براساس ايده‌آل‌هايي كه در ذهن داريم اين آمار چندان دور از ذهن هم به نظر نمي‌رسد. اين را ابوالحسن داوودي كارگردان فيلم «هزار‌پا» كه فروش فيلمش در سال گذشته باورنكردني بود، مي‌گويد. او معتقد است: «اين آمار منتشرشده نه‌تنها غيرعادي نيست بلكه با توجه به شرايط اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي حاكم بر كشور اميدوار‌كننده هم هست، براي اينكه فيلم «هزار‌پا» كه سال گذشته پرفروش‌ترين فيلم تاريخ سينماي ايران را به خود اختصاص داد در نهايت توانست 5 ميليون مخاطب را به تماشاي اين فيلم دعوت كند كه اين تعداد مخاطب را اگر با رقم كل جمعيت كشور در نظر بگيريم به نظر مي‌رسد جامعه اصلي مخاطبين بالقوه سينماي ايران است.»
آمار سينما و سينما رفتن از منظر اين فيلمساز يعني ما با گروهي از مخاطباني روبه‌رو هستيم كه فيلم‌ها را در سالن سينما مي‌بينند كه طبيعتا آنها با گروهي كه ممكن است فيلم‌بين حرفه‌اي هم باشند كاملا فرق مي‌كنند. عده‌اي فيلم‌بين هستند اما ممكن است فيلم‌ها را به صورت دي‌وي‌دي ببينند. او مي‌گويد: «فيلم‌هاي سينماي ايران براساس واقعيت و پتانسيل موجود بايد در بيش از 2000 سالن به نمايش دربيايد اما چنين امكاناتي در ايران وجود ندارد. وقتي كل تعداد سينماهاي كشور در نهايت 500 سالن هم نيست، پس آمار 28 درصدي خيلي دور از ذهن نخواهد بود.» او مي‌گويد براي اينكه بتوانيم با رشد ميزان مخاطب مواجه شويم و به رقم چشمگيرتري در جذب مخاطب برسيم اضافه شدن سالن‌هاي استاندارد، بالا رفتن كيفيت نمايش سالن‌ها به طوري كه مخاطب احساس آرامش و احترام كند، ضروري است.
هنر براي عده‌اي فعل حرام است
اما جمال ساداتيان هم نظر و تحليل قابل بحثي ارايه مي‌دهد. او مي‌گويد ممكن است بخشي از 28 درصد جواناني كه به سينما نرفتند طبقه بسيار سنتي كشور باشند. اين تهيه‌كننده كه خود مديريت سه سينماي قلهك، آستارا و تيراژه را بر عهده دارد توضيح مي‌دهد: «به اين نكته اهميت دهيم كه افراد بسيار سنتي هنوز با سينما ارتباط خوبي ندارند و مشكلات خود را با اين حوزه هنوز حل و فصل نكرده‌اند. براي اينكه آنها جايز نمي‌دانند كه به سينما بروند و فيلم را در سينما ببينند يا موسيقي گوش بدهند.» به عقيده وي تاكنون تلاشي هم نشده جايگاه هنر براي اين گروه تبيين شود و آنها مجاب شوند اگر به تماشاي فيلمي مي‌نشينند يا موسيقي گوش مي‌دهند، فعل حرامي مرتكب نشده‌اند.
تكنولوژي رقيب سينما
اما بحث ديگري هم در آخر اهميت پيدا مي‌كند و آن اين است كه براساس تحقيقات و بررسي‌هاي انجام‌شده، سينما رقباي زيادي پيدا كرده است. هرچه با رشد و پيشرفت تكنولوژي مواجه مي‌شويم از آن طرف با ريزش مخاطب سينما مواجه مي‌شويم. هر چقدر قابليت‌هاي تصويري نمايشگرها بالا مي‌رود اين مساله باعث كاهش تماشاگر سينما مي‌شود. بايد به اين نكته اعتراف كرد كه جوان امروزي كه به انواع و اقسام تجهيزات روز دسترسي دارد نيازي در خود احساس نمي‌كند فيلم را در سينما ببيند. بارزترين نمونه آن كيفيت صدا و تصويري است كه سينماي خانگي دارد كه مخاطب امروز فيلم‌هاي روز دنيا با بهترين زير نويس در پرده سينماي خانگي خود تماشا مي‌كند.