اقتصاد و اينترنت
جعفر محمدي
رشد قابل توجه سهم اينترنت در اقتصاد جهان باعث شده هر تصميمي كه درباره تغيير شرايط آن يا محدود كردن دسترسي به اين فضا در نظر گرفته شود، تاثيري جدي بر عملكرد اقتصادي هر كشور بگذارد. آنچه كه در روزهاي گذشته شاهد آن بوديم نيز، اين فرضيه را تاييد مي‌كند.
تجارت امروز را بايد در دو سطح سنتي و نوين ارزيابي كرد. هرچند در قطعي اينترنت، تجارت سنتي نيز آسيب مي‌بيند، اما ارزيابي دقيق از ميزان خسارت وارده به آن زمان بيشتري خواهد برد اما در عين حال مي‌توان شرايط تجارت‌هاي نوين را با دقت بيشتري رصد كرد. در روزهاي گذشته كسب و كار خرد فعال در حوزه مجازي با كاهش 95 درصدي در عملكرد مواجه شده‌اند، آمارها نشان مي‌دهد كه حضور گردشگران در سايت‌هاي مربوط به ايران كاهشي جدي داشته و در ديگر بخش‌ها نيز همين روال ديده مي‌شود، از اين رو طولاني شدن روند قطع اينترنت مي‌تواند براي اين بخش‌ها خسارات فراواني به بار بياورد.
با وجود آنكه بخش‌هايي از تجارت ارتباط مستقيمي با اينترنت جهاني نداشتند و در روزهاي گذشته نيز روال كاري‌شان ادامه داشته اما آنچه مسجل است، ارتباط مستقيم برخي بخش‌ها با شبكه‌هاي جهاني اينترنت است. بايد در نظر داشت كه اين راه‌حل كه براي اين حوزه‌هاي خاص دسترسي به اينترنت جهاني ممكن باشد نيز در عمل انجام شدني نيست. زيرا از يك سو وقتي براي مثال ارتباط ايميل اين بخش‌ها فراهم شود، امكان رد و بدل شدن اطلاعات به وجود مي‌آيد كه اين موضوع با هدف اصلي قطع اينترنت يعني توقف رفت و آمد پيام‌ها و حفظ امنيت در تضاد خواهد بود. از سوي ديگر اينكه بخشي اينترنت داشته باشد و بخشي نه بار ديگر فضاي رانت و ارتباط‌گيري براي استفاده از اين امكان را فراهم خواهد كرد، از اين رو بخش‌بندي كردن اينترنت چندان امكان‌پذير نيست.
از سوي ديگر بايد در نظر داشت كه آنچه درباره شبكه ملي اطلاعات مطرح مي‌شود، صرفا به معني قطع اتصال به اينترنت جهاني نيست و در واقع اساسا چنين معنايي ندارد. شبكه ملي اطلاعات مي‌تواند به كاهش وابستگي به شبكه‌هاي خارجي مجازي منجر شده، هزينه‌هاي كشور را كاهش دهد و سطح توان فني را بالا ببرد. اينكه در روزهاي گذشته و با تصميم قطع شدن اينترنت، اين فضاي داخلي وارد عمل شد، با ماهيت بحث ارتباط مستقيم ندارد.
هرچند شبكه داخلي در اين اتفاق توانست كارايي خود در بعضي بخش‌ها را نشان داده و نيازها را تاحدي پاسخ دهد اما در عمل، اين موضوع نيز مشخص شد كه ما فاصله زيادي تا عدم نياز به شبكه‌هاي جهاني داريم. براي روشن شدن بحث بايد سه محور فني، خدماتي و محتوايي را در شبكه اينترنت بررسي كنيم. تجربه روزهاي گذشته نشان داد كه فضاي داخلي مي‌تواند از نظر فني حرف‌هايي براي گفتن داشته باشد و در حوزه‌هاي مجاز بخش زيادي از نيازهاي كشور را پاسخ دهد، هرچند هنوز فاصله‌اي طولاني تا رسيدن به سطح قابل قبول داريم. اما در سطح خدماتي، كار با اشكالات جدي مواجه است. از سويي ما هيچ موتور جست‌وجوگر داخلي كه بتواند نيازهاي گسترده داخلي را پاسخ دهد نداريم و از سوي ديگر پيام‌رسان‌هايي مانند ايميل نيز تماما خارج از ايران هستند و نمونه‌اي براي آنها وجود ندارد، از اين رو راهي بسيار طولاني تا برطرف كردن محدوديت‌هاي خدمت‌رساني باقي مانده است. حتي در صورتي كه مشكلات خدمت‌رساني برطرف شود، بعد سوم يعني حوزه محتوايي عملا قابل جبران نخواهد بود. اگر فرض را بر اين بگذاريم كه موتور جست‌وجوگر ايراني نيز فعال شد، اين موتور بايد بسياري از محتواهاي مورد نياز را از طريق سايت‌هاي خارجي عرضه كند و برطرف كردن اين مشكل نه‌تنها امكان‌پذير نيست كه حتي با توجه به سرعت بالاي رشد اينترنت، هر روز دشوارتر نيز مي‌شود. از اين رو شايد تقويت شبكه ملي ارتباطات بتواند بسياري از مشكلات و نگراني‌هاي داخلي را حل كند اما در نهايت اين تصور كه بتوان فضاي مجازي داخلي را به‌طور كامل از فضاي خارج از كشور مستقل كرد، لااقل در شرايط فعلي دور از ذهن است.