حل ابرچالش، نيازمند ابر اراده است
روزنامه‌اعتماد
شوراي نويسندگان
به احتمال زياد بسياري از كارشناسان در اين مساله اتفاق‌نظر دارند كه ايران با چند ابرچالش مواجه است. ترديدي نيست كه همه وجود اين ابرچالش‌ها را مي‌پذيرند، تفاوت ميان آنان فقط در اولويت‌بندي يا تعداد اين چالش‌هاست. منظور از ابرچالش، وضعيتي بحراني است كه با اقدامات معمول گذشته و جزيي قابل حل نيست و نيازمند يك اقدام اساسي است. مثل توموري بدخيم است كه با دوا و درمان قابل درمان نيست و بايد آن را به دست جراحي و سپس پرتودرماني و شيمي‌درماني سپرد، بلكه مشكل حل شود و در جريان جراحي ممكن است عضوي از بدن نيز جدا شود. ابرچالش را نمي‌توان در كوتاه‌مدت حل كرد. براي مثال تورم يك چالش مهم در جامعه ايران بوده است، ولي مي‌توان از طريق كنترل نقدينگي يا حجم پول و سياست‌هاي مناسب ديگر آن را به سرعت كاهش داد، ولي مساله آب فرق مي‌كند، زيرا فرآيندي كه منجر به چالش آب شده، به گونه‌اي است كه به اين سادگي قابل تغيير و جبران نيست. ابرچالش‌ها از زواياي گوناگون مي‌توانند مشترك يا متفاوت باشند. شش مورد مشهور آن به اين شرح است:
- بحران منابع آب؛ كه متاثر از كاهش نزولات جوي، افزايش مصرف و بهره‌برداري بي‌رويه از منابع ثابت زيرزميني و بالاخره مصرف غيربهينه آن است. آب يعني زندگاني. وقتي نباشد، آبادي تبديل به بيابان مي‌شود و مردم نيز مهاجرت مي‌كنند. بخشي از اين مشكل ريشه در چند دهه الگوي نادرست تامين و مصرف آب دارد و بخشي ديگر نيز محصول تحولات جوي است.
- بحران زيست‌محيطي؛ كه شامل كاهش سطح و منابع جنگلي، آلودگي‌هاي آب و خاك و هوا، زباله‌ها، نشست زمين، نابودي حيات وحش، خشكي تالاب‌ها و عوارض ناشي از آن و بيابان‌زايي و... است.
- بحران صندوق‌هاي بازنشستگي؛ كاهش درآمدهاي اين صندوق‌ها ناشي از كاهش اشتغال، سرمايه‌گذاري نامناسب منابع صندوق‌ها، افزايش هزينه‌ها به علت افزايش بازنشستگي‌هاي عادي و پيش از موعد و... كه موجب بحران بزرگ در موازنه درآمد و هزينه اين صندوق‌ها شده كه دولت از بودجه خود كسري آن را تامين مي‌كند.
- بودجه دولت؛ كه شامل كسري منابع براي پرداخت يارانه‌ها و جبران كسري صندوق‌هاي بازنشستگي و كمبود شديد بودجه عمراني و غيرمنعطف بودن بودجه‌هاي دولتي است.
- نظام بانكي؛ كه به دلايل گوناگون از جمله حضور نهادهاي پولي غيرمجاز، رواج پولشويي، عقب ماندن ساختار بانكي ايران در مقايسه با بانك‌هاي جهان كه به علت تحريم‌ها ايجاد شده، فساد و ناكارآمدي آنها، ورشكستگي بيشتر بانك‌ها و به تاخير انداختن آن از طريق افزايش سود بانكي و...
- و بالاخره؛ بيكاري فزاينده كه در بهترين حالت اگر دولت بتواند سالانه 650 هزار شغل اضافه كند، باز هم نخواهد توانست نرخ بيكاري را كاهش دهد و چه بسا افزايش هم پيدا كند. بيكاري ريشه اصلي فقر، ناهنجاري‌هاي اجتماعي و... است.
اينها ابرچالش هستند، در حالي كه جامعه ايران چالش‌هاي ديگري نيز دارد كه در جاي خود مهم است كه فساد گسترده از جمله آنهاست. اكنون پرسش اين است كه چگونه مي‌توان اين مشكلات و ابرچالش‌ها را حل كرد؟ آيا اين مشكلات راه‌حل‌هاي فني و اقتصادي دارند؟ يعني عده‌اي كارشناس بايد بنشينند و براي تك‌تك اين موارد راه‌حل دهند؟ اگر چنين است چرا تاكنون چنين راه‌حل‌هايي تهيه نشده است؟ آيا كارشناسان مناسب و توانا براي تدوين راه‌حل‌هاي مناسب را نداريم؟پاسخ اين است كه كارشناسان فني و اقتصادي داريم، ولي هنگامي كه با ابرچالش‌ها مواجه مي‌شويم، راه‌حل‌ها فني و اقتصادي پاسخگوي حل مشكل نيست. زيرا بروز اين چالش‌ها نيز به دليل مسائل سياسي پيش آمده است.
ابرچالش نيازمند راه‌حل فني و اقتصادي است ولي پس از رسيدن به راه‌حل سياسي اوليه. در حقيقت هر چالش اجتماعي و اقتصادي پيش از آنكه از طريق راه فني حل شود، يك اراده سياسي به حل آن تعلق مي‌گيرد. حل فلان مشكل در يك گوشه كشور مستلزم شكل‌گيري يك اراده سياسي براي حل آن است و پس از اين مرحله است كه دستور پيدا كردن راه‌حل فني آن صادر و سپس براساس آن مشكل حل مي‌شود.
مشكلات كوچك، نيازمند اراده‌هاي كوچك سياسي است كه به سادگي شكل مي‌گيرند، ولي ابرچالش‌ها نيازمند ابراراده‌هاي سياسي هستند و اين همان چيزي است كه در ايران نداريم.
بدون آنكه ابراراده سياسي در ايران شكل بگيرد و تا زماني كه چتر اين ابراراده بر كل اجزاي حكومت سايه نيندازد، نمي‌توان اين ابرچالش‌ها را حل كرد. سايه اين اراده نه فقط حكومت را بايد پوشش دهد، بلكه بخش مهمي از مردم و جامعه نيز بايد با آن همراهي كنند، زيرا حل اين چالش نيازمند جابه‌جايي منافع مهمي در جامعه است كه در برابر آن به‌شدت مقاومت خواهد شد.