مديريت بحران در زلزله
مهدي زارع
با زلزله ساعت 5:15 بامداد يكشنبه 22 تير 99 با بزرگاي 3.6 در نزديكي فيروزكوه، يكسري زلزله در آن پهنه در فاصله 100 كيلومتري تهران رخ داده كه تا 36 ساعت اول، تعداد زلزله‌هاي با بزرگاي بيش از 2 به 50 رسيده و بزرگ‌ترين آنها با بزرگاي 4.0 در ساعت 11:49 قبل از ظهر همان روز در همان محل به وقوع پيوست. البته زلزله‌هاي با بزرگاي 4 يا كمتر اثر تخريبي خاصي ندارند و بسياري از زلزله‌هاي با بزرگاي كمتر از 3 اگر نزديك شهر‌هايي مانند تهران و تبريز رخ ندهند، ثبت و گزارش هم نمي‌شوند. ولي زلزله‌هايي كه در محدوده پيرامون تهران رخ مي‌دهند معمولا بيشتر ثبت و گزارش مي‌شوند و چون استان تهران پرجمعيت‌ترين و پر تراكم‌ترين پهنه مسكوني ايران است، اخبار زلزله‌هاي كوچك نيز بيشتر مورد توجه قرار مي‌گيرد. معمولا هم پرسش مهم آن است كه آيا زلزله مهمي در محدوده تهران رخ خواهد داد؟ البته در همين روز‌ها يك تحول هم در رده مديريت بحران در تهران صورت گرفته و آن منصوب شدن شهردار تهران از سوي وزير كشور به عنوان فرمانده ميدان حادثه در سطح محلي(موضوع قانون مديريت بحران كشور) در كلانشهر تهران بود. نكته آن بود كه از ابلاغ قانون جديد مديريت بحران در چهارم شهريور 98 وضعيت مديريت بحران در سطح شهر تهران به لحاظ اين قانون جديد مشخص نبود. اكنون و از 14 تير ماه با حكم وزير كشور اين مسووليت به شهردار تهران محول شده است. وزير كشور در حكم خود از شهردار خواسته است تا «با هماهنگي سازمان مديريت بحران كشور و همكاري استاندار تهران و مشاركت موثر و هدفمند عمومي و تعامل جامعه، بسيج توانمندي‌هاي موجود امكانات و منابع بالقوه و تسريع در تصميم‌گيري‌هاي به موقع و كارشناسي شده و با استفاده از توان نيرو‌هاي مجرب و كارآمد و بهره‌گيري از همه ظرفيت‌ها نسبت به برنامه‌ريزي، سازماندهي و ارتقاي آمادگي و
فرماندهي ميداني عمليات پاسخ به بحران در صحنه يا منطقه وقوع حادثه را در شرايط اضطرار با تدابير و اهتمام لازم اعمال نموده و به اينجانب گزارش نماييد».
حال با توجه به ثبت زلزله‌هاي كوچك در تهران و احتمال وقوع حدود 50 زلزله كوچك طي 36 ساعت در حوالي فيروزكوه به نظر مي‌رسد كه شهردار تهران مناسب است تا تهيه «برنامه پاسخ زمين‌لرزه» را در دستور تهيه قرار دهد.
وضع استان تهران به صورتي است كه از اين پس نيز، هم با ثبت و رخداد زمين‌لرزه‌ها مواجه خواهيم بود و هم با گسترش شهرها جمعيت ساكن در نواحي گسله فعال بيشتر نيز شده و مي‌شود. گسل فيروزكوه با گسل مشا در ۳۰ كيلومتري جنوب غرب شهر فيروزكوه تلاقي دارد و در واقع ادامه شرقي گسل مشا به گسل فيروزكوه مي‌رسد، زلزله‌هاي زيادي ًدر اين منطقه اتفاق مي‌افتد. گسل مشا در ۱۹ ارديبهشت99 زلزله‌اي با بزرگاي 5 در مجاورت شهر دماوند داشت و بزرگ‌ترين زلزله فيروزكوه در روز 22 تير با بزرگاي ۴ بوده و اين دو گسل در جنوب غرب فيروزكوه با هم تلاقي دارند. حركت يكي از گسل‌ها مي‌تواند موجب تحريك گسل ديگر و جابه‌جايي آن شود. تا زماني كه زلزله‌ها مثل زلزله‌هاي 22 و 23 تير ماه كوچك هستند معمولا موجب خسارت و خرابي چنداني نمي‌شوند مگر اينكه زلزله‌اي شديد -كه محتمل نيز هست- با بزرگاي بيش از 6 اتفاق بيفتد. اين زلزله‌هاي يكشنبه گذشته روي تهران اثري نداشت ولي با زلزله‌اي با بزرگاي بيشتر از 6 ساختمان‌هاي بلند تهران ممكن است در معرض آسيب قرار گيرند به ويژه در جاهايي از شهر كه آبرفت نرم و خاك نرم وجود دارد(محدوده جنوب خيابان جمهوري اسلامي) و مناطق مركز و پايين شهر و نيز در شمال تهران و محل‌هاي دروس و الهيه و مناطقي كه خاك سست و نرمي دارند.
آنچه در «برنامه پاسخ زمين‌لرزه» براي شهر تهران بايد تهيه و تدوين شود شامل راهنمايي براي پاسخ در شرايط احتمال يك زمين‌لرزه شديد در تهران براي ادارات شهري، گروه‌هاي اجتماعي، ذي‌نفعان(گروداران) همكار است. در اين برنامه پاسخ شهري بايد نحوه بهره‌گيري و اجراي برنامه مديريت اضطرار شهري و سامانه ملي مديريت حادثه نيز مشخص شود. دسترسي به اين پلان لازم است چراكه براي تهيه برنامه‌هاي ادارات شهري براي شرايط بحران به چنين سندي نياز داريم ضمنا بايد يك تصوير كلي از سوانح طبيعي ممكن و محتمل در شهر تهران و ميزان اثر آنها در دسترس باشد. همچنين اطلاعات قابل فهم براي برنامه‌ريزان پاسخ‌هاي اوليه هنگام زلزله بايد تهيه شود تا از آن به عنوان راهنما استفاده كنند.