نماينده امريكا در سازمان ملل بستر لازم براي خروج واشنگتن از برجام را فراهم كرد
توپ توافق
در زمين كنگره
همراه با گفتاري از هرميداس باوند و محسن بهاروند
سارا معصومي
قريب به يك ساعت در انديشكده «امريكن اينترپرايز» سخنراني كرد. در همان انديشكده متعلق به نئومحافظه‌كاران كه به بلندگويي براي تغيير رژيم در عراق بدل شده بود. نيكي هيلي، نماينده امريكا در سازمان ملل متحد بخش اعظمي از سخنراني خود را به مساله ايران و توافق هسته‌اي با اين كشور اختصاص داد؛ سخنراني‌اي كه در تمام رسانه‌هاي بين‌المللي به بسترسازي براي اعلام عدم پايبندي ايران به توافق هسته‌اي در ضرب الاجل بعدي كه اواخر ماه اكتبر است، تعبير شد. با وجود برداشت‌هاي عمدتا منفي و نگران‌كننده كه از سخنان نيكي هيلي در رسانه‌هاي متفاوت بين‌المللي شد اما مي‌توان گفت كه وي نه براي تمجيد از توافق هسته‌اي با ايران و نه براي اعلام مراسم تشييع جنازه برجام به انديشكده امريكن اينترپرايز رفته بود. ميزبان وي براي اين سخنراني يكي از تند‌ترين انديشكده‌ها در واشنگتن بود. مكاني كه بسياري آنجا را لانه‌اي براي معماري جنگ عراق و همچنين شعار مبارزه با ترور مي‌دانند. البته مي‌توان گفت كه امريكن اينترپرايز ميزبان تندروترين چهره‌هاي ضدايران در واشنگتن است.
به نظر مي‌رسد كه سياست جديد دولت دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا مي‌تواند ارجاع دادن ماجرا به كنگره باشد. خميرمايه سخنان نيكي هيلي تكراري بود و عجيب‌تر آنكه نماينده امريكا در سازمان ملل كه اتفاقا قريب به 10 روز پيش با يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در مورد جزييات فني توافق هسته‌اي 1+5 با ايران سخن گفته بود هنوز متوجه نشده است كه برنامه جامع اقدام مشترك موسوم به برجام براساس مذاكرات شش كشور با ايران پيرامون مساله هسته‌اي اين كشور است و لاغير. اين برداشت اشتباه از متن توافق هسته‌اي در دولت دونالد ترامپ كه به نظر مي‌رسد عمدا هم از سوي چهره‌هايي مانند نيكي هيلي پيگيري مي‌شود در حال به خطر انداختن جان اين توافق است. نيكي هيلي براي چندمين بار در اين سخنراني نيز تكرار كرد كه توافق هسته‌اي ليست بلندبالايي از انتقادهاي امريكا از رفتارهاي ايران را مورد توجه قرار نداده است و بار ديگر هم مساله حمايت ايران از حزب‌الله لبنان و ساير فعاليت‌هاي منطقه‌اي تهران به انضمام آزمايش‌هاي موشكي اين كشور را به توافق هسته‌اي سنجاق كرد.
در روزهايي كه جهان گرفتار مساله كره شمالي است و بحران آزمايش‌هاي هسته‌اي اين كشور نه فقط همسايگانش در شرق دور كه اروپا، روسيه و امريكايي‌ها را هم نگران كرده است نيكي هيلي ترجيح داد به تنور ايران ستيزي رييس‌جمهور جديد امريكا مجال خاموش شدن ندهد. ابهام‌آفريني پيرامون نقشه‌اي كه دونالد ترامپ براي برجام كشيده است همچنان سياستي بود كه بر سخنان نماينده امريكا در سازمان ملل سايه انداخته بود. وي با اين ادعا كه توافق با ايران، داراي نقايص فراواني است و خروج از آن وسوسه‌انگيز است، افزود: اين توافق به نحوي بسته شده است كه خروج از آن غيرجذاب‌تر به نظر مي‌رسد. البته هيلي در ادامه سخنانش بارها تاكيد كرد كه نمي‌داند رييس‌جمهور ترامپ قرار است با اين توافق چه كند.
