محسن روحي صفت با اشاره به سفر ظريف به شرق آسيا در گفت‌وگو با «اعتماد»:
ورق به نفع ايران برگشته است
گروه ديپلماسي| تور آسيايي محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان از ديروز با سفر به اندونزي آغاز شد. ظريف قرار است در اين تور، علاوه بر اندونزي، به برونئي، تايلند و سنگاپور هم سفر كند و در ادامه به نيوزيلند و استراليا برود. در واقع، مي‌توان گفت رييس دستگاه ديپلماسي با سفر خود به اين منطقه، گام اساسي را براي تثبيت و تقويت مناسبات با كشورهاي شرق آسيا برداشته و با توجه به اجرايي شدن برجام و رفع تحريم‌ها، درصدد افزايش مراودات اقتصادي و تجاري ايران با اين كشورهاست. در خصوص سفر محمدجواد ظريف به كشورهاي شرق آسيا، گفت‌وگويي با محسن روحي صفت، معاون دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي وزارت امور خارجه و تحليل‌گر ارشد مسائل آسيا داشته‌ايم كه مشروح آن در ادامه مي‌آيد.
آسيا و كشورهاي شرقي آسيا از چه جايگاهي در مختصات سياست خارجي ايران برخوردار است؟
آسيا و كشورهاي آسيايي همواره از جايگاه مهم و استراتژيكي براي جمهوري اسلامي ايران برخوردار بوده‌اند. اهميت و جايگاه آسيا هم مختص به ايران نيست بلكه قدرت‌هاي بزرگ و كشورهاي پيشرفته‌اي همچون امريكا و كشورهاي عضو اتحاديه اروپايي هم به اين منطقه همواره نظر داشته‌اند. به عبارت ديگر، مي‌توان گفت كه آسيا و شرقي آسيا از جمله مناطقي است كه براي اكثريت كشورها و قدرت‌ها داراي جذبه است؛ هم از نظر تكنولوژي و فناوري و هم از نظر مالي و تجاري. با اين حال، اهميت اين منطقه فقط در حوزه اقتصادي نيست بلكه اين منطقه از اهميت ژئوپولتيك و ژئواستراتژيك هم برخوردار است.
به نظر مي‌رسد در دو سال و نيم گذشته ميزان مراودات ايران و كشورهاي شرقي آسيا كاهش يافته است و حداقل در آن سطحي كه ايران با كشورهاي اروپايي در حال رفت و آمد است، نيست. دليل اين مساله را چه ارزيابي مي‌كنيد؟
ايران و كشورهاي شرقي آسيا همواره در سال‌هاي گذشته و حتي در دوران تحريم در ارتباط مستمر با يكديگر بوده‌اند. آنچه در اين سال‌ها وجود نداشته، تبادل هيات‌ها ميان ايران و كشورهاي غربي و اروپايي است. به عبارت ديگر، چون به خاطر تحريم‌ها، رفت و آمدها با كشورهاي اروپايي در اين سال‌ها كاهش يافته و نوعي حالت انباشت به خود گرفته بود، هم‌اكنون با رفع تحريم‌ها و دستيابي به برجام، آن محدوديت‌هاي پيشين برداشته شده و كشورهاي اروپايي مي‌كوشند آن انباشت و عقب‌افتادگي را جبران كنند. ما اين انباشت و كمبود رفت و آمد با كشورهاي آسياي شرقي را در سال‌هاي گذشته نمي‌بينيم و هيات‌هاي ما دايما در رفت و آمد با كشورهايي چون مالزي، چين، اندونزي و... بوده‌اند. من فكر مي‌كنم چون اروپايي‌ها مي‌خواهند عقب‌افتادگي‌هاي‌شان را جبران كنند، سفرهاي‌شان را افزايش داده‌اند وگرنه روال روابط ايران با كشورهاي آسيايي طبيعي است.
پس معتقد هستيد كه روابط ايران با كشورهاي آسيايي در دولت يازدهم كاهش نيافته است؟
بله؛ مي‌توان اين ادعا را داشت، ميزان ارتباطات با اين كشورها حتي چند برابر هم شده است. در زمان دولت اصلاحات نيز اين تصور وجود داشت كه دستگاه ديپلماسي بيشترين مراودات و ارتباطاتش با كشورهاي غربي است در حالي كه بر اساس آمار، 60 درصد از حجم مبادلات تجاري و روابط اقتصادي ايران با كشورهاي آسيايي بود و 40 درصد ديگر شامل ديگر كشورها كه اروپايي‌ها هم جزو آنها هستند، مي‌شد. هم‌اينك ايران و كشورهاي شرقي آسيا روابط خوبي با يكديگر دارند و من فكر مي‌كنم روابط‌مان با آنها در دوران كنوني و با توجه به رفع تحريم‌ها نسبت به دوران‌هاي قبلي هم بيشتر شود.
