دشواري‌هاي حفاظت از عرصه‌هاي جنگلي در گفت‌وگو
با فريبرز غيبي، رييس مركز جنگل‌هاي خارج از شمال
مراقبت، مهم‌تر از كاشت نهال
امين شول‌سيرجاني
در آستانه روز درختكاري روزنامه اعتماد با راه‌اندازي كمپين «#اكسيژن_بكاريم» از مخاطبانش دعوت كرده است تا براي نهال‌كاري اقدام كنند. به همين بهانه موضوع درختكاري و حفاظت از پوشش‌هاي جنگلي را در روزنامه از زواياي مختلف مورد بحث قرار داده‌ايم و با «فريبرز غيبي» رييس مركز جنگل‌هاي خارج از شمال سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور درباره وضعيت كنوني پوشش‌هاي جنگلي و لزوم مشاركت جوامع محلي براي حفظ عرصه‌هاي جنگلي و منابع طبيعي گفت‌وگو كرده‌ايم.
مخاطرات حفاظت از پوشش‌هاي گياهي و جنگل‌ها چيست؟
با توجه به اينكه ما در منطقه خشك و نيمه‌خشك جهان قرار گرفته‌ايم از لحاظ پوشش جنگلي وضعيت خوبي نداريم. بيش از 8 هزار گونه در كشور داريم ولي به دليل اينكه كمتر از 10 درصد مساحت كشور پوشش جنگلي داريم جزو كشورهاي داراي پوشش كم‌جنگل دسته‌بندي مي‌شويم. در شرايطي كه ما با محدوديت منابع روبه‌رو بوديم افزايش گسترده جمعيت موجب شد به منابع طبيعي فشار بيايد. مسكن، راهسازي و توسعه موجب شده اين فشارها تشديد شود. چراي دام در مراتع و مناطق جنگلي مان هم بيش از حد استاندارد است به طوري كه در برخي مناطق تا 5 برابر ظرفيت عرصه‌هاي جنگلي‌مان با چراي دام روبه‌رو هستيم كه با اصول جنگل‌داري منافات دارد. مشكل گرم شدن كره زمين و تغيير اقليم هم مزيد بر علت شده و تمام كشورها تحت تاثير آن قرار گرفته‌اند. طبيعتا كشور ما هم جزو همين كشورهاست ما در چند سال اخير با خشكسالي‌هاي مداوم روبه‌رو بوده‌ايم. يكي از تبعات بروز خشكسالي و تغيير اقليم بروز آفات و امراض در عرصه‌هاي جنگلي است. مثلا در جنگل‌هاي شمال كشور آفت شب‌پره شمشادها را تحت‌تاثير جدي قرار داد. در جنگل‌هاي خارج از شمال هم مثلا جنگل‌هاي بلوط با مشكلاتي روبه‌رو شده‌اند. بر اثر ابتلا به كرم چوبخوار، آفت زغالي و مشكلات ديگر طبق آمار يك ميليون و 400 هزار هكتار از جنگل‌هاي بلوط خشك شد. البته گونه‌هاي مقاوم باقي مي‌مانند اما گونه‌هاي ضعيف‌تر از بين مي‌روند. قطعا ساختار ژنتيكي در مقاومت اين درختان موثر بوده است. كاهش توان اكولوژيكي جنگل‌ها به هر حال يك واقعيت است. اما ما هم در سازمان برنامه‌هايي را تدوين كرده‌ايم از جمله طرح ذخيره نزولات عمليات مكانيكي و بيولوژيك كه بتوانيم منابع را احيا و حفاظت كنيم. در برنامه ششم توسعه هم مصوب شده است كه 815 هزار هكتار جنگل‌كاري در كشور انجام شود. بحث توسعه زراعت چوب را هم داريم دنبال مي‌كنيم. قطعا وقتي بخواهيم چوب‌هاي برداشت شده را جايگزين كنيم بايد از قبل توسعه زراعت چوب را در جنگل‌هاي خارج از شمال انجام داده باشيم.
