فربه‌تر از ايدئولوژي
سيد علي ميرفتاح
چهار سال پيش، وقتي كه آقاي روحاني رييس يازدهمين دوره جمهوري اسلامي شدند، در همين روزنامه، در كمال تواضع و خيرخواهي، به حضرت‌شان عرض كردم كه از پندهاي همچون قند سعدي غافل نشوند. جسارت كردم و به عنوان يك شهروند از آن مقام منيع خواستم تا لابه‌لاي كارهاي طاقت‌فرسا و مسووليت‌هاي سنگين‌شان وقتي هم به بازخواني بوستان و گلستان اختصاص دهند و پاي درس سعدي بنشينند. عرض كردم اگرچه رييس‌جمهور قبلا به عنوان دانش‌آموز و طلبه علاقه‌مند، پندها و حكايت‌هاي سعدي را شنيده‌ايد، خوب است كه اين‌بار از موضع حاكم و رييس و صاحب قدرت كتاب را در دست مطالعه بگيريد.
كتاب سعدي كتابي نيست كه آن را بخوانيد و كنارش بگذاريد. مثل رمان نيست كه شروع و پايان داشته باشد بلكه به قول فرنگي‌ها هندبوكي است كه مي‌شود در طول روز، يا شب قبل از خواب چند سطري از آن را خواند و اوقات خود را شيرين كرد. اخيرا تعبير «كتاب باليني» خيلي رايج شده است. نمي‌دانم قبلا كسي كتاب باليني داشته يا نه، اما اين روزها از خيلي‌ها مي‌شنوم كه كنار تخت‌شان كتاب يا كتاب‌هايي دارند كه هر شب چند صفحه‌اي از آن را دوره مي‌كنند. كتاب سعدي از اين جنس است و مي‌شود ده بار و صد بار دوره‌اش كرد و هر بار چيز جديدي از آن آموخت. به خصوص خيلي مهم است كه شما از چه منظري آن را بخوانيد و با آن مواجهه پيدا كنيد. اينكه آدميزاد اصولا چه ايدئولوژي‌اي داشته باشد و چه سوداهايي در سر بپروراند يك بحث است، اينكه چطور از عقل و هوشش بهره ببرد و كارهايش را سامان دهد، بحث ديگري است. درست است كه دكتر احمدي‌نژاد مثل ما فكر نمي‌كند و مثل ما دنيا را نمي‌بيند، اما يقين دارم كه با وجود همه اين تفاوت‌ها اگر در طول زعامتش نصايح سعدي را به گوش جان مي‌شنيد و آنها را در كار و بارش به‌كار مي‌بست، حتما ماحصل هشت سال رياستش چيز بهتري مي‌شد از ايني كه شد. نه فقط ايشان كه همه مديران جهان – هر كه باشند و هر انديشه‌اي در سر داشته باشند- اگر سعدي بخوانند و حرف‌هاي سعدي را بشنوند هم خودشان آسوده‌تر و خوشنام‌‌تر خواهند بود، هم مردم اوضاع و احوال بهتري خواهند داشت. به اين اعتبار ترامپ و پوتين و رهبر كره شمالي هم مخاطب سعدي‌اند و اگر هوشيار باشند پاي بوستان و گلستان مي‌نشينند و راه و رسم ملك‌داري را از شيخ خردمند شيراز مي‌آموزند. اتفاقا چيزهايي كه سعدي مي‌گويد فراتر از ايدئولوژي است و براي هر نوع حكومتي كارساز است. به قول معروف سعدي فربه‌تر از ايدئولوژي است و به كار همه مي‌آيد شما چه اوباما باشيد، چه ناصرالدين‌شاه، چه چنگيز‌خان مغول و چه نلسون ماندلا دل‌تان مي‌خواهد كه مردم از حكمراني‌تان راضي باشند، كارگزاران‌تان پاكدست باشند، در قلمروتان عدالت برقرار باشد و كار و بار مملكت‌تان بسامان باشد. حتي ضحاك ماردوش و معاويه لعين هم با وجود خبث نيتشان، از عدالت و پاكدستي و رضايتمندي رعايا بدشان نمي‌آيد. بدشان كه نمي‌آيد، هيچ، در‌پي آن هم هستند. سعدي در اين بخش است كه مي‌تواند حاكمان را ياري دهد و راهنمايي‌شان كند. در واقع سعدي كلاسي دارد كه ورود هر دانش‌آموزي با هر ايدئولوژي و سليقه‌اي به آن آزاد است؛ مومن و دهري و مسلمان و گبر و كمونيست و ليبرال و اصلاح‌طلب و تماميت‌خواه، همه هر كه هستند و هرچه در سر دارند مي‌توانند كتاب او را بخوانند و طريقت ملك‌داري را از او ياد بگيرند. اگر كسي مسلمان و معتقد و عدالتخواه و مصلحت‌انديش باشد، به طريق اولي مي‌تواند از سعدي بياموزد... اما سعدي اينها را از خودش درنياورده بلكه در نهايت خردمندي و خوش‌سليقگي و هوشياري به هر درختي كه رسيده گلي چيده و در كتابش با شهد و شكر برآميخته و به پرويزن معرفت بيخته... آنچه در سعدي مي‌خوانيد به اسم سعدي است اما به رسم قرآن و حديث و تجارب بشري و راي اولي‌الباب است... درست است كه مسوولان عرض مرا جدي نگرفته‌اند و نمي‌گيرند و به آن اعتنا نكرده‌اند و نمي‌كنند، اما اگر اجازه بدهيد از امروز تا روز انتخابات رياست‌جمهوري، در همين گوشه، پندهاي سعدي را مرور مي‌كنيم و درباره‌شان با هم حرف مي‌زنيم. باور كنيد اگر اين بزرگان به راي و تدبير سعدي عمل مي‌كردند، اوضاع ما صد پله بهتر از ايني بود كه الان هست... اين بحث را با هم پي خواهيم گرفت.