چه زمينه‌هاي همكاري ميان ايران و كشورهاي شرقي آسيا وجود دارد؟
بزرگ‌ترين ماركت دنيا در شرقي آسيا است. اگر شما جمعيت چين و هند را لحاظ نكنيد، متراكم‌ترين و بيشترين ميزان جمعيت در دنيا در اين منطقه است و جمعيتي بالغ بر 800 ميليون نفر در اين مناطق حضور دارند. اين كشورها در دهه‌هاي گذشته، اتحاديه منطقه‌اي به نام آ. سه. آن را تشكيل داده‌اند كه بازار وسيع و جذابي را تشكيل مي‌دهد و مي‌تواند براي ما از اهميت بسياري برخوردار باشد. از طرفي ما در اين سال‌ها با تراكم و انباشت سرمايه در كشورهاي شرقي آسيا روبه‌رو هستيم و اين مساله موجب شده تا شرق آسيا به نوعي به كشورهاي سرمايه فرست تبديل شوند. من مي‌توانم بگويم منابع مالي اين كشورها بالاست و همين موجب مي‌شود تا آنها آماده هر گونه سرمايه‌گذاري باشند. از طرف ديگر، تكنولوژي و فناوري‌هاي روز در كشورهاي اين منطقه بسيار بالاست به گونه‌اي كه اين كشورها پا به پاي كشورهاي غربي در اين زمينه‌ها در حال جلو رفتن و پيشرفت هستند و حتي در برخي زمينه‌ها از آنها هم جلو زده‌اند. گردشگري نيز يكي ديگر از زمينه‌هايي است كه متاسفانه در روابط دوجانبه ايران با اين كشورها مورد غفلت قرار گرفته است. متاسفانه مراودات گردشگري ما با اين كشورها حالتي يك طرفه به خود گرفته است؛ يعني ما بيشتر توريست و گردشگر براي آنها مي‌فرستيم و از آن طرف كمتر به ايران مي‌آيند. اين در حالي است كه جاذبه‌هاي گردشگري ايران براي مردم و ملت‌هاي اين كشورها بسيار است. البته در دولت يازدهم بيشتر به اين مساله توجه شده و نمايندگي‌هاي ما تلاش بسياري براي رفع اين نقيصه انجام مي‌دهند. ما كمترين تزاحم‌هاي فرهنگي، ديني و تاريخي را با مردم اين كشورها داريم. گردشگران اين مناطق به دنبال سرزمين‌هاي جديد هستند چون گردشگران اين كشورها به اروپا و امريكا رفته‌اند و حال از رفتن به اين مناطق خسته‌اند و مي‌خواهند اماكن جديدي مانند ايران را تجربه كنند.
كشورهاي شرق آسيا به چه ميزان علاقه‌مند به خريد نفت و گاز از ايران هستند؟ هم‌اكنون شاهد كاهش قيمت نفت هستيم و از طرفي عربستان و برخي كشورهاي ديگر تسهيلات بيشتري را ارايه مي‌دهند. با توجه به اين مسائل، آيا كشورهاي شرق آسيا تمايلي براي خريد نفت به ايران پيدا خواهند كرد؟
خريد نفت و گاز از جمله مناسبات سنتي ايران با كشورهاي شرق آسيا بوده كه متاسفانه به دليل تحريم‌ها، اين مساله در سال‌هاي گذشته كاهش يافته بود. با اين حال، رفتارها و اظهارات سران اين كشورها نشان مي‌دهد كه آنها مجددا علاقه‌مند به توسعه مناسبات با ايران و متمايل به تامين نيازهاي خود در زمينه انرژي از ايران هستند. هم‌اكنون هندي‌ها به صورت رسمي كار را كليد زده‌اند. چين و كره و ژاپن عملا ميزان خريد نفت و گاز خود از ايران را افزايش داده‌اند و مالزي و اندونزي هم مجدانه پيگير افزايش همكاري‌هاي خود با ايران در اين زمينه‌ها هستند. كشور اندونزي حتي در دوران تحريم هم با ايران در اين باره همكاري مي‌كرد و قطعا در دوران پسا برجام تلاش‌هايش را افزايش خواهد داد.
