وزراي امور خارجه ايران، روسيه و سوريه در مسكو از سوريه و عراق گفتند
تجديد اتحاد ،تعريف منافع
آخرين تحولات بحران سوريه در گفت وگو با حسين شيخ الاسلام
خبر آخر ؛ موگريني امروز در تهران
سارا معصومي
بامداد جمعه محمد‌جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان تهران را براي سفري چندساعته به مقصد مسكو ترك كرد. در پايتخت روسيه علاوه بر سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه، وليد معلم همتاي سوري ظريف هم در انتظار وي بود. از روابط دوجانبه ايران و روسيه به علاوه آخرين رايزني‌هاي دو و سه جانبه در خصوص پرونده سوريه به عنوان محورهاي اصلي گفت‌وگوها در مسكو نام برده شد. پس از برنامه جامع اقدام مشترك (برجام)، سوريه به اصلي‌ترين سوژه رايزني‌هاي ايران و روسيه بدل شده است. مثلث ايران، روسيه و سوريه در پنج سال و نيم گذشته حرف نخست را در پرونده سوريه زده است و پس از حصول توافق هسته‌اي، اقبال غرب به ايران براي حل گره‌هاي اين پرونده هم علني شد. هرچند كه روسيه در يك سال و نيم گذشته با حضور نظامي در سوريه خود را به اصلي‌ترين بازيگر در ملأعام در اين شطرنج بدل كرده است اما جامعه جهاني به اين حقيقت مستتر آگاه است كه بدون ايران هيچ راهكاري در سوريه به نتيجه نخواهد رسيد. وزراي امور خارجه سه كشور در حالي در مسكو با هم ديدار كردند كه امريكا الگوي جديد مذاكراتي را براي حل و فصل بحران سوريه كليد زده است، الگويي كه در آن بازيگران اصلي منطقه‌اي حرف نخست را مي‌زنند. نشست لوزان 15 اكتبر (24 مهرماه) با حضور امريكا، روسيه، ايران، عربستان، تركيه، قطر، اردن، مصر، عراق و نماينده سازمان ملل در حالي برگزار شد كه مسكو و واشنگتن در آخرين تلاش‌ها براي رسيدن به نقشه راه اوليه براي برقراري آتش‌بس هم ناكام مانده بودند. پس از نشست لوزان، جان كري نتيجه رايزني‌ها را با خود به لندن برد و روي ميز با همتاهاي اروپايي يك بار ديگر آنچه را به دست آمده بود، مورد بحث و بررسي قرار داد. پس از ديدار وزير امور خارجه امريكا با همتاهاي اروپايي و برخي متحدان منطقه‌اي در لندن، قاره سبزنشين‌ها در نشست اتحاديه اروپا مساله سوريه را براي چندمين بار به شكل جدي مورد بحث و بررسي قرار دادند و فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا اعلام كرد كه اين اتحاديه مي‌خواهد نقش مثبت‌تري را در مسير حل و فصل مساله سوريه بازي كند. از آن زمان رايزني‌هاي اتحاديه اروپا با بازيگران منطقه‌اي مانند ايران، تركيه و عربستان با محوريت پرونده سوريه نيز آغاز شده است. اگر تا شش ماه پيش، امريكايي‌ها تلاش مي‌كردند مساله سوريه را با محوريت سرنوشت بشار اسد، رييس‌جمهور اين كشور، شكل و شمايل انتخابات و سهم مخالفان حل و فصل كنند با تعميق بحران، اين پرونده وجهه چندلايه‌اي پيدا كرده است كه امريكا را مجبور مي‌كند فعلا فكري براي سرنوشت حلب بكند.