براساس توافقي كه كاخ سفيد با كنگره امريكا در زمان باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين اين كشور داشت، رييس‌جمهور بايد هر 90 روز يك بار در نامه‌اي به كنگره، پايبندي تهران به توافق هسته‌اي را اعلام كند. اگر چنين نامه‌اي در اختيار كنگره قرار نگيرد، توپ در زمين قانونگذاران امريكايي قرار مي‌گيرد تا مشخص كنند كه آيا بايد تحريم‌هاي هسته‌اي عليه ايران را مجددا اعمال كنند يا خير. اين تحريم‌ها در حال حاضر براساس توافق هسته‌اي در حالت تعليق به سر مي‌برند. نيكي هيلي در بخش‌هايي از سخنانش ادعا كرد كه تنها وظيفه رييس‌جمهور اين نيست كه پايبندي ايران به برجام را اعلام كند بلكه بايد مشخص كند كه آيا معلق ماندن اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران در چارچوب تامين منافع امريكا است يا خير؟
نيكي در بخش ديگري از سخنانش درباره سياست احتمالي ترامپ پيرامون برجام گفت: اگر رييس‌جمهور تصميم بگيرد كه پايبندي ايران به برجام را تاييد نكند، اين به معني خروج ايالات متحده از برجام نخواهد بود. خروج از برجام بر اساس بندهاي اين توافق صورت مي‌گيرد. مصوبه كنگره مربوط به روابط ميان دولت و نمايندگان است. اگر رييس‌جمهور پايبندي ايران را تاييد نكند، آن زمان مساله در اختيار كنگره خواهد بود و نمايندگان 60 روز فرصت خواهند داشت در صورت نياز عليه ايران تحريم تصويب كنند.
لورا روزن، خبرنگار ارشد المانيتور در بخشي از گزارش خود درباره سخنان نيكي هيلي مي‌نويسد: «در قريب به يك ساعت سخنراني كه بخش عمده‌اي از آن به بيان ايرادها و كمبودهاي برجام اختصاص داشت، نيكي هيلي هيچ گونه اظهارنظري در اين باره كه چه گام‌هاي فرعي وجود دارد كه دولت ترامپ مي‌تواند براي مهار رفتارهاي هسته‌اي ايران در صورت پايان يافتن برجام بردارد، نكرد.» المانيتور در حالي به اين مساله توجه كرده است كه روسيه، چين و سه كشور اروپايي حاضر در مذاكره با ايران همواره تاكيد كرده‌اند كه برجام توانسته به اختلاف‌هاي هسته‌اي ميان تهران با جامعه جهاني كه عمر آن بيش از 10 سال بود، پايان دهد.
