پيرمحمد ملازهي در گفت‌وگو با «اعتماد»:
عربستان به دنبال استفاده حداكثري از تنش با ايران است
آيا نواز شريف در رايزني‌هايي كه در تهران و رياض براي ميانجيگري ميان دو كشور انجام داد، توانست به هدف خود دست يابد؟
اگر واقعيت را بخواهيد، مقام‌هاي پاكستاني با وجود علاقه‌اي كه براي بهبود و كاهش تنش ميان ايران و عربستان دارند و در اين راستا هم تلاش كردند، نتوانستند به هدف خود دست يابند. دليل اين مساله هم آن است كه عمق تنش ميان تهران و رياض بيش از حمله به سفارتخانه عربستان در ايران است. به عبارت ديگر، عامل اصلي تنش در روابط دو كشور مسائل دوجانبه نيست بلكه مسائل منطقه‌اي و بحران‌هايي نظير سوريه، عراق و يمن موجب عمق بخشيدن به تنش در روابط تهران و رياض شده است. در اين راستا، مقام‌هاي سعودي به دنبال يارگيري از كشورهاي اهل سنت هستند و پاكستان هم از جمله كشورهايي است كه عربستان به دنبال جذب او است. شما شاهد بوديد كه پاكستان از نخستين كشورهايي بود كه پس از تنش تهران و رياض، مقام‌هاي عالي عربستان به آن سفر كردند. در اين ماجرا، مقام‌هاي پاكستان در حالتي دوگانه قرار گرفته‌اند؛ از يكسو، نهادهاي قدرت در پاكستان روابط بسيار نزديكي با عربستان دارند و شخص نواز شريف هم اصولا جان خود را مديون خاندان سعودي مي‌داند. از طرف ديگر، آنها نمي‌خواهند از مزاياي رابطه با ايران محروم شوند و ايران براي آنها مهم است. در اين راستا، آنها سياست ميانجيگري را دنبال مي‌كنند.
چرا با وجود عدم تمايل عربستان براي پذيرش ميانجيگري و بهبود روابط با ايران، پاكستان همچنان به ميانجيگري اصرار مي‌كنند؟
واقعيت اين است كه پاكستان با تشديد تنش‌هاي ايران و عربستان در موقعيت بسيار سختي قرار گرفته است و آن، اين است كه اگر اين تنش‌ها از كنترل خارج شود و به سمت تشديد و برخورد نظامي برود، آنها در موقعيت بسيار سختي قرار مي‌گيرند كه جانب كدامين سو را بگيرند. همان‌طور كه بيان كردم، نهادهاي قدرت در پاكستان رابطه بسيار نزديكي با عربستان دارند. آنها از نظر پيوندهاي مذهبي به عنوان يك كشور اهل سنت رابطه بسيار نزديكي با رياض دارند. بخش مهمي از نيروي كار پاكستان در حال حاضر داخل عربستان و بقيه كشورهاي حاشيه خليج فارس كه نفت‌خيز هستند، حضور دارند و سالانه شش ميليارد دلار از اين منطقه به پاكستان انتقال داده مي‌شود و پاكستان نمي‌خواهد اين درآمد را از دست بدهد. از سوي ديگر، نواز شريف هنگام تبعيد در عربستان بوده و جان خود را مديون خاندان سلطنتي مي‌داند. از سوي ديگر، مناسبات تهران و اسلام‌آباد هم بسيار راهبردي است. اين دو كشور بيش از ۹۰۰ كيلومتر مرز مشترك در بلوچستان دارند. مسائلي چون ناامني و رشد افراط‌گرايي، مبارزه با قاچاق مواد مخدر و تحولات افغانستان هم به اهميت روابط دو كشور مي‌افزايد. در اين ميان، پاكستاني‌ها ترجيح مي‌دهند كه سياست بي‌طرفي را دنبال كنند و به همين خاطر، ژنرال راحيل شريف، فرمانده ستاد كل ارتش پاكستان نواز شريف را در اين سفر همراهي مي‌كرد. به عبارتي، حضور او نمايشي نبود و حاوي يك پيام هم بود كه ارتش پاكستان نيز از سياست ميانجيگري و بي‌طرفي حمايت مي‌كند. البته اين سياست بي‌طرفي به معناي انتخاب ايران نيست چراكه اسلام‌آباد در صورت قرار گرفتن در موقعيت به ناچار رياض را انتخاب خواهد كرد. با اين حال، بهترين گزينه براي پاكستان جلوگيري براي عدم افزايش تنش‌ها و مديريت آن است. در واقع، آنها با در دست گرفتن گزينه ابتكار عمل ميانجيگري مي‌خواهند خود را بي‌طرف نشان داده و مانع از آن شوند كه مجبور به انتخاب شدن ميان ايران و عربستان شوند.
