قنات قصبه الگوي كار وتلاش
نيوشا طبيبي
دو خبر مهم از سازمان حفاظت محيطزيست: ۱- رييس سازمان حفاظت محيطزيست موافقت خود را با انتقال آب درياي عمان به خراسان با هزينه سرسامآور هر مترمكعب ۵ يورو اعلام كرده است! ۲- در چند روز گذشته خانم پروين فرشچي معاون محيطزيست دريايي سازمان به علت مخالفت با طرح انتقال آب خزر به سمنان از سمت خود بركنار شد!
تجربه انتقال آب و دست بردن در منطق طبيعت و زمين كه در طول چند صد ميليون سال شكل گرفته، غالبا تجربهاي شوم و نافرجام بوده كه خسارات عظيم زيست محيطي در پي داشته، اما نكته مهم در اين است كه اين خسارات اندكاندك خود را نشان ميدهند و زندگي مردم را تخريب و نابود ميكنند ولي تاثير خبر انتقال آب و رونق منطقه بر رايدهندگان و تصميم آنها در انتخابات پيش رو آني و فوري است. پس براساس اين نگاه، آوردن آب درياي خزر و عمان به داخل كشور و بهرهبرداري سياسي از آن بهتر از كار كردن روي طرحي بلندمدت اما بسيار نافع به حال ملت و سرزمين است. هزينه احداث قنات جديد ممكن است بيشتر از چاههاي عميق و سختتر از لولهگذاري براي انتقال آب باشد اما چاه عميق شيره زمين را ميمكد و لوله انتقال آب با صرف انرژي فراوان، آب درياي شور را به مقصدي نامعلوم ميرساند ولي قنات بيآنكه لطمهاي به منابع زيرزميني بزند قرنها پايدار ميماند و بيهيچ صرف انرژي آب را به زمين ميآورد. اثر چاه عميق و لوله انتقال آب فوري است و نابودي منابع آب و لم يزرع شدن منطقه با چند سال تاخير خود را مينماياند. با هزينه سرسامآور هر مترمكعب پنج يورو چند قنات جديد ميتوان احداث كرد و چند قنات قديمي را ميتوان احيا كرد؟ توسعه پايدار مبتني بر اقليم بومي كدام راهحل است؟
براي آباداني و رسيدن به توسعهاي پايدار، بايد به تجربههايي كه هزاران سال وقت صرف آنها شده و تا همين اواخر به خوبي پاسخگوي نيازهاي كشور بودهاند، رجوع كرد. بايد دست از توسعه برمبناي شيوههاي «غرب فرموده» كشيد و به نگاه مسالمتجويانه نياكان ما با طبيعت بازگشت. شيوههايي كه به هيچ روي لطمهاي به منابع نميزد و بيهيچ آلودگي و ضرري حاجت آدميان را برآورده ميساخت.
قنات قصبه گناباد قديميترين و بهترين نمونه از اين شاهكارهاي مهندسي آب است كه طي چهار قرن به دست اجداد ما ساخته شده و نقشي تمدنساز يافته است. اين قنات عظيم كه هنوز پس از هزاران سال زنده و پررونق به مردم منطقه حيات و زندگي تقديم ميكند، ساختاري اعجابآور دارد. برپاكنندگان اين قنات ميدانستهاند كه نتيجه بهزودي حاصل نميشود، بايد سالهاي سال تلاش كنند تا به آنچه مطلوب است برسند، اما براي رسيدن به مقصود از تلاش و صبر و برنامهريزي دست برنداشتهاند. تصور بفرماييد كه چه سازماندهي منظمي پشت فعاليتهاي مهندسي احداث اين قنات بوده است.
اي كاش مطالعه اين قنات و ديگر تمهيدات بومي تاريخي ما براي زندگي در اين سرزمين راهنمايي، براي تصميمگيرندگان توسعه كشور باشد.
اين دلسوزيها و دقت نظرهاي اجدادمان را بگذاريد پيش تصميم رييس سازمان محيطزيست در موافقت سرسري و البته بر پايه انگيزههاي سياسي با انتقال آب درياچهاي محصور به سمنان و درياي عمان به خراسان. اخراج معاون سازمان به دليل مخالفت با اين تصميمات هم قابل توجه است. خانم فرشچي از كارشناسان سازمان حفاظت از محيطزيست بودهاند و روشن است كه نظر ايشان با وزير اسبق كشاورزي و رييس فعلي سازمان به دلايل كارشناسي مغايرت داشته باشد. زمختي و سرسختي با طبيعت با كار حفاظت از محيطزيست جمع نميآيد. اين تصميمات غلط نه تنها باعث توسعه كشور نميشوند بلكه در طول زمان سبب گرفتاري و مهاجرت عده زيادي از اهالي منطقه و نابودي منابع و تغييرات اقليمي خواهند شد.
براي آنكه به ظرافتها و ابتكارات گذشتگان در بهرهبرداري از منابع بيشتر واقف شويد، به بازديد قنات قصبه گناباد برويد، تمهيدات مهندسي بيمانند آن و جاي تيشههاي حفركنندگان را ببينيد. هر ايراني براي آنكه به اهميت آب در تاريخ و فرهنگ ملي خود واقف شود بايد سري به گناباد بزند و به ياد بياورد كه اگر اين قنات و قناتهاي مانند آن و فرهنگ ناشي از آنها نبودند، تمدن ايراني هرگز در اين سوي سرزمين شكل نميگرفت.