چند سالي است كه با رسيدن نظام جديد آموزشي به پايه نهم دانش‌آموزان در اين پايه انتخاب رشته مي‌كنند و وارد پايه دهم يعني متوسطه دوم مي‌شوند، فرآيند هدايت تحصيلي يا همان انتخاب رشته، سه سال پيش در نخستين سال اجراي خود موجي از اعتراضات والدين و دانش‌آموزان را به‌دنبال داشت تا حدي كه مسوولان آموزش و پرورش اعلام كردند توصيه‌نامه تعيين رشته فقط جنبه مشورتي و توصيه‌اي دارد و دانش‌آموزان به هر رشته‌اي كه دوست دارند مي‌توانند بروند. اما حالا و با تجربه سه‌ساله انتظار مي‌رود اين طرح خوب كه بد اجرا شده بود بتواند راهنماي حرفه‌اي و كارشناسانه‌اي براي دانش‌آموزان و والدين آنها باشد.
در واقع شروع فرآيند هدايت تحصيلي از پايه هفتم است و مدرسه و خانواده به كمك هم سه سال فرصت دارند تا دانش‌آموزان را راهنمايي كنند كه در مسير استعداد و علاقه خود گام بردارند و مهم‌ترين انتخاب دوره نوجواني و شايد مهم‌ترين انتخاب زندگي يعني مسير تحصيلي و شغلي خود را با دقت انجام دهند. اين فرآيند شامل ابعاد و مراحلي است كه به اختصار به آن اشاره مي‌شود.
1) آزمون سلامت رفتار: در پايه هفتم و بر اساس طراحي سايت همگام يعني سامانه مربوط به هدايت تحصيلي دانش‌آموزان بايد در آزمون سلامت رفتار كه يك ارزيابي كارشناسانه از ابعاد مختلف است شركت كنند تا اگر داراي اختلالات خاصي هستند در طول سال‌هاي متوسطه اول براي رفع و درمان آن اقدام شود چرا كه شرط نخست قرار گرفتن در مسير شغلي و تحصيلي برخورداري از سلامت رفتاري و رواني و شخصيتي است. البته بي ترديد موفقيت در اين مسير نيازمند وجود مشاوران كارآمد و دلسوز و مراكز حرفه‌اي و تخصصي است كه متاسفانه از كمبودهاي آن مدارس و خانواده‌ها در رنج هستند.
2) تفكر و سبك زندگي و كار و فناوري: دو درس تفكر و سبك زندگي در پايه هفتم و هشتم و درس كار و فناوري در متوسطه اول زمينه را براي قرار گرفتن در مسير شغلي و تحصيلي متناسب با استعداد و علاقه مي‌تواند فراهم سازد و منوط به توانمندي‌هاي دبيران با كمك اين دو درس تا حد زيادي دانش‌آموز مي‌تواند ارزيابي نسبتا مناسبي از روحيات و ويژگي‌ها و استعدادهاي خود داشته باشد.
3) آزمون توانايي يا استعداد: در پايه نهم و درقالب فرآيند هدايت تحصيلي با كمك سامانه همگام دانش‌آموزان در آزمون ارزيابي استعداد شركت مي‌كنند كه اين آزمون كه يك ابزار علمي است تا حد زيادي مشخص مي‌كند كه استعداد دانش‌آموز بيشتر متمايل به چه شاخه و زمينه‌اي است و در كنار ساير شاخص‌ها مكمل تعيين كننده‌اي براي انتخاب مسير شغلي و تحصيلي است كه موفقيت در اين زمينه هم منوط به كشف استعداد واقعي دانش‌آموز است.
4) آزمون رغبت يا علاقه: همزمان با آزمون توانايي يا استعداد، دانش‌آموزان به پرسش‌هاي دفترچه آزمون رغبت نيز پاسخ مي‌دهند تا همسويي علاقه آنها با استعدادشان مشخص شود و مانع از آن شود كه دانش‌آموزان در مسير رشته‌اي قرار بگيرند كه به آن علاقه ندارند و در اين زمينه نيز تضمين تشخيص علاقه پايدار در كنار استعداد واقعي راهنماي انتخاب مسير درست شغلي و تحصيلي دانش‌آموزان است.
5) نظرخواهي ها: حدود يك سوم نقش تعيين كننده در مسير انتخاب رشته دانش‌آموزان پايه نهم به‌وسيله نظراتي اعمال مي‌شود كه توسط والدين، دانش‌آموزان و دبيران و مشاوران در سامانه ثبت مي‌گردد. اين نظرات از آن جهت مهم است كه از 4 زاويه استعداد و علاقه دانش‌آموز مورد توجه قرار مي‌گيرد و اين نظرات در كنار آزمون‌ها برطرف كننده انحراف‌هايي است كه ممكن است در محتوا يا اجراي آزمون وجود داشته باشد البته تاثير واقعي اين نظرات هم بستگي دارد به ميزان جديت و دقت افرادي كه نظرات خود را ارايه مي‌دهند.
6) نمرات پايه هفتم، هشتم و نهم: سه ضلعي فرآيند هدايت تحصيلي در كنار آزمون‌هاي مشاوره‌اي و نظرات چهارگانه، نمراتي است كه دانش‌آموزان در خرداد‌ماه يعني پايان هر سال تحصيلي متوسطه اول كسب مي‌كنند.
البته نمرات پايه نهم ضريب سه دارد. اين نقش يك سومي بايد از همان پايه هفتم مورد توجه دانش‌آموزان و خانواده‌ها باشد چرا كه براي ورود به هر رشته، درس‌ها ضريب متفاوتي دارند و يك كف نمره لازم است كه اگر توسط دانش‌آموز كسب نشود براي انتخاب رشته مجاز نخواهد شد.
شايد كمي‌ترين شاخص براي تعيين استعداد و علاقه دانش‌آموزان همين نمرات باشند به ويژه اينكه دروس پايه هر شاخه به‌خوبي بيان كننده استعداد و علاقه دانش‌آموزان است هر چند اين هم بستگي به توان دبيران و برنامه‌هاي اجرايي مدارس دارد كه چقدر اين نمرات معناي واقعي خود را دارا باشند.
به‌طور كلي طرح هدايت تحصيلي كه يك طرح خوب به نظر مي‌رسد چند سالي است در ميان هياهوي بي اطلاعي و بي تدبيري نتوانسته جايگاه خود را پيدا كند جايگاهي كه مي‌تواند مانع بسياري از پشيماني‌ها بعد از فارغ التحصيلي در دانشگاه باشد چه بسيار از دانشجوياني كه به‌دلايل مختلف در ميانه راه و يا پس از فارغ التحصيلي نسبت به مسير شغلي و تحصيلي خود ابراز پشيماني مي‌كنند، ابراز پشيماني كه زمان پيشگيري از آن همين مقطع متوسطه اول است.
مشاور شاغل در مدارس تهران