سود علي‌الحساب بانك‌ها ربا نيست
عضو شوراي فقهي بانك مركزي با پاسخ به شبهات مطرح شده در مورد ربا بودن سود بانكي و جريمه تاخير گفت: تعريف فقهي ربا مشخص است و هيچكدام از اين تعاريف نگفته‌اند سود علي‌الحساب رباست. يكي از مسوولان كشور با انتقاد از سيستم بانكداري در كشور گفته بود وقتي سود روز شمار و علي‌الحساب پرداخت مي‌شود اين بديهي است كه ربا پرداخت مي‌شود در اين زمينه با حجت‌الاسلام سيد عباس موسويان به گفت‌وگو پرداخته‌ايم. موسويان سال 73 كارشناسي ارشد رشته اقتصاد نظري از دانشگاه شهيد بهشتي گرفت و بعد از آن به تحصيل در دوره دكتراي تخصصي تفسير و علوم قرآن مشغول شد و در سال 1384 اين انديشمند اسلامي مدرك دكتراي فقه اقتصادي را از حوزه علميه قم نيز دريافت كرد و اكنون نيز عضو شوراي فقهي بانك مركزي است. نظر حجت‌الاسلام سيدعباس موسويان در مورد بانكداري اسلامي اين است: بانكداري اسلامي همان اهداف بانكداري متداول دنيا را دنبال مي‌كند با اين تفاوت كه ادعا مي‌شود عمليات بانكداري در اين بانك‌ها براساس فقه معاملات اسلامي صورت مي‌گيرد. مهم‌ترين اصل در بانكداري اسلامي تقسيم سود و زيان حاصل از معامله و پرهيز از پرداخت ربا يا همان بهره پول است. حجت‌الاسلام والمسلمين سيدعباس موسويان، عضو شوراي فقهي بانك مركزي در رابطه با اين سخن يكي از مسوولان كشور كه از سود علي‌الحساب و روزانه بانك‌ها انتقاد كرده و گفته بود سود روزانه بانك‌ها بديهي و واضح است كه ربا است چرا كه هيچ كسب‌وكار و درآمدي نيست كه روزانه سودش معين باشد، گفت: به لحاظ فقهي ربا تعريف مشخصي دارد كه در هيچ كدام از تعاريف آن، اشاره‌اي به اينكه سود ثابت يا متغير باشد يا اينكه روزشمار، ماه‌شمار يا سال‌شمار باشد، نشده است. وي با بيان اينكه اگر قرارداد في‌مابين بانك و سپرده‌گذار قرارداد قرض باشد به لحاظ شرعي هرگونه گرفتن سود در قرارداد قرض ربا است، گفت: در اين صورت تفاوتي وجود ندارد كه سود روزانه باشد يا سالانه و همچنين درصد نرخ سود نيز در آن تغيير ماهوي ايجاد نمي‌كند و چه با نرخ يك درصد باشد و چه با نرخ 10 درصدي و بالاتر ربا محقق مي‌شود كه در اين صورت همه انواع سود، ربا است.
سپرده‌هاي سرمايه‌گذاري بانك‌ها، قرارداد وكالت
عضو شوراي فقهي بانك مركزي با اشاره به اينكه اگر قرارداد غير از قرارداد قرض بود سود سالانه ماهانه و حتي روزانه آن نيز اشكال ندارد و حتي مي‌توان روي آن سود علي‌الحساب گذاشت، گفت: امروزه در سپرده‌هاي سرمايه‌گذاري بانك‌ها از قرارداد وكالت استفاده مي‌شود كه در قرارداد وكالت سود روزانه، ماهانه و سالانه ربا نيست. وي با بيان اينكه به صرف علي‌الحساب بودن نمي‌توان گفت كه سود بانك‌ها ربا است، گفت: با توجه به اينكه قرارداد بانك‌ها قرارداد وكالت است و نه قرارداد قرض مي‌توان گفت سود علي‌الحساب ربا نيست. اما نكته‌اي كه در اين زمينه وجود دارد اين است كه بانك در پايان سال به عنوان وكيل موظف است حساب و كتاب پايان دوره را انجام دهد و مابه‌التفاوت سود قطعي و سود علي‌الحساب را بپردازد. حجت‌الاسلام موسويان با انتقاد از اين ديدگاه كه بيان مي‌شود كه محال است سود روزانه حلال باشد، گفت: اين حرف درستي نيست چرا كه در روايات متعددي در صدر اسلام آمده است كه شخصي از ديگري پول مي‌گرفت و همان روز معامله‌اي انجام مي‌داد و بعد سود حاصل از معامله را در آن روز با هم تقسيم مي‌كردند.
