بازي خوردن تركيه در عفرين
قاسم محبعلي
با گذشت نزديك به 20 روز از آغاز عمليات نظامي تركيه در عفرين، به نظر مي‌رسد تاكنون تركيه در اجراي اهدافش در اين عمليات ناموفق بوده. طي روزهاي اخير تركيه هم با پيشروي بسيار كندي مواجه شده و هم تلفات زيادي داده است. هدفي كه تركيه داشت اين بود كه در عرض يك يا دو روز با عملياتي برق‌آسا به اهداف خود در عفرين برسد. شواهد موجود نشان مي‌دهد كه بعيد است تركيه طي روزهاي آينده هم بتواند به سرعت به اهداف خود در خاك سوريه دست پيدا كند. سوريه زمين بازي‌هاي پيچيده قدرت‌هاي بزرگ جهاني و منطقه‌اي است. طرف‌هاي مختلف خارجي كه در سوريه حضور دارند، هر يك ائتلاف‌هاي پيچيده و چندگانه‌اي را در پيش گرفته‌اند. هر يك از اين طرف‌ها سعي مي‌كند در عين همكاري با ديگر طرف‌ها، با آنها رقابت كند. به نوعي مي‌توان گفت كه حتي درون اتحادها و ائتلاف‌هاي حاضر در سوريه نيز نوعي ميل به رويارويي نيابتي در حال افزايش است. يعني اينكه بين دو متحد در سوريه، يكي ممكن است ديگري را ناگزير از رويارويي با يك دشمن بكند تا هزينه‌هاي خودش در سوريه كاهش پيدا كند. مي‌توان گفت كه آنكارا در اجراي عمليات «شاخه زيتون» از دو طرف اصلي بحران سوريه، يعني امريكا و محور ايران و روسيه، بازي خورد. از يك طرف امريكايي‌ها علاقه‌مند بودند كه تركيه را در مقابل ايران و روسيه قرار بدهند و هم ايران و روسيه علاقه‌مند بودند كه در اتحاد تركيه با امريكا و اروپا اختلال ايجاد كنند. به همين دليل هم بود كه نه مسكو و تهران و نه واشنگتن در ابتداي عمليات تركيه، عليه اين كار موضعي نگرفتند و منتظر ماندند تا ابتدا اردوگاه مقابل باشد كه با آنكارا مخالفت مي‌كند. انتظار آنها اين بود كه طرفي كه اول با تركيه مخالفت كند، در مقابل آنكارا تخريب خواهد شد. اما حالا با گذشت بيش از دو هفته از عمليات، تركيه به نوعي دچار گرفتاري شده است. در واقع بر خلاف تصور اوليه تركيه، كردها از موقعيت بهتري در اين جنگ برخوردار هستند و طي روزهاي اخير شايد با چشم بستن امريكا از يك طرف و چشم‌پوشي‌هاي احتمالي روسيه و دمشق از سوي ديگر، كردها توانسته‌اند مواضع خود را در عفرين تقويت كنند. در حال حاضر همه طرف‌ها به جز تركيه، در عين ادعاي دوستي و نزديكي با تركيه، روي كردهاي سوريه قمار كرده‌اند و با اين تصور كه كردها نهايتا برنده اين نبرد خواهند بود، تلاش مي‌كنند از اين درگيري بيشترين منفعت را براي خودشان ببرند.