بسياري اعتقاد دارند كه ميانجيگري ميان ايران و عربستان نيازمند حضور بازيگران قدرتمندتر و مطرح‌تري چون روسيه و امريكاست. آيا پاكستان توان ميانجيگري در اين باره دارد؟
بازيگراني چون روسيه و چين به صورت آشكار براي ميانجيگري ميان ايران و عربستان ابراز تمايل كرده‌اند و امريكا هم بي‌ميل به كاهش تنش ميان ايران و عربستان نيست، ولي عربستان به تمام اين بازيگران پاسخ منفي داده است. با اين حال بايد دانست كه اين كشورها هم از موقعيتي كه پاكستان در ايران و عربستان دارد، برخوردار نيستند. پاكستاني‌ها البته مساله را از زاويه ديگري دنبال مي‌كنند و آن، اين است كه مي‌گويند اين تنش به نفع جهان اسلام نيست. با اين زاويه، پاكستان بهترين بازيگر براي ميانجيگري است. البته مصر و تركيه هم ديگر بازيگراني هستند كه مي‌تواند با اين ديد و زاويه، وارد ميانجيگري شوند ولي مصر اساسا رابطه‌اي با ايران ندارد. تركيه به دليل اختلافاتي كه بر سر سوريه با ايران دارد، وارد اين مساله نخواهد شد. بايد توجه كرد كه متاسفانه ظرفيت افزايش فرقه‌گرايي و اختلاف در جهان اسلام در تنش جديدي كه ميان عربستان و ايران ايجاد شده است، وجود دارد. پاكستان نيز كشوري است كه با مشكل افراط‌گرايي و فرقه‌گرايي روبه‌رو است و با تشديد تنش‌ها ميان تهران و رياض احتمال افزايش اين تهديدها در كشورش وجود دارد.
ميانجيگري ميان ايران و عربستان چه منافعي را عايد پاكستان مي‌كند؟
مهم‌ترين دستاورد ميانجيگري براي پاكستان اين است كه آنها با ميانجيگري ميان ايران و عربستان دست به انتخاب نخواهند زد و در همين راستا مي‌توانند از منافع رابطه با هر دو كشور بهره‌مند شوند. افزايش تنش ميان تهران و رياض منجر به افزايش فرقه‌گرايي و اختلافات در پاكستان مي‌شود. به هر حال عمده جمعيت پاكستان اهل سنت است و آنها به عربستان تمايل دارند و از سويي، جمعيت شيعه اين كشور هم بسيارند كه پيوندهاي بسياري با ايران دارند. به عبارتي، مديريت تنش و كاهش آن موفقيت بزرگي براي امنيت ملي پاكستان است. از سويي، موفقيت‌آميز بودن پروژه ميانجيگري موجب افزايش قدرت براي حزب مسلم ليگ و شخص نواز شريف خواهد شد و همچنين به افزايش جايگاه منطقه‌اي پاكستان هم كمك مي‌كند. همچنين بايد يادآور شوم كه موفقيت در اين باره مي‌تواند به بهبود تصور موجود از پاكستان كه اين كشور را صادركننده تروريسم مي‌شناسند كمك كند و منجر به اين شود كه اين كشور، كشوري صلح‌خواه و ميانجي تلقي شود.
با توجه به نزديكي نواز شريف به خاندان سعودي، آيا او ميانجي صادقي خواهد بود؟
من در اين مساله شخص نواز شريف را مدنظر قرار نمي‌دهم. به عبارتي او را بايد رهبر مسلم ليگ ديد كه بيشترين راي را در انتخابات پارلماني تاريخ پاكستان كسب كرده است. اين نشان‌دهنده پشتوانه مردمي اوست. بايد دانست كه ساختار قدرت در پاكستان سه محور است: دولت، ارتش و احزاب به خصوص احزاب اسلامي. در اين سفر، ژنرال شريف، رييس ستاد كل ارتش پاكستان نواز شريف را همراهي كرد. اين نشان از اين دارد كه پاكستاني واقعا به دنبال كاهش تنش و كنترل بحران ميان ايران و عربستان هستند.
برخي‌ها مي‌گويند كه پاكستان مبتكر طرح ميانجيگري نبوده و تنها مجري اين طرح است. اين مساله به چه ميزان با واقعيت همخوان است؟
من فكر نمي‌كنم. پاكستان كشوري است كه 195ميليون نفر جمعيت دارد و جزو كشورهاي دارنده بمب هسته‌اي محسوب مي‌شود. آنها سرويس اطلاعاتي بسيار قدرتمندي دارند. البته من احتمال را هم منتفي نمي‌دانم كه كشورهايي چون امارات يا عربستان، پاكستاني‌ها را در جريان گذاشته باشند كه احتمال افزايش تنش وجود دارد. شم سياسي پاكستاني‌ها نيز در اين باره بالاست و مي‌دانند كه با افزايش تنش، امنيت ملي آنها نيز مورد تهديد قرار خواهد گرفت اما تا زماني كه اختلاف ايران و عربستان درباره سوريه، عراق و يمن حل نشود، تنش تهران و رياض هم كاهش نخواهد يافت. سعودي‌ها اكنون احساس مي‌كنند به فرصت مناسبي براي افزايش تنش و مورد هجوم قرار دادن ايران دست يافته‌اند و به همين خاطر مي‌خواهند كمال استفاده را بكنند.