و اينك وقت بيداري است!

سيد مهدي امام جمعه| در دنياي پراسترس امروز، مشكل كمبود وقت و محدوديت جسمي و رواني انسان يك معضل جدي است. همه ما مصداق‌هايي از اين معضل را تجربه كرده‌ايم. حتما براي شما هم پيش آمده است كه شب امتحان باشد، كلي مطلب نخوانده مانده باشد و خيلي هم خواب‌تان بيايد! خستگي نمي‌گذارد تمركز كنيد. از طرف ديگر استرس هم داريد كه نمي‌گذارد بخوابيد، ولي اجازه تمركز هم به شما نمي‌دهد. براي حل اين مشكل هر كس روش خاص خود را دارد. رايج‌ترينش استفاده از چاي، قهوه و نوشابه‌هاي سياه است. بعضي‌ها اما روش ظاهرا موثر‌تري را به كار مي‌برند: استفاده از داروهاي محرك روان (stimulant) كه هم خواب‌آلودگي و هم اضطراب را از بين مي‌برند. اما اين دارو‌ها چه مي‌كنند؟ مغز انسان از تعداد بسيار زيادي سلول عصبي تشكيل شده است كه با هم در ارتباطند. اين ارتباط از طريق مواد شيميايي‌اي برقرار مي‌شود كه مي‌توانند سلول هدف را تحريك (فعال) يا مهار (غيرفعال) كنند. دوپامين، نوراپي نفرين، سروتونين و استيل كولين از جمله اين نوروترنسميتر‌هاي تحريكي هستند و آدنوزين و گابا (GABA) نوروترنسميتر‌هاي مهاري هستند. عمده وظيفه داروهاي محرك اين است كه سطح نوروترنسميتر‌هاي تحريكي را افزايش و سطح مهاري‌ها را كاهش مي‌دهند. به اين ترتيب، وقتي از يك دارو از دسته stimulant ‌ها استفاده مي‌كنيد، مغز شما در شرايط فعال قرار مي‌گيرد. فعاليت سيستم اعصاب مركزي و محيطي افزايش مي‌يابد و بنابراين علايمي مثل افزايش هوشياري و آگاهي نسبت به موقعيت به وجود مي‌آيند. تمركز شما زياد مي‌شود و چون سلول‌هاي عصبي تحريك‌پذيرتر هستند، سخت‌تر خواب‌تان مي‌برد و مي‌توانيد بدون كاهش تمركز ساعت‌ها بيدار بمانيد. بعضي از اين دارو‌ها حتي مي‌توانند سرخوشي ايجاد كنند. ضمنا، فشار خون و ضربان قلب زياد و اشتها كم مي‌شود. در عوض تمايل به انجام حركات فيزيكي زياد خواهد شد. در يك كلام، مود (mood) شما را بالا خواهند برد! بعضي‌هاي‌شان هم در دوز‌هاي درماني مي‌توانند اضطراب را كاهش بدهند. موارد درماني محرك‌ها هم معلوم است! هر وقت كسي دچار كاهش علايمي شد كه محرك‌ها آن را افزايش مي‌دهند، از اين دارو‌ها استفاده مي‌كند؛ مثلا در درمان خواب‌آلودگي (lethargy) و حملات خواب (narcolepsy)، افسردگي‌هاي مقاوم به درمان، كودكان مبتلا به اختلال كم‌توجهي- بيش‌فعالي، چاقي مرضي و... اما براي افراد عادي و سالم، اثرات مثبت مصرف stimulantها بيشتر از اثرات منفي‌اش نيست. اين دارو‌ها عوارض جانبي مهمي دارند: مشكلات خواب، كاهش وزن، سرگيجه و سردرد، خشكي دهان، تهوع و استفراغ، درد شكم، تپش قلب و فشار خون بالا. توجه به اين نكته خيلي مهم است كه بيماراني كه از اين داروها استفاده مي‌كنند افرادي هستند كه اين اثرات جانبي را تحمل مي‌كنند تا اثرات بدتر بيماري‌شان كاهش يابد. مصرف دوز بالاتر از دوز‌هاي درماني معمول مي‌تواند موجب افزايش ضربان قلب، آريتمي قلبي، نارسايي قلبي و كلاپس سيستم گردش خون، افزايش تحريك‌پذيري، آشفتگي رواني، توهم، پارانويا و حتي كما شود. اعتياد و وابستگي رواني را هم بايد در نظر داشت. ريتالين كاملا به عنوان يك داروي وابسته‌كننده (addictive) شناخته شده است. معتادان به اين دارو علاوه بر مشكلات عمومي و اجتماعي ناشي از اعتياد، به دليل وابستگي شديد رواني به آن، مجبورند عوارض جانبي مصرف طولاني‌مدت و عوارض خطرناك ناشي از اووردوز آن را تحمل كنند.