يك عضو سابق وزارت امور خارجه امريكا در اين باره به لورا روزن مي‌گويد: «اينكه نيكي هيلي هيچ پاسخي براي اين سوال كه جايگزين‌هاي برجام چيست، ندارد بسيار عجيب و گيج‌كننده است. يك سوال اساسي و هميشگي وجود دارد و آن هم اين است كه چرا كشورهاي اروپايي بايد از عدم تاييد پايبندي ايران به برجام حمايت كنند؟ همچنين سوال ديگري كه پاسخي براي آن نيست اين است كه چرا جهان بدون توافق هسته‌اي مي‌تواند فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را بيش از جهان با برجام، تحت نظر داشته باشد؟ به نظر مي‌رسد كه اصولا جمهوريخواهان تمايل بيشتري به غلبه بر دستاوردهاي رييس‌جمهور پيشين امريكا دارند. آنها از زيرسوال بردن اصلاحات اوباما در حوزه سلامت و بهداشت عمومي حرف مي‌زنند اما همزمان هيچ‌گونه جايگزيني هم براي آن ندارند.» نيكي هيلي درحالي مدام مساله نقص‌هاي برجام را تكرار مي‌كند كه حتي جمهوريخواهاني كه با وي در اين مساله هم عقيده هستند نيز تاكيد دارند كه خانم هيلي هيچ گونه طرحي براي فرداي از بين رفتن برجام ندارد. مايكل سينگ از اعضاي شوراي امنيت ملي در دولت جورج بوش در اين خصوص مي‌گويد: «چالش اصلي كه دولت با آن روبه‌رو است تشخيص ضعف‌هاي برجام نيست بلكه اين است كه بايد با برجام چه كرد؟»
به گزارش «اعتماد»، هشت ماه از حضور دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در كاخ سفيد مي‌گذرد و در اين مدت فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا بارها تاكيد كرده كه هرچندبار كه لازم باشد تكرار خواهد كرد كه برجام توافقي بين‌المللي است و صرفا در مورد مساله هسته‌اي. مقام‌هاي روسيه نيز اخيرا اعلام كرده بودند كه آماده كار با امريكايي‌ها براي ممانعت از تهديد توافق هسته‌اي توسط دولت جديد هستند. به نظر مي‌رسد كه چهره‌هايي مانند ركس تيلرسون، وزير خارجه امريكا نيز با توجه به همين مخالفت شديد اروپا با زيرپاگذاشته شدن برجام است كه مخالف سياست دونالد ترامپ براي خروج به هر قيمتي و با هر هزينه‌اي از برجام هستند. اما نيكي هيلي، نماينده امريكا در سازمان ملل كه به نظر مي‌رسد به فراخور كرسي كه به خود اختصاص داده بايد به قوانين روابط بين‌الملل مسلط باشد تاكيد دارد كه آنچه مهم است منفعت امريكا است و نه نظر متحدان امريكا در قاره سبز. نيكي هيلي در سخنراني سه شنبه شب خود در اين خصوص گفت: ما مي‌دانيم كه متحدان اروپايي ما خواهان باقي ماندن ما در اين توافق هستند اما امريكا بايد بررسي كند كه آيا برجام بهترين تامين‌كننده منافع ملي امريكا است يا خير؟
المانيتور در اين باره مي‌نويسد: «با وجود اينكه نيكي هيلي مي‌گويد كه امريكا نبايد گروگان فشارهاي بين‌المللي براي حفظ اين توافق باشد اما دليلي هم ارايه نمي‌دهد كه چرا امريكا نبايد با برجام، فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را محدود نگاه دارد و همزمان راه ديگري براي تغيير دادن ديگر رفتارهاي نامطلوب ايران از نظر واشنگتن انجام دهد؟»
نيكي هيلي در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود با اين ادعا كه نمي‌توان كاري كرد كه يك توافق پرنقص بهتر به نظر برسد، گفت: اين بي‌ميلي براي به چالش كشيدن رفتار ايران از ترس تخريب توافق هسته‌اي است كه به تهديدي جدي براي امنيت ملي ما (امريكا) بدل شده است. اين توافق يك خط مصنوعي ميان توسعه هسته‌اي ايران و ساير رفتارهاي غيرقانوني اين كشور كشيده است!
ريچارد نفيو يكي از اعضاي سابق تيم مذاكره‌كننده امريكا با ايران در جريان مذاكرات هسته‌اي در نوشتاري به بيان اشتباهات نيكي هيلي در سخنانش پرداخته و نوشته است: نماينده امريكا در سازمان ملل ادعا كرده كه نيت باراك اوباما اين بوده كه توافق هسته‌اي رفتارهاي غيرهسته‌اي ايران را هم اصلاح كند. اين ادعا به هيچ‌وجه درست نيست. ما ابتدا توافق كرديم كه قرار نيست توافقي در مورد همه مسائل مورد اختلاف داشته باشيم.