درباره طرح زراعت چوب بحث‌هاي فراواني مطرح شده از جمله اينكه اين طرح بدون مشاركت جوامع محلي محكوم به شكست خواهد بود. چقدر به جلب مشاركت باور داريد؟
اساس اين طرح‌ها بر مشاركت جوامع محلي بنيان گذاشته شده است. قطعا اولين ذي‌نفعان ما مردم روستاها هستند. براساس برنامه ششم يكي از طرح‌هاي‌مان براي كاهش فشار به منابع طبيعي اين است كه در قالب اجراي طرح‌هاي مرتع‌داري در سطح بيش از 9 ميليون هكتار است تا بتوانيم مديريت بهينه گياهاني كه داراي ارزش اقتصادي هستند را با كمك جوامع محلي احيا كنيم. اين طرح مي‌تواند به عنوان معيشت جايگزين به تعادل دام و مرتع كمك كند. جنگل‌داري اقتصادي يكي از طرح‌هايي است كه به‌طور جدي از سال 93 در حال اجراي آن هستيم. اين طرح مي‌تواند به حفظ عرصه‌هاي جنگلي كشور كمك شاياني كند. جنگل‌داري اقتصادي مي‌تواند با كاشت گونه‌هايي مثل بنه، انجير، زالزالك و... كه مي‌توانند اقتصادي شوند حتي بين اين درختان هم اجازه داده‌ايم كه گياهان دارويي كشت شود. برنامه اين طرح اين است كه در عرصه عرفي جوامع محلي اجرا شود و با افراد قراردادهاي بلندمدت بسته مي‌شود و مديريت اين مناطق هم به عهده افراد است. خب اينها نشان مي‌دهد كه ما براي مشاركت مردم در حفظ منابع طبيعي و عرصه‌هاي جنگلي‌مان اهميت فراواني قائليم.
براي آنكه مشاركت مردم در قالب كمپين‌هاي اجتماعي كاشت درختان نتيجه‌بخش باشد، چه اصولي بايد رعايت شود. براي نمونه روزنامه اعتماد با # اكسيژن _ بكاريم در تلاش است مردم را نسبت به درختكاري و حفاظت از منابع طبيعي حساس كند. چون مي‌بينيم كه بسياري از نهال‌هاي كاشته شده بدون مراقبت رها مي‌شوند؟
مراقبت و نگهداري مهم‌تر از كاشت نهال است. اگر نهال درست انتخاب و كاشته شود و بتوانيم از آن مراقبت كنيم خيلي بهتر از اين است كه تعداد زيادي نهال را بدون برنامه بكاريم. در طرح جنگلانه، ما همين كار را كرده‌ايم و با مشاركت سازمان‌هاي مردم‌نهاد گونه‌هاي مناسب را انتخاب كرده‌ايم و در اختيار مشاركت‌كنندگان گذاشته‌ايم تا با رعايت اصول مراقبت و نگهداري درختكاري در كشور توسعه پيدا كند.
اما مي‌بينيم كه در برخي مناطق نهال‌هاي كاشته‌شده در سال‌هاي گذشته، خشك شده‌اند؟
متاسفانه در سال‌هاي قبل هماهنگي صورت نگرفته بود. مثلا ديدم يكي از تشكل‌هاي مردمي از سر دلسوزي نهال بلوط زاگرس را در منطقه «اوشان فشم» كاشته بودند. خب اين نهال اصلا مناسب اين منطقه نيست و اين نهال‌ها هم خشك مي‌شوند. خوشبختانه اين موارد را اصلاح كرده‌ايم و در قالب طرح «جنگلانه» با همكاري سازمان حفاظت محيط زيست نهال‌هاي عرف كاشته مي‌شود.
همكاران شما به اندازه كافي با مردم همكاري در استان‌ها دارند؟
به هر حال اينقدر در كشور نيرو نداريم كه برنامه‌هاي‌مان را پوشش بدهيم. اما هدف‌مان اين است كه نهال‌هاي قابل توزيع در سراسر كشور را در اختيار مردم قرار دهيم. مجري اين طرح‌ها مردم هستند و بر اساس اسناد مشخص روشن است كه اين نهال‌ها توسط چه كساني كاشته مي‌شوند و بايد از سوي چه كساني هم مراقبت شوند.