به بهانه انتشار كتاب «چال» علي دهقان
هيچ، فرجام انتخاب
رضا نامجو/ يك آغاز خوب، ضرباهنگ مناسب و فرجامي انقلابي «چال» را به داستاني خواندني تبديل كرده است. «چال» داستان 104 صفحه‌اي به قلم علي دهقان است كه از سوي نشر پيدايش در نمايشگاه كتاب امسال عرضه شده است. به نظر مي‌رسد مي‌توان «چال» را تجربه موفقي براي نويسنده‌اي دانست كه اين كتاب نخستين فعاليتش در حوزه داستاني به حساب مي‌آيد. «چال» به روايت اول شخص، قصه نوجواني است كه به دليل ناتواني پدرش از كار كردن، ناخواسته به نان‌آور خانه تبديل مي‌شود. پدر قبل از آنكه با آجان‌ها درگير شود، راننده اتوبوس شركت واحد بود و به گفته مادر روزي دنده صد من يه غاز عوض مي‌كرد. پدر در آن روزها مهربان بود اما از وقتي «رويش را زياد كرد، پيشانيش زخم شد، ديوانه شد و در خانه افتاد.» دهقان در «چال» به فرم سنتي داستان وفادار بوده و قلمش، ادعاي گزاف و اعصاب خردكني ندارد. او با استفاده از توصيف كافي (نه زياد و اذيت‌كننده) و تصوير مناسبي كه از موقعيت به دست مي‌دهد، خواننده را به خواندن وا مي‌دارد. اين كتاب به سنت خاطره‌بازي ايرانيان نگاهي موشكافانه دارد و تا حدودي وجوه ملانكوليك (ماليخوليايي) موجود در فضا را ارايه مي‌دهد. نوجوان كه ناخواسته به مرد خانه بدل شده، مجبور است زورگويي صاحب‌كارش را تاب بياورد تا زخم پدر كه بر پيشانيش نقش بسته دوباره سر باز نكند. فضاي قصه نشان‌دهنده خانواده مردسالاري است كه در آن حرف، حرف پدر است. راوي انتقام ظلم‌هايي كه پدر به مادر داشته را از دايي‌اش مي‌گيرد زيرا او را مسبب خانه‌نشين شدن پدر و نامهرباني‌هايش مي‌داند. در ضمن او، بارها استعدادش براي انقلابي بودن را در ذهن خواننده تثبيت مي‌كند. با اين وجود اما او ميراث‌دار پدر و حتي شايد پدرانش است. به همين خاطر هم هست كه هميشه با احترام از پدر ياد مي‌كند و در انتها نيز زخم پيشاني پدر را به ارث مي‌برد. گويي سرنوشت او و افرادي كه در موقعيتي شبيه او قرار دارند چه بخواهند و چه نه، همين است و بس. تب و تاب موجود در لحظه به لحظه اين داستان و توصيفاتي كه نويسنده در جاي جاي خطوط ارايه مي‌دهد، خواننده را متقاعد مي‌كند كه به خواندن ادامه دهد. او اما در آخر آب پاكي را روي دست همه مي‌ريزد و انديشه‌اي را كه كتابش در بستر داستان بر آن استوار شده بازگو مي‌كند. راوي و دو دوستش در انتها از يكديگر دور مي‌شوند و فرجام ناميموني دارند. يكي از آنها كه حاضر نشد زير بار حرف صاحب‌كار برود مي‌ميرد و راوي نيز سر از كانون اصلاح كودكان و نوجوانان درمي‌آورد. خواندن اين قصه خواننده را در موقعيتي قرار مي‌دهد كه دست به انتخاب بزند و بارها و بارها خود را جاي راوي و دوستانش قرار دهد. با اين وجود واقعيت در چند قدمي است، زيرا عملا هيچ حق انتخابي وجود ندارد. چه دست به انتخاب بزنيد و چه دست از آن بشوييد، در هر حال مرتكب يك اشتباه شده‌ايد. «چال» مي‌تواند نمونه قابل تاملي از ادبيات انقلابي (نه آنچه به اشتباه در پشت جلد كتاب ادبيات كارگري خوانده شده) به حساب بيايد.
نام كتاب: چال
ناشر: پيدايش
قيمت: 7500 تومان
تعداد صفحات: 104