جدا از ريچارد نفيو، سفير فرانسه در سازمان ملل نيز در واكنش به سخنان نيكي هيلي، جمله مشابهي را مطرح كرد و در توييتر خود نوشت: توافق هسته‌اي در مورد مساله هسته‌اي است. ايران نيز به تعهدهايي كه در قالب مورد توافق داده بود، عمل كرده است.
المانتيور در بخشي از گزارش خود در اين باره مي‌نويسد: سخنان نيكي هيلي و تعبيرهايش از نقص‌هاي برجام منعكس‌كننده نگاه‌ها و نظرات چهره‌هاي حاضر در وزارت امور خارجه امريكا يا كارشناسان اهل فن نيست. متحدان اروپايي امريكا در اين توافق همچنان تاكيد دارند كه منافع برجام براي آنها بسيار بيشتر از هرگونه كمبودي است كه شايد به نظر برسد در اين توافق وجود دارد. يك مقام حاضر در اتحاديه اروپا و مرتبط با برجام به شرط عدم افشاي نام خود در اين باره به المانيتور مي‌گويد: ما به صراحت گفته‌ايم و مي‌گوييم كه اولويت ما در حال حاضر پيشبرد توافق هسته‌اي با ايران و نگاه به آينده است. اين نظر ما تغيير نخواهد كرد و ايران نيز به تعهدات خود پايبند است.
نيويورك تايمز در اين باره مي‌نويسد: در حالي كه جهان درست در ميانه بحران با كره‌شمالي به سر مي‌برد، دولت ترامپ توسط سخناني كه از زبان نيكي هيلي، نماينده امريكا در سازمان ملل شنيده شد، نشان داد كه در حال بسترسازي براي بحراني همزمان با ايران نيز است. از سخنان تند و تيز نيكي هيلي مي‌توان اينگونه نتيجه گرفت كه ترامپ نمي‌خواهد پايبندي ايران به برجام را در ضرب‌الاجل آتي كه پايان ماه اكتبر است، اعلام كند. به نظر مي‌رسد كه كنگره با اين ترفند ترامپ همه كاره خواهد بود و اين قانونگذاران امريكايي هستند كه بايد تصميم بگيرند از توافق خارج شوند يا خير؟ دونالد ترامپ با انداختن توپ به زمين كنگره عملا خود را مقصر نقض برجام نخواهد دانست و بدين‌ترتيب از تنش با ديگر اعضاي حاضر در برجام مانند كشورهاي اروپايي نيز در امان خواهد بود. برخي از مقام‌هاي حاضر در دولت مي‌گويند كه اكنون ديگر شك و شبهه بسيار اندكي در اين خصوص باقي مانده كه ترامپ عدم پايبندي ايران به برجام را اعلام خواهد كرد. وي پيش از اين در ضرب‌الاجل دوم كه ماه جولاي بود نيز اعلام كرده بود كه تمايلي به اعلام پايبندي ايران ندارد و اگر وي در اين زمينه مختار بود 180 روز قبل اين كار را انجام مي‌داد.
نيكي هيلي در اين مقطع زماني در سخنان خود از توجه به امنيت امريكا پيش از وعده باقي ماندن در برجام به متحدان اروپايي‌اش سخن مي‌گويد كه همزمان دونالد ترامپ به دنبال جلب حمايت رهبران ديگر كشورها در تحريم كره‌شمالي است. البته تحريم‌هايي كه اين‌بار قرار است عنوان شديدترين سيستم تحريمي امريكا عليه پيونگ‌يانگ را به خود اختصاص دهند. ترامپ به دنبال قطع كردن واردات نفت كره‌شمالي است. اين حركت نيازمند همكاري چين با امريكا است چرا كه پكن تقريبا تمام نياز نفتي پيونگ‌يانگ را تامين مي‌كند و به نظر مي‌رسد كه در تماس تلفني كه روساي جمهور چين و امريكا به زودي با هم خواهند داشت دو طرف در مورد اين همكاري مشترك براي تحت فشار قرار دادن كره‌شمالي بيشترين گفت‌وگو را داشته باشند. يكي از اعضاي انديشكده امريكن‌اينترپرايز در اين باره به نيويورك‌تايمز مي‌گويد: بايد به نيكي هيلي براي مطرح كردن علني نگاه و رويكرد دولت ترامپ به ايران آفرين گفت. البته به نظر مي‌رسد اين ايده كه رييس‌جمهور اختيارات خود را كه قانون اساسي به وي داده به كنگره واگذار كند، عجيب است.
