شجريان «بازگشت» را زمزمه كرد
اگر ممنوع نباشد، حضورم در اركستر ملي قطعي است
سما بابايي/ چند روزي است كه اساتيد برجسته حوزه زبان و ادبيات فارسي از اقصي‌نقاط جهان گردهم آمده‌اند تا در همايش بزرگداشت انديشه‌هاي سترگ خواجه
شمس الدين محمد حافظ شيرازي شركت كنند. «محمدرضا شجريان» هم يكي از همين نام‌ها بود كه روز گذشته به سالنِ همايش آمد تا شايد فرصتي شود و درباره يكي از مهم‌ترين شاعران ايران بگويد كه در سال‌هاي آوازخواني‌اش قطعات بسياري از او را اجرا كرده است. دست‌اندركاران همايش وقتي از حضور شجريان مطلع شدند، في‌البداهه از او خواستند پشت ميكروفون بيايد، وي نيز از اين فرصت استفاده كرد تا بعد از مدت‌ها سكوت از ممنوع‌الكاري‌اش گلايه كند و از اين بگويد كه سال‌هاست نتوانسته بخواند و برنامه‌اي اجرا كند. «شجريان» در تمام اين سال‌ها البته چندان اظهارنظري در اين خصوص نكرده است؛ اين درحالي بود كه در اين شش سال برنامه‌هايش را به همراهِ گروه شهناز در كشورهاي مختلف اجرا كرده، از جمله در اروپا و امريكا. اما روز گذشته فقط سخنراني كرد و بعد قطعه «در آستان جانان» او پخش شد؛ آنهايي كه اما در سالن بودند، ديدند استاد آوازخوان دارد به شكل زنده زيرِ لب اين قطعه را زمزمه مي‌كند.
«محمدرضا شجريان» روز گذشته با تشويق ممتد حاضران پشت تريبون قرار گرفت، بيتي از حافظ را كه به نظرش اشتباه خوانده شده بود، آن هم در همايش حافظ‌شناسي، تصحيح كرد و به اين مساله اشاره كرد كه: «غناي شعر حافظ» من را به خواندن وامي‌دارد و چنان من را شيفته مي‌كند و مي‌برد به جايي كه از خود بي‌خود مي‌شوم و يكباره به خود مي‌آيم و متوجه مي‌شوم در جمعي در حال آواز خواندن هستم. شعر حافظ گاهي من را در آواز به جايي مي‌برد كه هميشه نمي‌توان به آنجا رسيد. حافظ هميشه براي من مطرح بوده و معلم، مربي، پدر و همه‌چيز بوده است.
او از حافظ اندك گفت. خودش مي‌گويد كه سخنران نيست و آوازخوان است: « كار من چيز ديگري است (خواندن). البته من آنچه بايد را تا به حال از حافظ خوانده‌ام و از اين به بعد هرچه بخوانم زياده‌گويي است؛ اما چه بايد گفت كه چند سال است اجازه ندارم براي مردم خودم و در مملكت خودم بخوانم.»
اما حاشيه‌هاي خواندن يا نخواندن استاد آواز ايران به گله‌هايش در اين همايش ختم نشد. درحالي كه چند روز است در فضاهاي رسانه‌اي كشور خبر از حضور شجريان در اركستر ملي است، بعد از اتمام برنامه همايش حافظ، خبرنگار باشگاه خبرنگاران صريحا از استاد اين موضوع را پرسيد و شجريان با تاييد كيفيت كار علي رهبري، پاسخ داد: «حضور من در اركستر ملي در صورتي كه فعاليتم در ايران ممنوعيتي نداشته باشد، از نظر خودم قطعي است.»
استاد از تمايل و اعلام موافقت خود در اركستر صراحتا حرف زد. اما هنوز حرف استاد بر خروجي سايت باشگاه خبرنگاران جوان خشك نشده بود كه خبرگزاري فارس از قول بنياد رودكي كه زيرنظر معاونت هنري وزارت ارشاد اداره مي‌شود، نوشت تاكنون دعوتي از هيچ هنرمندي براي حضور در اركستر ملي به صورت رسمي انجام نشده است. خبرگزاري مذكور اين نقل قول را به عنوان رد گمانه‌زني‌هاي حضور استاد آواز ايران در اين اركستر عنوان كرد. و به اين ترتيب دوباره مساله خواندن يا نخواندن استاد آواز ايران بحث رسانه‌ها شده است. از ديگر اتفاقات همايش حافظ، پيام آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني به اين همايش بود. هاشمي پيام خود را با ابياتي از حافظ شروع كرد و در ادامه آن چنين آورد: خداي را شكر كه در طول تاريخ تقريبا 700 ساله پس از حافظ تاكنون، مخصوصا در زمان انقلاب اسلامي و حاصل ادبي و عرفاني آن، خاصه بر محور اشعار حافظ با حضور صاحبدلان صاحبنظر و گويندگان و پژوهشگران فرهيخته و انديشمند اين همايش برگزار مي‌شود.
هاشمي در پيام خود ضمن تقدير از دست‌اندركاران دانشگاه آزاد (متولي همايش)، از غيبتش اظهار تاسف كرد و گفت: اينك كه به خاطر مشغله‌هاي سياسي و كار، فرصت حضور در آن فضاي فرهنگي و هنري نمي‌يابم، مي‌خواهم با تواضعي راستين به زبان خواجه شيراز بگويم «پيام دوست شنيدن سعادت است و سلامت» و اميدوارم سخنان دلنشين و دقايق پژوهش‌هاي ارزشمندتان را در ويژه نامه همايش مطالعه كنم.
در اين پيام همچنين آمده است: «حافظ‌پژوهان خارج از كشور نيز بي‌يقين بدانند كه ايران خانه آنهاست و فرهنگ و ادب اين سرزمين يار و مددكار همه مردم جهان و آرزومند آن است كه صلح و تفاهم و همزيستي و احترام راستين بر همه شوون زندگي جهانيان روشني ريزد كه رسيدن به اين هدف عالي و مقدس از نظر حافظ كه دست پرورده عنايت حضرت حق است، امكان‌پذير تواند بود.»
رييس مجمع تشخيص مصلحت نظام پيام خود را با اين بيت از حافظ به پايان رساند: «قلندران حقيقت به نيم جو نخرند/ قباي اطلس آن‌كس كه از هنر عاريست».
در اين مراسم خيلي‌هاي ديگر بودند؛
هر چند كه مثل هر زمانِ ديگري كه شجريان باشد همه‌چيز تحت تاثير او قرار مي‌گيرد. دكتر ميرجلال الدين كزازي، دكتر فتح‌الله مجتبايي، دكتر نصرالله پورجوادي، دكتر عبدالشكور عبدالستار و دكتر علي اصغر دادبه هم از ديگر شخصيت‌هاي مهم اين مراسم بودند.