ايران و روسيه، متحد اما محتاط
هرچه پرونده سوريه به بزنگاه‌هاي تصميم‌گيري‌هاي سخت نزديك‌تر مي‌شود، كميت رابطه متحدان در اين پرونده نيز بيشتر به چشم مي‌آيد. در چندماهي كه روسيه و امريكا به اصلي‌ترين بازيگران در صحنه مذاكراتي بدل شده بودند، در گوشه و كنار تحليل‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي اين سوال مطرح مي‌شد كه رابطه ايران و روسيه در فصل‌هاي مياني داستان سوريه به كجا منتهي خواهد شد؟ امتناع اوليه ايران از حضور در مذاكرات لوزان و پاسخ مثبت دقيقه نود تهران آنهم پس از آنكه نام‌هاي عراق و مصر به ليست مدعوين اضافه شد بر اين گمانه‌زني‌ها افزود كه شايد ايران اعتماد گذشته را در پرونده سوريه به روسيه ندارد. در حالي كه برخي تحليل‌هاي سطحي از اختلاف ميان ايران و روسيه در خصوص سرنوشت بشار اسد خبر مي‌دهد اما به نظر نمي‌رسد كه اين مقوله در دايره تصميم‌هايي باشد كه بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي در بازه زماني كوتاه‌مدت به دنبال به نتيجه رساندن آن هستند. امروز و در اين مرحله مي‌توان گفت كه ميان ايران و روسيه اختلاف جدي محتوايي وجود ندارد. برخلاف آنچه در ابتداي ورود تمام‌عيار روسيه به ماجراي سوريه گفته مي‌شد بازي سوريه براي كرملين‌نشين‌ها، استراتژيك بود و نه تاكتيكي يا موقت. روس‌ها برخلاف بسياري بازيگران منطقه‌اي كه وارد بحران سوريه شدند، نگاه راهبردي و جهاني به مساله سوريه دارند و تمام كارت‌هاي خود را به شكل حساب شده و كاملا جدي روي ميز چيده‌اند. اما مناسبت رابطه ايران با روسيه در پرونده سوريه كجاست ؟ روسيه امروز تا چه سطحي با ايران در سوريه هماهنگ است؟ حقيقت رابطه اين است كه بازي روسيه با ايران در سوريه انطباقي نيست اما دواير منافع دو كشور در اين پرونده با هم همپوشاني‌هايي دارند. هرچند كه هنوز نقاط انطباقي حداقل در ملاءعام با هم تقابلي نداشته‌اند اما بي‌شك با كوچك‌تر شدن شعاع اين دايره‌ها و زماني كه دو كشور آخرين خطوط قرمز خويش را علني كنند، از اين نقطه‌هاي افتراق نيز رونمايي خواهد شد. محمد‌جواد ظريف، وزير امور خارجه ايران با فراغت از برجام و نگاه مستقيم جامعه جهاني به ايران به عنوان بخشي از راه‌حل در سوريه، ورق‌هاي مذاكراتي ايران در اين پرونده را به خوبي و با توجه به اصل عدم اعتماد در روابط بين‌الملل تقسيم كرده است. ايران و روسيه هرچند تجربه همكاري و مشاركت‌هايي در گذشته را در تاريخ رابطه دوجانبه داشته‌اند اما كم نبوده بزنگاه‌هايي در شوراي امنيت كه مسكو پشت تهران را خالي كرده است و امروز وزارت امور خارجه ايران با نيم نگاهي به همان تجربه تلاش مي‌كند در تاريخ متوقف نشود اما درس‌هاي گرفته را هم فراموش نكند. هرچند كه اولويت ايران و روسيه در سوريه با هم تطابق ندارد اما اگر نبود اين تكيه بر همپوشاني منافع در 5 سال و نيم گذشته شايد پرونده سوريه امروز به هيچ‌وجه شكل و شمايل فعلي را نداشت.
