ايران در مقام گفتمان جديد نفت
محمود خاقاني
كارشناس ارشد انرژي
فراي اينكه چه نتيجه‌اي در جلسه فرداي سران اوپك حاصل شود، بايد در نظر داشت كه بحران توليد نفت در جهان بحراني دامنه‌دار است و به نظر هم نمي‌رسد در شرايط فعلي تعامل گسترده‌اي ميان اوپكي‌ها و غير اوپكي‌ها براي كاهش توليد حاصل شود. درنتيجه راهكار اصلي كه براي ايران باقي مي‌ماند، عمل كردن به گفته‌هايي است كه رييس‌جمهوري در اجلاس سال 2014 داووس اعلام كرد؛ يعني تعامل توليدكنندگان و مصرف‌كنندگان. اوپك ديگر آن نقش موثر در بازار نفت را كه پيش‌تر و تاحدود 10 سال پيش داشت، ندارد. اكنون به نظر مي‌رسد بازار هنوز با اضافه توليد هماهنگي بيشتري دارد، يعني عرضه با تقاضا مواجه است و در اين زمينه هنوز انسجامي ميان اعضاي اوپك ديده نمي‌شود. از سوي ديگر جز روسيه كه به شكل رسمي اعلام تمايل كرد تا به طرح اوپك بپيوندد، هيچ كشور مطرح غيراوپكي به اين طرح‌ها توجهي نشان نداده است. بنابراين هنوز اعضاي برجسته اوپك نتوانستند طرحي همه‌گير ارايه كنند. از سوي ديگر كماكان درگيري‌هاي سياسي در ميان اعضاي اوپك نقش مهمي را در تصميم‌گيري‌ها دارد و مي‌توان ادعا كرد در پشت‌پرده كاهش توليد هم اهداف سياسي پر‌رنگي وجود دارد. از جمله مهم‌ترين اهداف سياسي اوپكي‌ها قانع كردن برخي از غير اوپكي‌هاي قدرتمند براي افزايش تعاملات است. به هر روي و با توجه به اينكه همچنان بازار نفت اشباع است و تقاضا براي مصرف آن به‌ويژه در غرب تحريك نشده، همچنان بايد منتظر كاهش قيمت نفت بود و اميدواري به افزايش قيمت چندان عقلاني به نظر نمي‌رسد.
امروز عربستان يك واقعيت را آرام آرام مي‌پذيرد، آنها پيش‌تر ميليارد‌ها دلار هزينه كردند تا از توافق برجام جلوگيري كنند. هنوز هم پشت‌پرده و به شكل پنهان چنين مي‌كنند. از علايمي كه نشان مي‌دهد عربستان در اين راستا شكست خورده، اين است كه چندي پيش نمايندگان حزب كارگر انگلستان مانند جرمي كوربين، در پارلمان انگليس فرياد مي‌زنند بمب‌هايي كه اين كشور به عربستان فروخته و خلبان‌هايي كه براي آن كشور تربيت كرده در قتل‌عام مردم يمن استفاده مي‌شود. اين نشان‌دهنده فشار زيادي است كه دولت انگليس تحمل مي‌كند و شواهد و قراين حاكي از اين است. بالاخره تحمل دولت محافظه‌كار اين كشور هم تمام مي‌شود و سياست جديدي را در قابل سعودي‌ها در پيش خواهد گرفت. همچنين هفته آينده در برلين همايش همكاري اروپا و ايران در حوزه نفت و گاز برگزار خواهد شد كه سفير جمهوري اسلامي در آلمان آن را افتتاح مي‌كند. در همين حال و در همان ايام همايشي براي مسائل مالي و بانكي در لندن برگزار خواهد شد. اينها نشان مي‌دهد حالا كه انگليس از اروپا جدا شده است، رقابتي ميان اين دو برقرارخواهد بود. يكي از عواقب اين سياست، ناديده گرفتن سعودي‌ها است. بنابراين با قوت مي‌توان گفت كه عربستان شكست خورده است. از سويي در آمريكا هم هركدام از اين دو كانديدا انتخاب شوند، سياست خارجي اين كشور هم با عربستان تغيير خواهد كرد و شايد حمايت‌هاي پيشين دچار تغيير شود. سياسي‌كاري پشت‌پرده، همكاري تنگاتنگ و مخفي عربستان و اسراييل، خانواده حاكم در اين كشور را ناچار خواهد كرد كه براي نجات خود از سرنگوني سر طناب را به اسراييل وصل كنند. اسراييل هم به اين مي‌انديشد اگر داعش نابود شود و سوريه به كشوري مستقل تبديل شود، سياست‌هاي رژيم صهيونيستي در قبال فلسطين با بحران رو به‌رو خواهد شد. درنهايت به نظر مي‌رسد مسائلي كه امروز قابل مشاهده است، هم براي ايران و هم براي ديگر كشورها به گونه‌اي درآمده كه در كوتاه‌مدت قابل پيش‌بيني نيست، لذا بايد براي پيامدهاي مثبت و منفي اتفاقات برنامه‌ريزي و آمادگي لازم را داشته باشيم.
عربستان امروز ديگر چاره‌اي جز اين ندارد و مانند بازي شطرنج در منطقه كيش و مات است. هر حركت اضافي بازي را به اتمام مي‌رساند و حال مي‌خواهد با مذاكره و تعامل در اوپك خود را از مات شدن نجات دهد.
زماني كه اوپك متولد شد، اهداف اقتصادي داشت و مي‌خواست در برابر شركت‌هاي نفتي كه آن زمان كه به هفت خواهران مشهور بود، رقابت كند؛ ولي امروز اين هدف ديگر وجود ندارد. اين شركت‌ها امروز نه غول‌اند و نه هفت خواهر. آنها در بازار كنوني با مشكلاتي مواجهند. با به وجود آمدن يك كارتل بزرگ‌تر از اوپك و غير‌اوپك شركت‌هاي بزرگ نفتي به قهقرا مي‌روند. مضاف بر اينكه دولت‌هاي مصرف‌كننده موافق نخواهند بود، بنابراين بهترين راهكار همان است كه آقاي روحاني در اجلاس داووس در سال 2014 پيشنهاد كرد. او در آن اجلاس گفت مشكلات بازار نفت ناشي از اين است كه بين مصرف‌كننده و توليدكننده ارتباط مستقيم وجود ندارد. بايد دست واسطه‌ها از اين بازار كوتاه شود و بين مصرف‌كننده و توليدكننده گفتماني آغاز شود كه بر اساس قيمت توليد انرژي باشد. يعني توليدكننده، محصول خود را با قيمتي به بازار عرضه كند كه مقرون به صرفه باشد. درواقع اين قيمت براي خريدار امكان و توان خريد ايجاد مي‌كند. بنابراين به جاي اينكه ايران وارد مذاكرات كارتل جديد شود، بهتر است كه مبتكر گفتمان بين توليدكنندگان و مصرف‌كنندگان عمده نفت و گاز باشد.