وزير امور خارجه به كويت، قطر و عراق مي‌رود
نخستين تور منطقه‌اي ظريف پس از توافق هسته‌اي
گروه ديپلماسي| ديپلماسي منطقه‌اي محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان براي گشودن فصلي تازه پس از به ثمر نشستن ديپلماسي هسته‌اي رقم خورده است. ايران و 1+5 در چهاردهمين روز از ماه جولاي پس از 22 ماه مذاكره نفسگير و فشرده به برنامه جامع اقدام مشترك دست يافتند. توافقي كه به بيش از 12 سال مذاكره و همچنين قريب به يك دهه تهديد و تحريم تهران پايان داد. امروز، محمد جواد ظريف براي نخستين‌بار پس از بازگشت از اتريش و مذاكرات هسته‌اي، ديپلماسي منطقه‌اي را كليد زده و راهي سه كشور در منطقه مي‌شود: كويت، قطر و عراق. در دو سال گذشته همزمان با پيشبرد مذاكرات هسته‌اي ايران با 1+5، دستگاه ديپلماسي دولت يازدهم تلاش خود را براي تغيير نگاه كشورهاي منطقه به ايران و بازسازي روابط مخدوش شده به كار گرفت. محمد جواد ظريف، چندين بار در فواصل زماني كوتاه‌مدت به كشورهاي عرب منطقه و حاشيه خليج فارس سفر كرده و تلاش كرده بود در كنار اطمينان دادن به آنها در خصوص مذاكرات هسته‌اي ايران با 1+5، از فصل جديدي در رابطه با همسايگان سخن بگويد. هرچند وزارت امور خارجه ايران تنها در خصوص ذات انجام گرفتن اين سفر خبررساني كرده است اما در رسانه‌هاي متفاوت بين‌المللي از آسوشيتدپرس تا خبرگزاري فرانسه اين سفر اين‌گونه منعكس شده است كه رييس دستگاه ديپلماسي ايران براي ارايه گزارشي در خصوص مذاكرات هسته‌اي و توافق نهايي به دست آمده به سه كشور فوق سفر مي‌كند. بر اساس برنامه كاري اعلام شده از سوي وزارت امور خارجه كشورمان، محمد جواد ظريف ابتدا در خاك عراق وارد نجف اشرف شده و پس از چند ديدار رسمي و زيارت در اين شهر، راهي بغداد مي‌شود. در بغداد احتمالا وي با نخست وزير، رييس‌جمهور و وزير امور خارجه كشور ميزبان ديدار خواهد كرد. پس از بازگشت به تهران از مشورت‌ها و رايزني‌هاي منطقه‌اي با اعراب، ظريف ابتدا ميزبان فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا و سپس لوران فابيوس وزير امور خارجه فرانسه خواهد بود.
مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5 در دولت تدبير و اميد در حالي آغاز شد كه تصويب شش قطعنامه عليه ايران در فاصله سال‌هاي 2006 تا 2013 عملا به سياست ايران هراسي و شيعه هراسي كه اسراييل و برخي رقباي ايران در منطقه به راه انداخته بودند، كمك شاياني كرده بود. تحريم‌هاي رنگارنگي كه از سه كانال كلي اتحاديه اروپا، ايالات متحده و شوراي امنيت بر ايران تحميل شد، عملا سطح همكاري‌هاي اقتصادي ميان ايران و كشورهاي همسايه را كاهش داده و بر روابط سياسي ميان دو طرف هم تاثيرگذاشت. با تغيير دولت در ايران، سياست تعامل با جهان جايگزين سياست تقابلي شده كه در چند سال آخر دولت دهم عملا بر سطح روابط منطقه‌اي تهران تاثيرگذاشته بود. حسن روحاني، رييس‌جمهور تازه نفس كشورمان در همان نخستين نطق‌هاي پس از پيروزي در انتخابات اعلام كرد كه ايران به دنبال روابط سازنده با تمام جهان به خصوص كشورهاي همسايه است. وي حتي از عربستان