در راستاي تلاش ايران براي بازپس‌گيري رتبه صادراتي پسته صورت مي‌گيرد
بورس با طعم «پسته»
مهشيد خيزان
هفته پيش بود كه سلطان پسته ايران لب به اعتراض گشود و از نگراني‌هايش در مورد ميزان توليد پسته و از دست دادن بازار صادراتي آن خبر داد. گويا تمام هشدارهاي سال‌هاي گذشته با كاهش بارش‌هاي باران سال‌هاي اخير دست به دست هم داده‌اند تا بازار پسته توليدي ايران را خراب كنند.
طي سال‌هاي گذشته موضوع كاهش برداشت باغات پسته كرمان به يكي از معضلات جدي بخش كشاورزي اين استان مبدل شده بود و هر از گاهي يكي از مسوولان اين استان هشدارهايي در مورد سرنوشت اين كالاي توليدي مي‌دادند اما حالا كار به جايي رسيده است كه اسدالله عسگر اولادي از فعالان اصلي بازار پسته اين هشدار را جدي‌تر از هميشه مي‌داند و مي‌گويد «تا 10 سال آينده بحران جدي كاهش توليد پسته در استان كرمان خواهيم داشت اگر همين روند ادامه پيدا كند ديگر در اين استان پسته نخواهيم داشت.»
به اين ترتيب به نظر مي‌رسد با تداوم اين وضعيت و ادامه هشدارهايي كه فعالان بازار مي‌دهند بايد با سهم ايران در صادرات پسته خداحافظي كرد؛ سهمي كه نام ايران را در بازار جهاني زنده نگه داشته بود. فعالان صادراتي مي‌گويند كه «پسته» ايراني يكي از محصولاتي است كه مشتري زيادي دارد؛ اما در سال‌هاي گذشته به دليل مشكلات ايجاد شده در اين بازار، از مشتري‌هاي آن كم شده و با آمدن رقباي جديد، هر روز از سهم ايران در جهان كاسته شده است. اما از آنجايي كه هنوز هم در برخي نقاط دنيا پسته ايراني اقبال خود را حفظ كرده، دولت دست به كار شده تا با حمايت‌هاي خاص از اين محصول صادراتي براي بازگشت آن به بازار توليد و البته صادرات كمك كند.
طبق آخرين آمارها از گمرك جمهوري اسلامي ايران، صادرات پسته ايراني از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ سهم 2/2 درصدي از ارزش كل صادرات كشور را داشته است. همچنين در سال 95، بيش از 69 هزار و 154 تن پسته تازه، خشك كرده، پسته با پوست و بدون پوست همچنين خلال پسته به كشورهاي مختلف جهان صادر شده است. نكته ديگر اينكه با صادرات اين محصول در سال 95، درآمد 636 ميليون و 284 هزار و 381 دلاري نصيب كشور شده است. ارزش ريالي اين ميزان صادرات نيز بالغ بر 2 هزار و 45 ميليارد و 445 ميليون و 35 هزار و 696 تومان در آمار گمرك به ثبت رسيده است.
آمارها حكايت از اين دارند كه پسته ايراني به بيش از 64 كشور جهان صادر مي‌شود كه بيشترين سهم خريد بازار پسته ايران به كشورهايي از جمله ايالات متحده امريكا، آلمان، اوكراين، قطر، شيلي، استراليا، انگلستان، ايتاليا و فرانسه مي‌رود. ازسويي چند روز گذشته خبري منتشر شد كه نشان مي‌دهد كشور امريكا به دنبال كسب جايگاه ايران در توليد و صادرات پسته بوده و درنظر دارد اين جايگاه را از آن خود كند. بنابراين با توجه به اين اخبار مي‌توان متوجه يك خلأ در بحث صادرات اين محصول شد. ازطرفي برخي باغداران كه اين روزها سرگرم برداشت پسته هستند، وجود دلالان در اين حوزه و نبود يك مكانيزم براي تعيين قيمت اين محصول، آنها را شاكي‌تر كرده و به دنبال يك نظام قيمت‌گذاري براي محصول‌شان هستند. در اين راستا بورس كالاي ايران بر آن شد تا يك رينگ صادراتي براي اين محصول ايجاد كند تا بتوان از طريق آن، «پسته» را به فروش رساند كه هم به نفع باغداران بوده و هم از صادرات آن در جهان حمايت كند.
رينگ صادراتي پسته
به همين دليل در سال جاري با رفت و آمدهاي متعدد باغداران پسته و برگزاري جلسات مختلف با مردان اقتصادي دولت بحث ورود پسته به بورس بررسي و مقرر شد تا به زودي تابلوي صادرات پسته در بورس كالا ايجاد شود. طبق گفته مديران بورس احتمالا هفته آينده، تابلوي صادرات پسته در بورس كالا روشن خواهد شد.