تاكيد دوباره ظريف بر آتش بس
مسكو روز گذشته در حالي ميزبان نشست‌هاي دو و سه جانبه در خصوص سوريه بود كه به نظر مي‌رسد در اين ديدارهاي فشرده ايران و روسيه تلاش كردند در مرحله نخست آنچه در لوزان گذشته بود را براي همتاي سوري خود به شكل حضوري توضيح بدهند و در مرحله بعد وارد چكش‌كاري تازه‌ترين موضع‌گيري‌هاي پايتخت‌ها‌ي‌شان در اين پرونده شدند. ماجراي سوريه چه از جانب روسيه و چه از جانب ايران داراي دو بعد نظامي و سياسي است لذا دو وزير امور خارجه بايد تصميم‌ها و تاكتيك‌هاي نظامي را نيز با هم هماهنگ كنند. محمد‌جواد ظريف از ابتداي دولت يازدهم چه آن زمان كه ايران به مذاكرات سوريه دعوت نمي‌شد و چه پس از برجام كه ايران به بازيگري موثر دور ميز مذاكرات بدل شده بود، كليدواژه‌هاي مشخصي را براي اظهارنظر در خصوص راهكار سوريه داشت: برقراري آتش‌بس، راهكار سياسي و رجوع به راي و خواست مردم سوريه. روز گذشته نيز ظريف پيش از آنكه با همتاهاي خود از روسيه و سوريه ديدار كند، گفت: ما همواره بر ضرورت برقراري آتش‌بس همه‌جانبه، كمك رساني انسان‌دوستانه گسترده و پيدا كردن راه‌حل سياسي براي موضوع سوريه تاكيد كرده‌ايم. متاسفانه گروهي از كشورها همواره به دنبال جنگ و راه‌حل نظامي در سوريه بوده‌اند. كشورهايي كه خواهان صلح و برخورد با گروه‌هاي تكفيري در سوريه هستند بايد با هماهنگي بيشتر براي گسترش روش‌هاي صلح‌آميز با هدف پايان دادن به مخاصمه تلاش كنند و رايزني‌هاي امروز مسكو نيز در چارچوب همين رويكرد انجام مي‌شود.
فرصتي براي ديدارهاي دو و سه جانبه
نخستين ديدار وزير امور خارجه ايران در مسكو با همتاي روس بود. در حالي كه ناآرامي‌ها در سوريه به‌خصوص در حلب همچنان ادامه دارد و كشورهاي غربي به ويژه انگلستان و فرانسه به زبان تهديد روسيه روي آورده‌اند، وزراي امور خارجه ايران و روسيه به همراه هيات‌هاي همراه پشت يك ميز نشستند تا نگاه‌هاي خود در خصوص سوريه را به هم نزديك‌تر كنند. لاوروف از آن ديدار به عنوان فرصت خوبي براي بحث تفصيلي در خصوص تمام ابعاد سوريه ياد كرد. جزييات اوضاع در سوريه، از جمله موضوع كمك‌هاي انسان‌دوستانه و راه‌هاي جلوگيري از تجهيز و تسليح تروريست‌ها نيز سوژه‌هايي بود كه ميزبان صبح روز گذشته به عنوان دستور كار نشست‌هاي دو و سه جانبه مطرح كرد. سوژه بحث‌هاي ظريف و لاوروف اما تنها سوريه نبود و دو طرف در خصوص اجرايي شدن توافق‌هاي روساي جمهور در باكو، آماده‌سازي پنجمين نشست سران كشورهاي ساحلي درياي خزر و نهايي كردن كنوانسيون رژيم حقوقي درياي خزر با هم گفت‌وگو كردند. سرگئي لاوروف پس از ديدار با ظريف، ديدار دوجانبه‌اي هم با وليد معلم، همتاي سوري خود داشت. روسيه در چندماه اخير به اصلي‌ترين بازوي نظامي دولت بشار اسد در مواجهه با تروريست‌ها بدل شده است و به گفته وليد معلم هر روز بر هماهنگي‌هاي ميان دو طرف افزوده مي‌شود. وزير امور خارجه سوريه همچنين تاكيد كرد كه دمشق آماده ازسرگيري هرچه سريعتر مذاكرات صلح است، اما واشنگتن مانع آغاز مذاكرات مي‌شود. نشست وزراي امور خارجه سه كشور در حالي در مسكو انجام شد كه پيش از اين در خردادماه نشست سه‌جانبه ويژه مبارزه با تروريسم در سطح وزراي دفاع ايران، روسيه و سوريه در تهران برگزار شده بود.