سعودي كه بيشترين ميزان تنش را با ايران در منطقه تجربه مي‌كرد هم نام برده و راه را براي عادي‌سازي ديپلماتيك روابط تهران با همسايگان هموار كرد. با صدور نخستين قطعنامه‌ها در شوراي امنيت عليه ايران، پرونده هسته‌اي كشورمان عملا از پرونده‌اي فني با ابعادي از اين جنس خارج شده و تاثيرگذاري آن بر مناسبت‌هاي سياسي ايران هم از همان سال 2006 به تدريج آغاز شد. پرونده‌اي كه با انگيزه‌هاي سياسي از شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به شوراي امنيت سازمان ملل كشانده شد تبديل به ابزاري در خدمت پروژه‌هاي تخريب سياسي جايگاه ايران در دو سطح منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي شد. همزمان با آغاز موج خيرش‌هاي مردمي در كشورهاي اسلامي و موضع‌گيري‌هاي متفاوت كشورهاي منطقه در برابر اين اعتراض‌ها در كشورهاي مختلف، رقباي منطقه‌اي ايران از جمله عربستان سعودي سعي در كاهش نفوذ ايران به بهانه پرونده هسته‌اي اين كشور در شوراي امنيت داشتند. هر بار سخن از مصالحه‌اي در پرونده هسته‌اي در دو سال گذشته به ميان آمد، صداي مديريت شده‌اي از تل‌آويو يا كشوري در همسايگي ايران به گوش مي‌رسيد كه هشدار مي‌داد: اين همان ايراني است كه در سوريه از بشار اسد حمايت كرد يا اين همان ايراني است كه در عراق از نبود امريكايي‌ها منتفع شد و دولت مدنظر خود را بر روي كار آورد.
در دو سال گذشته از كشورهاي منطقه چون اسراييل و عربستان سعودي با عنوان بازيگران اصلي خارج از گود مذاكرات اما تاثيرگذار بر اين روند نام برده شده است. بنيامين نتانياهو، نخست وزير رژيم صهيونيستي از همان ابتدا اين توافق را توافقي بد و اشتباهي تاريخي خواند. براي عربستاني‌ها هم اين توافق به معناي عادي‌سازي رابطه ايران و امريكايي بود كه در 35 سال گذشته هيچ گونه رابطه مستقيمي با هم نداشته‌اند. يك بار در جريان مذاكرات ايران و 1+5، هواپيماي اختصاصي آل سعود در فرودگاه وين مستقر شد و جان كري، وزير امور خارجه امريكا هم به فرودگاه رفت تا در ديداري خصوصي با همتاي سعودي خود در خصوص اين مذاكرات رايزني و تمديد توافقنامه به جاي رسيدن به توافق را رقم بزند.
با وجود تمام مخالفت‌ها و تهديدها به آغاز رقابت تسليحات هسته‌اي در منطقه، توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 در ماه جولاي رقم خورد و برخلاف انتظارها در حالي كه اسراييل همچنان موضع مخالفت گذشته خود را حفظ كرد اما عربستان سعودي پس از ديدار وزير امور خارجه اين كشور با باراك اوباما، رييس‌جمهور ايالات متحده در كاخ سفيد مواضع پيشين خود را تلطيف كرده و اعلام كرد كه از اين توافق حمايت مي‌كند. وي در اين خصوص گفت: به نظر مي‌رسد توافق هسته‌اي ايران شامل مفاد مورد نياز براي جلوگيري از دستيابي ايران به تسليحات هسته‌اي است. «عادل الجبير» به خبرنگاران گفت كه از سوي امريكا به عربستان اطمينان خاطر داده شده و رايزني‌ها در رابطه با توافق ادامه دارد. وي گفت اين توافق شامل بازرسي‌هاي موثر حتي از پايگاه‌هاي نظامي بوده و امكان بازگشت سريع تحريم‌ها در صورت نقض توافق توسط ايران در آن ديده شده است.