بر اين اساس، مقرر شد تا اعتبارات خريد پسته ازسوي بانك كشاورزي به خريداران در تابلوي بورس اختصاص يابد و ميزان اعتبار قابل تخصيص ازسوي بانك كشاورزي از محل منابع داخلي بانك جهت اتخاذ تصميمات بعدي در استان كرمان، اعلام شود. علاوه بر اين قرار است تا بانك كشاورزي تسهيلات لازم براي اين امر را در اختيار فعالان اين بازار قرار دهد.در اين زمينه تاكنون مسوولان شهرستان‌هاي كرمان، رفسنجان، سيرجان، راور و زرند جهت مراجعه پسته‌كاران و خريداران پسته براي فعاليت در حوزه معاملات بورس كالا و صندوق كالايي به بورس كالا مراجعه كرده و روال قانوني آن را طي كردند.
افزايش 10 درصدي قيمت در برداشت امسال
در همين حال يكي از باغداران پسته در استان سمنان درخصوص وضعيت برداشت پسته و قيمت‌هاي آن در بازار به «اعتماد» گفته است: در سال جاري قيمت پسته تازه در بازار در مقايسه با سال گذشته حدود 10 درصد افزايش يافته و به همين نسبت قيمت پسته خشك نيز بالا رفته است. علت اين رشد قيمت را مي‌توان به دليل روند بازارهاي جهاني و همچنين افزايش بهاي دلار دانست. بطوري‌كه در سال گذشته بهاي هر كيلو پسته صادراتي در بازارهاي جهاني بطور ميانگين حدود 8 تا 10 دلار بوده كه اين رقم در سال جاري به محدوده 10 تا 12 دلار افزايش يافته است. هم‌اكنون بيش از 90 درصد پسته توليدي متعلق به ايران و امريكا است و براي حفظ جايگاه كشور در بازار اين محصول ارزآور بخش كشاورزي بايد اقدامات موثري صورت گيرد.
قيمت‌گذاري پسته در انحصار گروه‌هاي خاص
وي دخالت برخي افراد و گروه‌هاي خاص در امر قيمت‌گذاري محصول باغداران و پايين نگه داشتن قيمت‌ها در زمان برداشت محصول را مشكلي مهم براي باغداران توصيف كرد و گفت: در بخش خشكبار و آجيل، افرادي خاص قيمت‌گذاري مي‌كنند و در برخي مقاطع زماني از خريد محصول امتناع مي‌كنند تا باغدار مجبور شود به دليل مواجهه با مشكلات نقدينگي و عدم امكان انبارداري محصول و تامين مخارج زندگي، محصول خود را به هر قيمتي كه آنها مي‌خواهند، بفروشد و اين ميان هيچ نهادي نسبت به روند قيمت‌گذاري نظارت دقيقي ندارد.
اين توليدكننده پسته ضمن بيان اينكه 10 تا 15 سال طول مي‌كشد تا باغ پسته هزينه‌اي كه براي آن صرف شده را پوشش دهد، گفت: پس از اين دوره باغ پسته براي باغدار سوددهي دارد. از اين‌رو لازم است براي توسعه بخش كشاورزي از محل برداشت پسته تسهيلات كم بهره درنظر گرفته شود. زيرا درحال حاضر تسهيلات موجود با نرخ 18درصد و دوره بازپرداخت 5 ساله بوده و از سال اول اقساط آن آغاز مي‌شود.
رفع مشكل نقدينگي باغداران به كمك بورس
وي تامين مالي از طريق بورس را به عنوان يكي از راه‌هاي موثر در رفع مشكل نقدينگي باغداران و جلوگيري از افت كاذب قيمت‌ها در زمان برداشت به دست واسطه‌ها عنوان كرد و گفت: بورس كالا مي‌تواند در زمان برداشت محصول به كمك باغدار بيايد. اين درحالي است كه در نظام معاملات سنتي پسته، خريداران در اكثر موارد به باغدار چك مدت‌دار مي‌دهند و آن را به تجار و صادركنندگان به صورت نقدي مي‌فروشند كه البته در برخي موارد چك خريداران نقد هم نمي‌شود. اما معامله در بورس راهي مثبت و اثربخش است كه حداقل شفافيت قيمتي و تضمين پول باغدار را به ارمغان مي‌آورد. اكبري در ادامه گفت: در بورس به دليل مشخص شدن نوع و ويژگي‌هاي كيفي محصول عرضه شده براي همه، همه خريداران در تمام نقاط كشور مي‌توانند از آن مطلع شوند. همين امر موجب مي‌شود تعداد بيشتري مشتري براي محصول باغداران حاضر شود.
حضور پسته در بورس
با اين تفاسير، از روز 30 مهر ماه، نخستين معامله پسته از خانواده فندقي‌ها در بورس كالاي ايران رقم خورد؛ اين معامله از نوع گواهي سپرده بود كه با قيمت 283 هزار ريال به ازاي هر كيلوگرم انجام شد. البته اين معامله فعلا به صورت آزمايشي بوده ولي قرار است از چند روز ديگر معاملات واقعي آن انجام شود. نخستين انبار محل نگهداري و تحويل محصولات به خريداران نيز در شركت طلاي سبز زرند ايجاد شده كه نمادهاي ديگر نيز طي روزهاي آينده فعال خواهند شد. بنابراين با اين اقدام بورس كالاي ايران، مي‌توان اميدوار بود مشكلات صادرات پسته به جهان حل شده و بتوانيم جايگاه خود به عنوان نخستين صادركننده جهان را دوباره به دست آوريم.