من اطمينان دارم كه بدون توجه به نتيجه نظامي اين عمليات، تركيه به دليل اشتباه محاسباتي و راهبردي، برنده نهايي اين نبرد نخواهد بود. ممكن است كه تركيه از لحاظ نظامي قدرتش بسيار بيشتر از شبه‌نظاميان كرد سوريه باشد، اما از لحاظ نتايج عملي، هزينه اجراي اين عمليات در بلندمدت براي تركيه بسيار گران تمام مي‌شود. درگيري كه تركيه شروع كرده است فقط به مرزهاي سوريه منحصر نخواهد ماند. اگر تركيه حتي تصميم ادعايي خودش را عملي كند و به سمت شهرهاي شرقي‌تر هم برود، امكان زيادي وجود دارد كه استمرار اين درگيري به مرزهاي تركيه سرريز كند. كردهاي سوريه و تركيه بسيار به هم نزديك هستند. كردهاي سوريه و تركيه به لحاظ فرهنگي، سازماني، فكري و مذهبي به هم نزديك هستند. به همين دليل است كه در درون تركيه اجماع در مورد عمليات عفرين وجود ندارد. وقتي در سياست خارجي در درون يك كشور انسجام و اجماع وجود نداشته‌باشد، قطعا در اجراي اهداف با مشكل مواجه مي‌شود. طي روزهاي گذشته خبرهايي منتشر شده است كه تركيه تعداد زيادي از افرادي را كه از انجام عمليات «شاخه زيتون» انتقاد كردند، دستگير كرده است. نهايتا پيروزي تركيه در اين مسيري كه انتخاب كرده است، بسيار غير محتمل است چرا كه تركيه در منطقه گرفتار يك جنگ فرسايشي خواهد شد. به همين دليل هم تركيه بعد از مشاهده وضعيت سخت ميدان نبرد در عفرين و احتمال طولاني شدن عمليات، دست كم تاكنون تصميم گرفته است كه از گسترش عمليات به سمت شرق و شهر منبج صرف‌نظر كند. به نظر مي‌رسد كه اشتباه محاسباتي تركيه باعث شده است كه گرفتاري بزرگي براي خود درست كند. بدون توجه به نتيجه نظامي اين عمليات، بدون ترديد بازنده سياسي عمليات عفرين، آنكارا خواهد بود و مجبور مي‌شود كه هزينه‌هاي اين اشتباه را در ميان مدت و بلندمدت، پرداخت كند. در عين حال اين عمليات تغيير در جايگاه تركيه به عنوان يك متحد دو جانبه ايجاد نخواهد كرد. همان‌گونه كه تركيه از ابتداي درگيري‌هاي سوريه تلاش كرده است با نوعي بندبازي و شعبده، خود را به عنوان متحد هر دو اردوگاه درگيري در خاك سوريه حفظ كند، در ادامه نيز به همين مسير ادامه خواهد داد. تركيه ناگزير به همكاري با واشنگتن از يك سو و ادامه همراهي با ايران و روسيه از سوي ديگر خواهد بود. اگر تغييري در اين استراتژي بندبازي تركيه در سوريه ايجاد شود، يك اشتباه راهبردي ديگر خواهد بود، كه باز هم به هزينه‌هاي آنكارا در سوريه مي‌افزايد. در عين حال يكي از عواملي كه تصميم‌گيري در تركيه براي اجراي اين عمليات را تسريع كرد، اعلام امريكا براي تشكيل يك نيروي شبه‌نظامي 30 هزار نفره از نيروهاي عمدتا كرد در شرق سوريه بود. اگر تركيه در رسيدن فوري به اهداف خود در سوريه موفق مي‌شد، شايد مي‌توانست اندكي تصميم امريكا را براي استفاده از نيروهاي كرد تغيير دهد. اما واقعيت اين است كه هدف اصلي امريكا از تشكيل چنين نيرويي، نه ضربه زدن به آنكارا، بلكه مهار ايران و روسيه در خاك سوريه است. تصميم امريكا براي تشكيل يك نيروي جديد به اين دليل اتخاذ شده است كه در مذاكرات آينده سوريه، يك مهره قابل اتكا و كارت بازي در اختيار داشته‌باشد و در عين حال از افتادن دمشق در درجه اول به آغوش مسكو و در درجه بعد تهران، جلوگيري كند. برنامه ايجاد نيروي دفاع مرزي، آنچنان ارتباطي با تركيه نداشت، اما در برابر تركيه بيشترين احساس خطر را از اين برنامه داشت؛ مشكل اصلي تركيه در سوريه بيش از آنكه دولت بشار اسد باشد، قدرت گرفتن كردهاي شمال سوريه است. امريكا از ابتدا قصدي براي تحريك تركيه نداشت، اما تركيه بعد از احساس خطر راسا وارد بازي مستقيم در خاك سوريه شد كه هزينه بسياري براي آنكارا به جا خواهد گذاشت. بر خلاف آنكارا كه محاسبه دقيقي از عملكرد خود نداشت، واشنگتن دست كم بر اساس تجربه دستور تشكيل نيروي جديد در خاك سوريه را داده است. تصميم امريكا اين است كه همان‌گونه كه در افغانستان با تسليح و سازماندهي نيروهاي شبه‌نظامي افغان، قبائل و عرب‌افغان‌ها شوروي سابق را در خاك افغانستان زمينگير و نهايتا مجبور به خروج كردند، در سوريه نيز همين برنامه را پياده كنند. باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين امريكا سال 2015 بعد از ورود روسيه به خاك سوريه تاكيد كرد كه «روسيه به باتلاق وارد شده است. » تلاش امريكا از آن زمان تبديل كردن زمين سوخته سوريه به باتلاقي عميق براي روسيه است. البته نمي‌توان پيش‌بيني كرد كه امريكا توانايي رسيدن به اين هدف را دارد يا نه، اما ماهيت سياست امريكايي‌ها در سوريه بسيار بلندمدت‌تر و دورانديشانه‌تر از تركيه است.
مديركل پيشين آسياي غربي وزارت خارجه