مدارس طبيعت ذهن كودكان را نسبت به چالش‌هاي محيط زيست بيدار مي‌كند
محمد درويش٭
پژوهش‌هايي كه اخيرا دانشمندان سوئدي و امريكايي روي 500 هزار دانش‌آموز، انجام داده‌اند و نتايج آن در مجله «منشور روانشناسي» منتشر شده است، نشان مي‌دهد در دانش‌آموزاني كه در مدارس طبيعت تحصيل كرده‌اند و توانسته‌اند از محيط محدود كلاس‌هاي‌شان خارج شوند و تجربه لمس طبيعت را پيدا كنند، آثار افسردگي تا 40 درصد كمتر در آنها مشاهده شده و اختلالات رواني تا 20 درصد در آنها كاهش پيدا كرده است. ضرورت استفاده از مدارس طبيعت آنقدر است كه وزارت كشور ايالات متحده كه مسوول مديريت پارك‌هاي ملي و حيات وحش است، تصميم گرفته تا بچه‌هاي مدارس را بي‌واسطه وارد مناطق حفاظت شده كند. تجاربي كه ما در كشور داشتيم، مثل مدرسه «كاوي كنج» در مشهد، نشان‌دهنده اين است كه خانواده‌هايي كه فرزندان‌شان در اين مدارس تحصيل مي‌كنند، از تغيير رفتار مثبت فرزندان‌شان راضي هستند. در يكي از گزارش‌هايي كه يكي از خانواده‌هاي اين دانش‌آموزان منتشر كرده بود، به اين نكته اشاره شده بود كه فرزند من دچار افسردگي شديد بود و حتي قدرت ارتباط اجتماعي بسيار كمي داشت، اما از زماني كه وارد اين مدارس شده، مشكلات رفتاري‌اش كاهش قابل توجهي داشته است. ما با توجه به اين اطلاعاتي كه در دنيا وجود دارد و در ايران هم تجربه شده است، تصميم گرفتيم تفاهمنامه‌اي را با وزارت آموزش و پرورش امضا كنيم و در قالب طرح مدارس جامع محيط زيست (جم) اجازه دهند تا دانش‌آموزان نيم روز در هفته، از كلاس‌ها بيرون بيايند و در محيطي كه در مدارس طبيعت براي‌شان تعريف شده، امكان تجربه لمس مواهب طبيعي، حيوانات و همچنين درخت و ميوه‌ها و حتي كاشت يك بذر و رسيدگي به آن را پيدا كنند و به اين ترتيب بتوانيم به صورت خود انگيخته، بچه‌ها را عاشق مواهب طبيعي كنيم.
مدرسه طبيعت ويژه كودكان 5 تا 9 سال است، در اين مقطع سني كه شامل مهدكودك‌ها و مقطع ابتدايي است، قرار نيست آموزش مستقيمي به كودكان ارايه شود، قرار نيست به بچه‌ها بگوييم كه وضع كره زمين خراب است و بحران آب داريم و زباله‌ها بيداد مي‌كنند، قرار نيست چنين اطلاعاتي به آنها داده شود. بلكه قرار است محيط‌هايي را فراهم كنيم كه بچه‌ها بتوانند تجربه لمس حيوانات را داشته باشند، يك درخت را از نزديك ببينند، خاك بازي كنند، يا مراحل دوشيدن شير يك گوسفند را ببينند، بتوانند بذري را در زمين بكارند و از آن مراقبت كنند تا جوانه بزند. اين مقطع در سنين كودكي مقطع بسيار مهمي است و هر آموزشي كه ببينند تا هميشه در خاطرشان خواهد بود. بعد از 9 سالگي به تدريج بچه‌ها با آموزش‌هاي آكادميك‌تر روبه‌رو مي‌شوند و براي‌شان شرح داده خواهد شد كه وضعيت اقليمي زيست‌بومي كه در آن زندگي مي‌كنند، به تفكيك گوناگوني فرهنگي و زيستي 31 استان كشور چگونه است. بچه‌ها در اين دوره ياد مي‌گيرند كه در مصرف آب صرفه‌جويي كنند و زباله‌ها را تفكيك كنند و چگونه پوشش‌هاي گياهي اطراف مدرسه‌شان را مديريت و حفاظت كنند و مشكلات محيط‌زيستي محل زندگي‌شان را به كمترين حد ممكن برسانند.
ما يك منشور منتشر و شيوه‌نامه اين مدارس را با جزييات بيان كرديم. هفته گذشته وقتي كه اين منشور را با حضور خانم ابتكار و آقاي فاني رونمايي كرديم، مسوولان عالي‌رتبه وزارت آموزش و پرورش پيشنهاد كردند به جاي اينكه ما فقط 60 مدرسه را به عنوان مدارس جامع محيط‌زيست معرفي كنيم، اين موضوع را به تمام ادارات كل آموزش و پرورش ابلاغ كنيم تا در اين مدارس اگر داوطلب وجود داشت، تعداد اين مدارس افزايش پيدا كند. سازمان محيط زيست با اين استقبال در خور توجه وزارت آموزش و پرورش، محدوديت 60 مدرسه را لغو كرده و فراخوان عمومي اعلام مي‌كنيم به تمام افراد حقيقي و حقوقي كه توان مالي يا كادر آموزشي مجهز دارند، مي‌توانند در جهت تاسيس مدارس جم از آغاز سال تحصيلي 94-95 اقدام كنند.
٭ مديركل دفتر آموزش و مشاركت مردمي سازمان حفاظت از محيط‌زيست