يك روز جبهه النصره، يك روز جبهه فتح شام
وزراي امور خارجه سه كشور پس از ديدار سه‌جانبه در نشست خبري مشتركي حاضر شدند و به سوالات پاسخ دادند. ظريف در آغاز اين نشست خبري به رابطه دوجانبه تهران و مسكو اشاره كرد و گفت: «روابط دوجانبه ايران و روسيه در وضعيت مناسبي قرار دارد و بعد از مذاكرات متعددي كه بين سران دو كشور انجام شده، در حال حاضر در حوزه‌هاي مختلف سياسي، اقتصادي، منطقه‌اي و بين‌المللي، ايران و روسيه ارتباطات بسيار نزديك و صميمي برقرار كردند و اين ارتباطات حتما به نفع صلح و ثبات، امنيت و پيشرفت منطقه و جهان خواهد بود.» احترام به حاكميت، وحدت، تماميت ارضي، استقلال سياسي دولت سوريه، احترام به راي مردم سوريه و پذيرفتن تصميم نهايي مردم سوريه اصولي بودند كه ظريف مي‌گويد حاكم بر ديدگاه سه كشور در مورد سوريه است. ظريف در ادامه اين نشست خبري با بيان اينكه راه‌حل بحران سوريه تنها پشت ميز مذاكره است، افزود: از آمادگي دولت سوريه براي بازگشت و شروع مذاكرات بر مبناي قطعنامه 2254 در ژنو استقبال مي‌كنيم. ايران همواره بر آتش‌بس همه‌جانبه در سوريه اصرار داشته به دليل اينكه معتقديم راه‌حل نظامي وجود ندارد و بر مبارزه همه‌جانبه با تروريسم و كمك به هرگونه حركت انسان‌دوستانه براي كاهش آلام مردم سوريه، ضرورت رعايت بي‌طرفي در ارسال كمك‌هاي انسان‌دوستانه، رسيدن اين كمك‌ها به همه نقاطي كه نياز به آن دارند و نه تنها به برخي نقاطي كه مورد تبليغات برخي كشورها و گروه‌ها قرار گرفته كه از وضعيت سوريه براي پيشبرد اهداف سياسي استفاده كرده‌اند، ضرورت مقابله با استفاده تروريست‌ها از سپر انساني براي پيشبرد اهداف تروريستي‌شان كه متاسفانه هم در نقاط مختلف سوريه اتفاق افتاده و هم امروز در موصل و نقاط ديگر اتفاق مي‌افتد و از آن براي پيشبرد اهداف سياسي استفاده مي‌كنند، تاكيد كرده‌ايم. ظريف با اشاره به نياز به همكاري جهاني براي مبارزه با تروريسم گفت: حتما حمله براي آزادسازي موصل از شر تروريست‌هاي داعش نبايد منجر به سرازير شدن تروريست‌ها به ساير مناطق عراق يا سوريه بشود و اين با اصل مبارزه با تروريسم مغايرت دارد و حتما تلاش براي مقابله با تروريسم بايد همه‌جانبه باشد، براي اينكه از اين خطر جدي، منطقه‌اي و جهاني جلوگيري شود. ظريف با بيان اينكه تروريسم براي هيچ‌كس منافعي به دنبال نخواهد داشت، افزود: حمايت از گروه‌هاي تروريستي گرچه ممكن است در كوتاه‌مدت در برخي معادلات بسيار كوته‌بينانه سياسي منافعي را در بر داشته باشد، ولي گروه‌هاي تروريستي گروه‌هايي هستند كه نهايتا دست كساني را كه آنها را تغذيه كرده‌اند، گاز خواهند گرفت و با آنها مقابله خواهند كرد و نهايتا خطري براي همه خواهند بود. در طول چند سال گذشته با معضلي مواجه بوديم كه تعدادي از كشورها اعتقاد دارند مي‌توانند از تروريسم بهره‌برداري سياسي كنند به همين خاطر جبهه النصره يك روز اسمش جبهه النصره است فردا مي‌شود جبهه فتح شام پس فردا يك اسم ديگر مي‌گذارند و اگر امروز در سوريه جست‌وجو كنيم بيش از هزار گروه از اين طرف و آن طرف سر درآوردند.