سخنان نيكي هيلي در حالي مطرح شد كه دقيقا يك هفته از هفتمين گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه در آن پايبندي ايران به برجام تاييد شد، مي‌گذرد. البته نيكي هيلي در سخنانش براي چندمين بار بدون توجه به ماهيت فني برجام ادعا كرد كه پايبندي ايران به توافق هسته‌اي صرفا تعهدات فني نيست! نيويورك‌تايمز در ادامه مي‌نويسد: يكي از دلايل ناخوشايند خروج از برجام براي امريكا، غيبت حمايت متحدان اروپايي‌اش است. يكي از دلايلي كه ايران حاضر به مذاكره شد اجماعي بود كه در آن زمان ميان كشورهاي اروپايي، روسيه و چين با امريكا ايجاد شد. اگر دولت ترامپ اكنون اين توافق را زير پابگذارد، تعداد محدودي از شركاي سابقش در تحريم دوباره ايران با وي همراه خواهند شد و نيكي هيلي در سخنانش ادعا كرد كه هرچند كه امريكايي‌ها دائما به متحدان اروپايي خود تاكيد مي‌كنند كه شعار اول امريكا به معناي امريكاي تنها نيست اما درباره مساله هسته‌اي ايران اين تنهايي بد نخواهد بود چرا كه سوژه مورد بحث منافع امريكا است.
نيويورك‌تايمز در ادامه اين بحث تلاش مي‌كند ميان مورد ايران با كره‌شمالي نيز ارتباطي ايجاد كند و مي‌نويسد: در حالي كه برنامه‌هاي هسته‌اي ايران و كره‌شمالي با هم كاملا متفاوت هستند و كره‌شمالي از تسليحات هسته‌اي برخوردار است و ايران خير اما تصميم در مورد اين دو پرونده و نحوه برخورد با آن كاملا به هم مرتبط است. اما مساله اينجاست كه اگر امريكا از توافق با ايران كه دستپخت رييس‌جمهور سابق است خارج شود، كشوري مانند كره‌شمالي كه اين روزها بر سر دو راهي مذاكره يا ادامه مخاصمه قرار دارد، تن به گزينه نخست نخواهد داد و به امريكا اعتماد نخواهد كرد. با اين وجود نيكي هيلي در سخنان خود چنين نگراني از الگوبرداري پيونگ‌يانگ از تهران را بيهوده دانست و گفت: همه چه ايران، چه كره‌شمالي يا هر كشور ديگري بايد بدانند كه ما هميشه به دنبال تامين منافع و امنيت خود هستيم.
انداختن توپ به زمين كنگره براي تصميم‌گيري درمورد برجام درست مانند سياستي است كه ترامپ در مورد رويارويي با قانون داكا پيرامون پناه دادن به كودكان مهاجران و محافظت از آنها در برابر اخراج از خاك امريكا اتخاذ و اعلام كرد كه تصميم‌گيري نهايي در مورد اين مساله برعهده كنگره است كه شش ماه براي اعلام نظر خود فرصت دارد. با اين وجود نيويورك‌تايمز در بخشي از گزارش خود به نقل از مارك دوبوويتز از كارشناسان مسائل دفاعي مي‌نويسد: سخنان نيكي هيلي بستر لازم براي رييس‌جمهور امريكا براي خروج از برجام در صورت تمايل را آماده كرد اما اين سخنان نمي‌تواند به معناي اين باشد كه كنگره، تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را مجددا از‌سر‌خواهد گرفت.