اتحاديه آ.سه. آن در منطقه شرقي آسيا فعاليت دارد. آيا همكاري با آنها نيازمند شرايط خاصي است؟ افزايش مناسبات با اين اتحاديه چه فوايدي را مي‌تواند براي ايران داشته باشد؟
ايران يكي از بنيانگذاران سازمان همكاري‌هاي اكو است و در اين قالب فعاليت‌هايي انجام مي‌دهيم. آ.سه. آن هم از حجم مبادلات تجاري بالايي برخوردار است. ميان اين دو سازمان همكاري اقتصادي منطقه‌اي، به صورت سنتي همكاري‌هايي وجود دارد و هم‌اينك نيز دو طرف علاقه‌مند به گسترش اين همكاري‌ها هستند. اين علاقه‌مندي از سوي بخش خصوصي دو طرف هم افزايش يافته است. چندي پيش نشستي ميان بخش خصوصي و تجار ايراني با تجار و بخش خصوصي آ. سه. آن در مالزي برگزار شد. توسعه مناسبات و افزايش مبادلات تجاري با آ. سه. آن هميشه يك هدف مطلوب بوده و من نيز فكر مي‌كنم همكاري‌ها بايد ميان ما و آنها افزايش يابد.
تروريسم داعش در كشورهاي شرقي آسيا هم گسترش يافته است و در اين راستا شاهد عمليات‌هاي تروريستي تفكيري در كشورهايي چون اندونزي بوده‌ايم. آيا اين مساله موجب خواهد شد تا اين كشورها با ايران در زمينه مبارزه با تروريسم همكاري كنند؟
در زماني كه ايران به دليل تحريم‌هاي بين‌المللي دچار محدوديت شد بود، برخي كشورهاي اين حوزه به كشوري مانند اندونزي و مالزي فشار مي‌آوردند تا سطح همكاري‌هاي‌شان را با ايران كاهش دهند اما آنها هم‌اكنون متوجه سياست‌هاي‌شان شده‌اند و آگاه‌‌تر از گذشته عمل مي‌كنند. آنها اكنون متوجه نتيجه سياست‌شان شده‌اند. عربستان در سال‌هاي گذشته به اين كشورها فشار مي‌آورد تا دوستداران ايران در منطقه شرق آسيا مناسبات و مراودات‌شان با ايران را كاهش دهند ولي اين كشورها فهميده‌اند كه ايران هدفي جز ثبات و همكاري‌هاي اقتصادي با آنها ندارد. آنها اكنون نتايج سياست‌هاي هزينه‌آفرين عربستان شده‌اند و همين موجب شده تا علاقه‌مند به افزايش تعاملات‌شان با ايران باشند. من فكر مي‌كنم سفر آقاي ظريف نه تنها همكاري‌هاي اقتصادي و تجاري اين كشورها با ايران را افزايش مي‌دهد بلكه زمينه‌ساز همكاري‌هاي سياسي و امنيتي هم خواهد شد.
كشورهاي مسلمان پرجمعيتي در شرقي آسيا وجود دارد. افزايش مناسبات ايران با اين كشورها به چه ميزان مي‌تواند موجب عدم جذب اين كشورها در يارگيري‌هاي عربستان عليه ايران شود؟
عربستان در نزد افكارعمومي كشورهاي شرقي آسيا مقبوليت نداشته و ندارد. آنها از طريق سياست پمپاژ پول سعي مي‌كنند تا سياست‌هاي‌شان را جلو ببرند ولي اين سياست هم حد و تواني دارد و هميشه جواب نمي‌دهد. عربستان هر كاري مي‌توانسته كرده است و اقداماتش ديگر بيشتر از اين جواب نمي‌دهد. از مدت‌ها قبل ورق به نفع ايران در شرق آسيا برگشته و آنها علاقه‌مند به سفر وزير امور خارجه ايران به كشورهاي‌شان بوده‌اند ولي به دليل گرفتاري‌هاي ايران در خصوص مسائلي چون مذاكرات هسته‌اي اين سفرها به تعويق افتاده بود. اكنون با دستيابي به برجام زمينه سفر و افزايش همكاري‌ها فراهم شده و مي‌توان انتظار داشت كه فصل جديد روابط ايران و كشورهاي شرق آسيا ورق بخورد.