بانك‌ها ماهيت استخر سرمايه دارند
عضو شوراي فقهي بانك مركزي افزود: بانك‌ها ماهيت استخر سرمايه دارند از يك طرف منابع وارد آن مي‌شود و از طرف ديگر اين منابع به ده‌ها هزار پروژه وصل است و وقتي سپرده‌گذار پولش را در بانك سپرده‌گذاري مي‌كند به محض سپرده‌گذاري به آن پروژه‌ها وصل مي‌شود و يك ساعت ديگر هم بخواهد پول خود را بردارد پول آن به اندازه يك ساعت كار كرده است و به اندازه يك ساعت به پول او سود تعلق مي‌گيرد. منتها بانك‌ها اعلام كرده‌اند كه كمتر از يك روز را نمي‌توانيم سودش را محاسبه كنيم و سودش را بپردازيم. وي در رابطه با انتقاداتي كه در مورد سيستم بانكداري كنوني وجود دارد، گفت: اگر ماهيت بانكداري بدون ربا كه شامل مباحث استخر سرمايه يا همان سرمايه مشاع و به كار بردن قرارداد وكالت است خوب تحليل شود نه تنها سود روزشمار علي‌الحساب بلكه اگر بانك‌ها توان محاسباتي داشتند پرداخت سود ساعتي نيز به لحاظ فقهي مشكلي نداشت. حجت‌الاسلام موسويان با بيان اينكه در تمامي كتب فقهي بحث ربا را در قراردادهاي قرض محقق دانسته‌اند، گفت: بنابراين در قرارداد وكالت بحث ربا وجود ندارد حتي اگر سودش روزانه باشد مثل اينكه تاجري پول شما را مي‌گيرد و با آن تجارت مي‌كند و در همان روز كالايي را مي‌خرد و با سود مي‌فروشد و احتياج نيست كه اين خريد و فروش يك ماه طول بكشد همان‌گونه كه در روايات نيز اجازه داده شده كه اگر فردي با سرمايه شخص ديگر كالايي مخريد و از اين دست مي‌خريد و از آن دست مي‌فروخت سودي به دست مي‌آورد و بعد آن سود را با هم تقسيم مي‌كردند كه اين معامله به يك روز نيز نمي‌رسيد. وي با بيان اينكه در قراداد وكالت تنها مساله‌اي كه اهميت دارد بحث توانايي مديريت اموال مطرح است، گفت: ممكن است توانايي مديريتي فردي به گونه‌اي باشد كه بتواند با سرمايه افراد ساعت به ساعت كسب و كار كند و از آن سود به دست بياورد و از آن طرف ممكن است وكيل نالايقي باشد كه حتي ماهانه نيز نتواند از آن سرمايه استفاده كند كه در اينجا سود ماهانه آن نيز اشكال دارد اما اشكالش نه از جهت ربا بلكه به جهت اين است كه سودي به وجود نيامده است كه بخواهد آن را بپردازد.
وجه التزام را برخي علما جايز مي‌دانند
عضو شوراي فقهي بانك مركزي در رابطه با اشكالاتي كه از سوي علما و حتي برخي مراجع راجع به بانكداري مطرح است، گفت: بيشتر اشكال فقها و مراجع عظام در رابطه با وجه التزام است كه در اين رابطه نيز ديدگاه‌هاي مختلف فقهي وجود دارد و برخي مراجع وجه التزام را قبول دارند و برخي ديگر قبول ندارند اما با توجه به اينكه فقهاي شوراي نگهبان معتقدند كه وجه التزام اشكال ندارد و ربا نيست بانك‌ها بر اساس ديدگاه فقهاي شوراي نگهبان كه قانون شده است و به بانك‌ها ابلاغ شده است، رفتار مي‌كنند.