از حلب تا موصل
در ميان وزراي امور خارجه حاضر در نشست خبري، لاوروف با صراحت بيشتري از سوژه اصلي نام برد و گفت وضعيت حلب مدنظر ما در اين رايزني‌ها بود. با وجود آنكه حجم انتقادهاي غرب از روسيه به دليل عمليات نظامي در حلب بالاگرفته است، لاوروف گفت: توقف جنگ در حلب از سوي گروه‌هاي مسلح مورد تاييد ما است، كشورهاي ديگر نتوانستند بخشي از عمليات گروه‌هاي مسلح را متوقف كنند و تروريست‌ها همچنان از غيرنظاميان به عنوان سپر انساني استفاده مي‌كنند. از بعد انساني روسيه و سوريه عمليات نظامي را در حلب عليه تروريست‌ها متوقف كردند و 10 روز گذشت و در اين 10 روز جنگنده‌هاي سوريه و روسيه هيچ اقدام نظامي و بمباراني انجام ندادند و به خطوط هوايي جبهه‌هاي نزديك به حلب در فاصله 10 كيلومتري نزديك نشدند. فكر مي‌كنيم يك فرصت انساني در آنجا وجود دارد و به علت اينكه جنگنده‌ها حضور ندارند، عمليات امدادرساني امكان دارد پيگيري شود. مشكل در اينجا بود كه امريكايي‌ها نتوانستند خودشان را از جبهه النصره فاصله بدهند و گروه‌هاي تروريستي در آن منطقه حضور داشتند. متاسفانه اين قطع ارتباط بين امريكا و جبهه النصره اتفاق نيفتاد و موجب شد در اين منطقه گروه‌هاي تروريستي وجود داشته باشند و غيرنظاميان مورد هدف قرار دادند؛ درصدديم گذرگاه‌هاي امن فراهم كنيم كه غيرنظاميان خارج و از تيررس تك تيراندازها رها شوند. وي با بيان اينكه 19 دسامبر يكي از كاروان‌هاي امدادرساني در شرق حلب هدف قرار گرفت و در آنجا روسيه را متهم كردند، افزود: اين در حالي بود كه كسان ديگري اين اقدام را صورت دادند و گروه‌هاي تروريستي و مسلح در اين زمينه نقش داشتند. ما نسبت به اين مساله هشدار داده بوديم كه ممكن است امدادرسانان هدف قرار گيرند. بايد تحقيقات كافي صورت گيرد و اتهام زني بدون تحقيق صورت نگيرد. لاوروف با اشاره به اينكه سه وزير در رايزني‌ها و گفت‌وگوها در خصوص عراق نيز صحبت كرده‌اند، خاطرنشان كرد: ائتلاف بين‌المللي ضد داعش در موصل عمليات نظامي را شروع كرده؛ با همكاران در كشورهاي مختلف در تماس هستيم و تلاش مي‌كنيم اجازه ندهيم تروريست‌ها با سلاح‌هايي كه در اختيار دارند از موصل به سوريه بروند. با هم‌پيمانان و متحدان‌مان مذاكره كرديم. با طرف‌هاي امريكايي نيز مذاكره كرديم و تماس‌هاي‌مان ادامه دارد كه اجازه ندهيم تروريست‌ها از عراق به سوريه حركت كنند و به آنجا فرار كنند. در حالي كه بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه به ندرت در پنج سال و نيم گذشته از كشورش خارج شده است اما لاوروف از سفر وي به مسكو در آينده‌اي نزديك خبر داد و گفت: تلاش مي‌كنيم در سفري كه «بشار اسد» به مسكو خواهد داشت، ملاقاتي بين اسد و ولاديمير پوتين انجام شود.
