محاسبات اشتباه آنكارا و ابتكار عمل ديپلماتيك ايران
محمد سالاري٭
اين روزها فصل تنش‌زدايي با همسايگان در تركيه به زمستان خود رسيده است و دولتمردان ترك در اشتباهي آشكار، روزهاي بحراني جديدي را به مردم كشورشان تحميل كرده‌اند. حمله غير‌منتظره جنگنده‌هاي F16 تركيه و سرنگوني هواپيماي سوخوي روسيه كه مسكو آن را به خنجر زدن از پشت تشبيه كرد، قماري محكوم به شكست و اشتباهي استراتژيك از سوي دولت اردوغان بود كه در نهايت به ضرر تركيه تمام شد.
تركيه در واقع با هدف قرار دادن جنگنده روسي بيش از هر چيز ديگري يك هدف خاص را دنبال مي‌كرد و آن جلب حمايت ناتو براي تغيير وضعيت در سوريه بود. اما آنكارا در اين اقدام دچار اشتباه محاسباتي شد چرا كه ناتو با وجود تصور تركيه به جاي ورود به يك تنش پرهزينه ديگر در منطقه طرفين را به خويشتنداري فرا‌خواند و نشان داد كه آماده رويا‌رويي با روسيه نيست و از طرفي افزايش دامنه درگيري‌ها در سوريه را نيز در تضاد با منافع غرب مي‌داند.
از سوي ديگر نارضايتي شديد آنكارا از دخالت نظامي روسيه در سوريه و همچنين نزديك شدن مواضع غرب به ويژه فرانسه به روسيه در سه مورد باقي ماندن اسد در قدرت، تشكيل دولت ائتلافي با حضور اسد و مخالفان معتدل و همكاري براي از بين بردن داعش، شرايطي را فراهم ساخت تا تركيه از هضم شرايط منطقه عاجز شده و دست به اقدامي با تبعات ناشناخته بزند.
همچنين تركيه در اين حمله در پي حمايت از تركمن‌هاي سوريه بود كه در صف مخالفان مسلح دولت بشار اسد قرار داشتند. در روزهاي اخير مراكز تركمن‌هاي سوريه كه با اسد مي‌جنگند، به‌شدت مورد هدف حملات هوايي روسيه قرار گرفته بود. از اين نظر دولت تركيه تلاش كرده از تركمن‌هاي سوريه حمايت كند انگيزه‌اي كه با حمايت گسترده داخلي در تركيه هم روبه‌رو مي‌شد.
نبايد فراموش كرد كه منافع اقتصادي آنكارا در پي حملات هوايي مكرر روسيه به مواضع تروريست‌ها در سوريه و در نتيجه قطع صادرات نفت ارزان‌قيمت توسط داعش به تركيه دچار اختلال شده و اين موضوع نيز مي‌توانست بهانه‌اي براي اين حمله باشد.
بنابراين مقام‌هاي آنكارا خطر حمله به جنگنده روسي را به جان خريدند تا بتوانند معادلات كنوني سوريه را تا حدي به نفع خود تغيير دهند. تصور كودكانه‌اي كه موجب شد روسيه مصمم‌تر از گذشته در سوريه دست به اقدامات نظامي زده و با ارسال سامانه‌هاي اس- 400 و افزايش جنگنده‌هاي خود در اين كشور آماده انجام عمليات بزرگي عليه تروريست‌هاي داعش شود.
مسلم است كه روسيه، علاوه بر محدود كردن روابطش با آنكارا، پاسخي در‌خور به اين اقدام خواهد داد، چرا كه در غير اين‌صورت، جدا از هر چيز، به عنوان يك قدرت جهاني در مقابل دشمنش ناتو (امريكا) تحقير خواهد شد و بايد پذيراي اقدامات تهاجمي آتي غرب باشد. در عين حال اين اقدام به دليل قطع روابط مسكو با آنكارا هزينه‌هاي اقتصادي سنگيني را بر تركيه تحميل كرد و از سوي ديگر جبهه‌گيري متناقض آنكارا در خصوص مبارزه با تروريسم را به نمايش گذاشت كه مسلما پيامدهاي بسياري براي اين كشور خواهد داشت. در اين ميان نكته‌اي كه بايد در نظر داشت، اين است كه با وجود افزايش تنش‌ها ميان روسيه و تركيه، ايران مي‌تواند به عنوان همسايه دو كشور نقش مهمي را ايفا كند و در ديپلماسي موفق خود در ماه‌هاي اخير برگ مثبت ديگري را رقم بزند.
ميانجيگري به عنوان يك رويه حقوقي و سياسي براي حل و فصل اختلافات بين‌المللي از تاريخ طولاني در سياست خارجي ايران برخوردار است و تهران موفقيت‌هاي بين‌المللي بسياري را در اين زمينه كسب كرده است از جمله اينكه جمهوري اسلامي ايران در دو مناقشه قره‌باغ و تاجيكستان ضمن رعايت اصول اوليه ميانجيگري، تلاش گسترده‌اي را براي ايجاد مصالحه ميان طرف‌هاي درگير در هر دو منطقه آغاز كرد و در مورد تاجيكستان نيز توانست با ميانجيگري خود به جنگ خونين داخلي اين كشور پس از سال‌ها پايان دهد. اكنون نيز ايران بعد از حل پرونده هسته‌اي از موضعي قدرتمند‌تر در منطقه برخوردار شده است و ديپلماسي دولت تدبير و اميد توانسته تا الگويي موفق براي حل مسائل پيچيده به‌شمار رود. بنابراين تهران در تنش ايجاد‌شده ميان مسكو و آنكارا با توجه به همكاري‌هاي تنگاتنگي كه ميان تهران و مسكو از يك‌سو و از سوي ديگر بين ايران و تركيه وجود دارد نيز مي‌تواند نقشي سازنده در كمك به حل سياسي آن ايفا كند.
٭عضو شوراي اسلامي شهر تهران