موانعي در برابر ترامپ
كوروش احمدي
بيانيه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده در مورد برجام، صرفنظر از لفاظي‌هاي ملال‌آور، منعكس‌كننده خواسته‌هاي
مشخصي از اروپا و كنگره است و در آن تهديد شده كه در صورت برآورده نشدن آنها وي حداكثر ظرف 4 ماه امريكا را از برجام خارج خواهد كرد. دسترسي فوري بازرسان آژانس به هر مكاني كه درخواست كنند، نخستين خواسته ترامپ است. اين موضوع در مواد 74 تا 78 برجام مطرح و ترتيبات دقيقي براي بازديد احتمالي آژانس از اماكني كه به عنوان اماكن هسته‌اي معرفي نشده‌اند، در نظر گرفته شده است. در حالي كه اين ترتيبات 24 روز به درازا مي‌كشد، ترامپ اينك از «بازديد فوري» سخن مي‌گويد. خواست دوم ترامپ نزديك نشدن ايران به ساخت يك بمب هسته‌اي است.
لازم به ذكر است كه پيش‌فرض تيم مذاكره‌كننده امريكا در جريان مذاكرات برجام اين بود كه توافق به نحوي تنظيم شود كه در هر مقطعي «زمان گريز هسته‌اي» ايران، يعني زمان لازم براي ساخت بمب اتمي، از يك سال كمتر نباشد. اين شرط ناظر بر ادعاهايي مبني بر ادامه تحقيق و توسعه در ايران است كه مي‌تواند موجب سرعت بيشتر غني‌سازي شده باشد. اين موضوع از ابتدا در طرح بي‌سرانجام سناتور كوركر و سناتور كاتن از حدود سه ماه قبل نيز مد‌نظر بوده است.
شرط سوم ترامپ دايمي كردن محدوديت‌هاي اعمال‌شده بر برنامه هسته‌اي ايران است. مطابق برجام اين محدوديت‌ها تا 2025 و 2030 خاتمه مي‌يابند و شرايط عادي مي‌شود. شرط چهارم ترامپ نيز ناظر بر اين است كه برنامه هسته‌اي و موشكي ايران به عنوان دو جزء يك كل در نظر گرفته شوند و ادامه برنامه موشكي ايران، مثلا انجام يك آزمايش موشكي، به طور خودكار اعمال تحريم‌هاي سخت در قانون جديد را در پي داشته باشد.
در صورتي كه كنگره شرايط ترامپ را بپذيرد و تصويب كند، مجموعه‌اي از «نقاط ماشه» شكل خواهند گرفت كه نقض هر يك از آنها، اعاده خودكار تحريم‌هاي هسته‌اي را در پي خواهد داشت. سه شرط نخست قطعا و آشكارا ناقض برجام است. شرط چهارم نيز هيچ مبنايي ندارد. برنامه موشكي ايران جزيي از ساختار دفاعي كشور است و پيگيري آن هيچ مغايرتي با هيچ قاعده حقوقي بين‌المللي ندارد. شمار زيادي از ديگر كشورها نيز سرگرم توسعه برنامه موشك‌هاي بالستيك هستند و اين امر تاكنون منشا هيچ حرف و حديثي نبوده است.
به موازات اين خواسته‌ها از كنگره، ترامپ در بيانيه خود از اعمال تحريم‌هاي چندجانبه عليه ايران هم سخن گفته است. خواسته اعجاب‌آور ترامپ از «متحدان كليدي اروپايي» براي انعقاد يك «توافق تكميلي» ناظر بر اين امر است. به زعم ترامپ در چنين توافقي خواسته‌هاي چهارگانه بايد درج شوند و در صورت عدول ايران از آنها «تحريم‌هاي چندجانبه» عليه ايران اعمال شود. او ضمن اشاره به اين‌گونه تحريم‌ها، اشاره‌اي به شوراي امنيت نكرده كه علت آن شايد قبل از هر چيز نفرت او از اين سازمان باشد و‌گر‌نه در قطعنامه 2231 ترتيباتي در اين رابطه وجود دارد.
اكنون مهم‌ترين سوال اين است كه كنگره و اروپا چگونه با خواسته‌هاي ترامپ برخورد خواهند كرد. طرح كوركر- كاتن در كنگره طي حدود 4 ماه گذشته راه به جايي نبرده است. جمهوريخواهان يك اكثريت ضعيف با 51 كرسي در كنگره دارند و براي تصويب هر طرحي حتما محتاج حمايت دموكرات‌ها هستند. دموكرات‌ها، حتي 4 دموكراتي كه در سپتامبر 2015، عليه برجام راي دادند، اكنون مخالف خروج امريكا از برجام‌اند. آنها شركت در بررسي هر طرحي در سنا را موكول به موافقت متحدان اروپايي با آن طرح كرده‌اند چرا كه معتقدند در غير اين صورت هر اقدام يكجانبه امريكا هم بي‌اثر خواهد بود و هم باعث انزواي اين كشور خواهد شد. به‌علاوه شماري از جمهوريخواهان ميانه‌رو نيز مخالف خروج يكجانبه امريكا از برجام‌اند. سناتور كوركر كه به عنوان رييس كميته روابط خارجي سنا مهم‌ترين عضو ذي‌ربط سنا در اين مورد است، سه‌شنبه گذشته اعلام كرد كه امريكا به سه دليل نبايد بطور يكجانبه از برجام خارج شود: اثرات سوء آن بر بحران كره شمالي، انحراف توجه به سوي امريكا به جاي حكومت ايران بعد از اعتراضات در ايران و نهايتا لزوم ادامه كار با متحدان اروپايي. به اين ترتيب حداقل در مقطع كنوني و با توجه به نياز به 60 راي براي تصويب قانون مد نظر ترامپ، به نظر مي‌رسد كه زمينه براي پيشرفت كنگره در جهت تحقق خواسته‌اي ترامپ بسيار ضعيف است.
از طرفي با توجه به تاكيد دموكرات‌ها بر لزوم توافق ترامپ با اروپا قبل از هر اقدام جدي در كنگره، اكنون موضع اروپا از اهميتي مضاعف برخوردار است. با اين حال اروپا نقاط ضعف خود را دارد. نياز اروپا به چتر دفاعي امريكا قطعي است؛ خاصه در اين زمانه كه تنش با روسيه بالا است. اما شايد تحمل اروپا نيز نامحدود نباشد. تاكنون ترامپ در بسياري موارد مانند خروج از پيمان زيست‌محيطي پاريس و... رهبران اروپا را آزرده است. به‌علاوه ترامپ عملا از اروپا خواسته يا براي نابودي برجام به او ملحق شود يا او خود به تنهايي برجام را نابود خواهد كرد. حال با توجه به اولتيماتوم ترامپ، اروپا در شرايط دشواري قرار دارد و تصميمي كه خواهد گرفت از اهميت زيادي براي نظم و قانون در روابط بين‌الملل برخوردار خواهد بود. در واقع تنها مقاومت اروپا و كنگره مي‌تواند ترامپ را به انديشيدن بيشتر وادارد.
ديپلمات سابق