استراتژي بزرگ و جديد چين براي خاورميانه
گل لوفت / آغاز سال 2016، با اعدام روحاني تشيع شيخ نمر باقر النمر، نماينده اقليت شيعه عربستان سعودي و پس از آن قطع روابط ديپلماتيك ميان چند كشور سني و ايران شيعي، زمان ناخوشايندي براي سفر شي جين پينگ رييس‌جمهوري چين بود. اين سفر برنامه‌ريزي شده شامل توقف در مصر، عربستان سعودي و امارات متحده عربي، همه كشورهاي با اكثريت سني بود. ديدار با رهبران سني در زماني كه با ايران در تنش هستند، اين تصور را ايجاد مي‌كرد كه چين از يكي از دو شاخه اصلي اسلام بيش از ديگري حمايت مي‌كند و اين به معناي تضعيف سياست طولاني بي‌طرفي چين در خاورميانه بود. اما به تعويق انداختن سفر براي بار دوم در كمتر از يك سال مي‌توانست عواقب بيشتري داشته باشد. چين اين سفر را براي بهار سال 2015، پس از اينكه ائتلاف عربي به رهبري عربستان عمليات نظامي را در يمن آغاز كرد برنامه‌ريزي كرده بود. شي جين پينگ از زماني كه رييس‌جمهور شده است تقريبا به همه مناطق جهان سفر داشته به جز خاورميانه. شي جين پينگ تصميم داشت از بحران در جهان اسلام به عنوان يك فرصت براي پرده‌برداري از استراتژي خاورميانه‌اي جديد چين استفاده كند.
چند هفته قبل براي سياست خاورميانه‌اي پكن شلوغ بود. در چند هفته گذشته، حتي قبل از اعدام شيخ باقرالنمر، شي جين پينگ تلاش كرده بود با دعوت از هر دو طرف بحران سوريه وليد معلم وزير امور خارجه سوريه و رييس گروه مخالف، ائتلاف ملي سوريه (SNC)، براي جلسات در سطح بالا در پكن براي حل مسالمت‌آميز بحران سوريه تلاش كند. 13 ژانويه چين سند سياست عربي خود را منتشر ساخت كه يك سند مبهم است اما منافع چين در خاورميانه را بيان مي‌كند. پس از اشغال سفارت عربستان در تهران، شي جين پينگ، ژانگ مينگ معاون وزير امور خارجه خود را به تهران و رياض اعزام كرد و خواستار آرامش دو طرف شد. شي جين پينگ همچنين برنامه سفر خود را تغيير داد و به جاي سفر برنامه‌ريزي شده خود به امارات متحده عربي، در تهران يك توقف غير منتظره داشت، تا او به عنوان نخستين رهبر خارجي باشد كه پس از لغو تحريم‌ها به ايران وارد مي‌شود. اما براي تعادل بين ايران و عربستان، او يك هديه به سعودي‌ها هم داد با اعلام حمايت از حاكميت دولت يمن.
چنين ديپلماسي فعالي مي‌تواند هر كسي را كه به سياست عدم مداخله چين عادت كرده، متعجب سازد. بدبينان ممكن است بگويند كه اين همه حركت تاكتيكي طراحي شده براي تضمين فرصت‌هاي تجاري براي چين در هر دو طرف است. ممكن است اين نگاه بخشي از حقيقت باشد. اما اشتباه خواهد بود اين سياست را صرفا به فرصت طلبي اقتصادي كاهش داد. چين ديگر مايل به در حاشيه نشستن و تماشاي هرج و مرج منطقه‌اي نيست. روابط واشنگتن با رياض و تهران اجازه نمي‌دهد او يك ميانجي صادق باشد. مسكو با تهران و رياض روابط خوبي دارد اما به دليل ورد به جنگ سوريه، مورد اعتماد طرف سني نيست. اما چين با هر دو طرف داراي روابط مستحكم است و اين براي چين براي پر كردن اين خلأ به‌طور فزاينده وسوسه بر‌انگيز است.
چند دليل براي اينكه چرا شكاف شيعه و سني براي چين مهم است، وجود دارد. آنچه اهميت خاصي دارد اين است كه منطقه خليج فارس به‌شدت براي اقتصاد چين مهم است. در حالي كه جهان در حال حاضر از قيمت‌هاي فوق‌العاده پايين انرژي لذت مي‌برد، رقابت بين شيعه و سني مي‌تواند اين وضعيت را تغيير دهد. شيعيان بخش بزرگي از نفت خليج فارس را در اختيار دارند و اگر ايران و عربستان سعودي و متحدان سني آن وارد يك درگيري منطقه‌اي شوند كه آسيب فيزيكي به زيرساخت‌هاي نفت آنها وارد كند، قيمت نفت خام بالا مي‌رود و اين به ضرر اقتصاد جهاني است. چين كه نيمي از واردات نفت خام خود را از خليج فارس دارد بيشتر آسيب مي‌بيند.
ابتكار يك كمربند يك جاده كه در دستور كار سياست خارجي چين در قرن 21 قرار دارد، از تمايل چين براي خاورميانه بدون بي‌ثباتي فرقه‌اي حكايت دارد. اين تلاشي براي اتصال سرزمين و آبراه‌هاي اطراف چين به قلب اروپا در شبكه‌اي از دالان‌هاي تجارت و حمل و نقل براي تحريك رشد اقتصادي آسيا و ايجاد بازارهاي جديد براي كالاها و خدمات چيني است كه بسيار مهم است. اين ابتكار يك كمربند و يك جاده بلند پروازانه‌ترين پروژه توسعه اقتصادي در تاريخ بشر است كه پكن در حال حاضر، صدها ميليارد دلار براي آن هزينه كرده است.
اما چين با استفاده از اين ابتكار مي‌تواند شعله‌هاي آتش را تحت كنترل بگيرد. در غياب روابط ديپلماتيك ميان رياض و تهران، ارتباطات باز چين براي هر دو پايتخت ممكن است تبديل به يك دارايي حياتي شود. نقش جديد چين در خاورميانه را هيچ كس، به ويژه واشنگتن نمي‌خواهد. اما با افزايش تنش در منطقه و گسترش نئو انزواطلبي در ميان راي‌دهندگان امريكايي، واشنگتن بايد به پيشرفت شي جين پينگ به سمت خاورميانه خوشامد بگويد.
وينستون چرچيل يك بار گفت، «بهاي عظمت مسووليت است» همان‌طور كه چين به سوي عظمت گام برمي‌دارد، به زودي آمادگي خود را براي پرداخت اين بها در خاورميانه به آزمايش مي‌گذارد.
٭منبع: فارين پاليسي