صداقت ايران و روسيه
وليد معلم، وزير خارجه سوريه نيز در اين نشست خبري با بيان اينكه روسيه و ايران در كمك به سوريه براي مبارزه با تروريسم كاملا صداقت دارند، گفت: ائتلاف بين‌المللي به رهبري امريكا به دنبال نابودي داعش نيستند و واشنگتن اراده‌اي براي حل مساله سوريه ندارد. از مسوولان روس و ايران كه در كنار ما در مبارزه با تروريسم قرار گرفتند، قدرداني مي‌كنم و گفت‌وگوهاي سه‌جانبه در مسكو تاكيد مجددي بود درخصوص هماهنگي بيشتر بين سه كشور در مبارزه با تروريسم. ما در سوريه به اين باور رسيده‌ايم كه روسيه و ايران در كمك به سوريه در مبارزه با تروريسم كاملا صداقت دارند. اين تبليغات و حملات رسانه‌اي نمي‌تواند مانع از اين شود كه تلاش‌مان را در مبارزه با تروريسم كنار بگذاريم و حلب را از حضور تروريست‌ها خارج نكنيم و اين يك اراده جدي است. البته مراعات موضوع انساني در حلب براي ما اهميت دارد. وزير امور خارجه سوريه همچنين از آمادگي دمشق براي از سرگيري آتش‌بس سخن گفت. وي با قدرداني از مواضع لاوروف و ظريف گفت: خوشحالم دو طرف موضوع حمايت سياسي، اقتصادي و نظامي از سوريه را به عنوان دو كشور دوست سوريه مطرح كردند. وزير خارجه سوريه با انتقادهاي بي‌شمار از امريكا گفت: امريكايي‌ها سياست‌هايي را دنبال مي‌كنند كه به نفع برخي كشورها در منطقه است و در خدمت سياستي هستند كه تكفيري‌ها و وهابي‌ها طرح‌هاي‌شان را در منطقه پيگيري كنند. بر همين اساس مي‌گويم اعتماد به امريكا سراب است و آنها به دنبال راه‌حل در سوريه نيستند و دنبال اين هستند كه عمليات رواني را عليه ايران، سوريه و روسيه داشته باشند. آيا امريكايي‌ها به توافقي كه ايران با 1+5 در موضوع هسته‌اي داشتند، التزام داشته؟ همه ملتزم بودند جز امريكا و همچنان به تحريم‌ها ادامه مي‌دهد. بايد امريكايي‌ها در قبال موضوع سوريه از خودشان اراده نشان دهند.
شناسايي نقاط مانور
وزراي امور خارجه ايران، روسيه و سوريه در حالي در مسكو ساعاتي را با هم گذراندند كه دولت باراك اوباما، رييس‌جمهور امريكا واپسين هفته‌هاي خود در قدرت را پشت سر مي‌گذارد و وزير امور خارجه وي تلاش مي‌كند به پرونده سوريه سر و وضع آبرومندانه‌تري داده و آن را به وارث خود تحويل بدهد. در حال حاضر ايران و روسيه تلاش مي‌كنند با بازي هماهنگ از وضعيت اضطراري كه اوباما با آن مواجه است كمال استفاده را بكنند. در حال حاضر تا ترك كاخ سفيد توسط دولت اوباما كمتر از سه ماه زمان باقي است و در پرانتز باز از منظر زماني روسيه و ايران مي‌توانند با بازي خوب نتيجه خوبي را هم به دست آورند. در حالي كه وزراي امور خارجه سه كشور مقابل دوربين‌ها از كلياتي گفتند كه در نشست‌هاي دو و سه جانبه مورد بررسي قرار گرفته شده از حلب تا مساله موصل و آتش‌بس اما ناگفته پيداست كه سه طرف خط قرمزها را مرور كردند، فضاي باز ميان خطوط قرمز را شناسايي كردند كه مي‌تواند در مذاكرات آتي با امريكايي‌ها و ساير بازيگران سوژه رايزني‌هاي جديد باشد و البته بار ديگر نماينده هر كشور بر منافع غيرقابل مذاكره خود تاكيد كرد. شايد خروجي اين نشست را بايد در موضع‌گيري‌ها و مانورهاي ايران و روسيه در نشستي ديگر با حضور بازيگران جبهه مقابل جست‌وجو كرد.