عربستان، همچنان مانند دو سال گذشته غايب تور منطقه‌اي وزير امور خارجه ايران است اما به نظر مي‌رسد كه جان كري، وزير امور خارجه و اشتون كارتر، وزير دفاع امريكا در روزهاي پس از توافق هسته‌اي رسالت خود در اقناع عربستان سعودي به پذيرش اين توافق را به خوبي انجام داده‌اند. جان كري، وزير امور خارجه امريكا روز پنجشنبه در جلسه استماع سنا اعلام كرد كه متحدان عرب امريكا در منطقه از اين توافق استقبال خواهند كرد و همچنين تاكيد كرد كه وزير امور خارجه ايران در چند روز آتي به چندكشور همسايه ايران سفر خواهد كرد تا در خصوص اين مذاكرات اتمي به دوستان منطقه‌اي خود اطمينان خاطر بدهد. تحولات منطقه‌اي در دو سال گذشته با ظهور جريان تروريستي داعش به نوعي ايالات متحده را كه رهبري جريان ائتلاف مبارزه با اين گروه بدون حضور ايران را بر عهده دارد، وادار كرده است تا به همكاري با تهران براي مهار اين جريان فكر كند. به نظر مي‌رسد با پايان مناقشه اتمي ميان ايران و 1+5 و در راس آنها امريكا، امروز دو طرف مي‌توانند اندك اندك با كمك گرفتن از يك تجربه موفق توافق مستقيم به همكاري‌هاي بيشتر منطقه‌اي فكر كنند. در حالي كه اروپا، چين و روسيه متمايل به همكاري با ايران براي مهار برخي دردسرهاي منطقه‌اي قابل سرايت به خارج از منطقه هم هستند، به نظر مي‌رسد كه ايران و امريكا هم مي‌توانند به همكاري‌هاي موردي در اين خصوص بينديشند. همكاري‌هايي كه شايد نقطه آغاز آن مهار داعش و بازگرداندن امنيت كامل به عراق باشد. چند روز پيش از حضور محمد جواد ظريف در عراق، وزير دفاع امريكا كه در تور منطقه‌اي مشابهي به سر مي‌برد، هم به شكل سرزده و اعلام نشده به بغداد و اربيل رفت و با مقام‌هاي امنيتي و سياسي اين كشور ديدار و رايزني كرد.
حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان پس از اين توافق كشورهاي عرب همسايه ايران را مطمئن كرده است كه توافق به دست آمده، تهديدي براي منطقه نخواهد بود بلكه به نفع آنهاست. ضمن اينكه زمينه براي همكاري دوجانبه در زمينه امنيت و صلح در منطقه فراهم خواهد شد. دولتمردان متفاوت كشورمان در 10 روز گذشته به صراحت اعلام كرده‌اند كه توافق هسته‌اي به دست آمده با 1+5، تاثيري بر سياست‌هاي منطقه‌اي ايران نخواهد گذاشت و ايران همچنان حمايت از فلسطين، سوريه و يمن را در دستور كار دستگاه ديپلماسي خود در سطح منطقه‌اي قرار داده است.
به نظر مي‌رسد كه اصلي‌ترين دغدغه متحدان عرب امريكا در منطقه، فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران نيست بلكه ترس آنها از آزادسازي اموال بلوكه شده‌اي است كه مي‌تواند هم به بهبود اوضاع اقتصادي ايران منتهي شود و هم تا حدودي دست ايران در فعاليت‌هاي منطقه‌اي را بالاتر ببرد. مساله سفر محمد جواد ظريف به كشورهاي منطقه پس از توافق هسته‌اي، سوالي بود كه در نشست خبري روز جمعه معاون سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا هم مطرح شد. مارك تونر، در پاسخ به اين سوال كه آيا واشنگتن از سفر محمد جواد ظريف، وزير خارجه ايران به چند كشور منطقه‌اي در هفته جاري اطلاع دارد يا نه، گفت: من نمي‌توانم درباره اينكه تا چه حد درباره اين‌گونه ديدارها اطلاعات داريم، صحبت كنم اما واضح است كه ايران مي‌تواند سياست خارجي خود را در رابطه با كشورهاي منطقه‌اي و همسايگانش دنبال كند، بدون آنكه نياز باشد به ما اطلاع دهد. من اطلاعي درباره موضوعات اين ديدارها ندارم و واقعا نمي‌توانم اظهارنظري داشته باشم.