20 سال زندان سرنوشت مرسي
ساسان آقايي/يك تصوير آشنا در مصر؛ دادگاه عالي، قفس توري، زندانيان عالي‌مرتبه و رداهاي سفيد. اگر مي‌گويند تاريخ دو بار تكرار مي‌شود؛ يك بار تراژيك و بار ديگر كميك، در مصر گويا بارها تكرار مي‌شود و هيچ بارش هم خنده‌دار نيست، همه تراژدي است و در اين تراژدي بي‌پايان، مصر تنها نيست، چه، سرزميني است در «ميدل‌ايست»، زادگاه تراژدي‌ها. سه سال پس از آنكه محمد مرسي، رييس‌جمهور وقت، حسني مبارك، ديكتاتور خلع‌شده را به قفس توري دادگاه انداخت، حالا نوبت به رييس‌جمهور كنوني مي‌رسد كه رييس‌جمهور خلع‌شده را به قفس توري بيندازد. تاوان حسني مبارك كه 30 سال زمامداري كرد، «حبس ابدي» بود كه به لطف تغيير فضاي سياسي مصر بيشتر از سه سال به درازا نكشيد و سزاي محمد مرسي كه تنها يك سال حكومت را در اختيار داشت، 20 سال زندان است، 20 سال زنداني كه امكان دارد با بررسي ديگر اتهام‌هاي رييس حكومت يك‌ساله اخوان بيشتر هم شود. اما اگر خاورميانه سرزمين رويدادهاي غيرقابل پيش‌بيني است، محمد مرسي هم مي‌تواند به اين سرنوشت شگفت‌انگيز دوار دخيل ببندد تا خيلي زودتر از اينها ترك زندان كند. به زندان افتادن او درست به مانند رييس‌جمهور شدنش، ناگهاني و در زندان ماندن نخستين رييس‌جمهور مصر پس از بهار عربي، درست به مانند اصرار او بر نگه داشتن كرسي قدرت لجوجانه و زشت و نااميدكننده است، نماد يك سرافكندگي درباره سرنوشت دموكراسي در خاورميانه و كنايه‌اي تلخ درباره اينكه ملت‌ها در اين يك وجب جاي ثروتمند چگونه شكست مي‌خورند. اگر اينجا كمي شبيه اروپا بود، اگر بهار عربي با آن‌همه اميدواري تنها مختصر شباهتي به بهار 1989 بلوك شرق داشت، حالا اين روايت جور ديگري نوشته مي‌شد و محمد مرسي، مردي نبود شكست‌خورده كه انقلاب را دزديد و سپس پليس بد، او و انقلاب را با هم توقيف كرد اما اين تنها در افسانه‌هاست كه تيره‌روزي‌ها يك‌شبه خوشبختي مي‌شود و معجزه بر فرآيند طبيعي كارگر مي‌افتد. حالا هزاره سوم است، دنيا دهكده جهاني شده و عصر اينترنت، جهان آنالوگ را دمده كرده و حتي در خاورميانه، سرزميني كه در هر متر آن يك پيامبر آراميده هم ديگر خبري از معجزه نيست، نمي‌شود اميد داشت كه مهار ارابه كهنسال استبداد يك شبه با يك «تحرير»درماني و خيابانگردي ممكن شود و از آتش خودكامگي، گلستان آزادي سركشد. اينجا ملت‌ها و انقلاب‌ها شكست مي‌خورند و خود را تكرار و تكرار مي‌كنند، شبيه يك فيلم هزار بار ديده شده، شبيه يك قطعه عكس كه در آن رييس‌جمهور نگون‌بخت در قفس توري ايستاده است.
اكنون حسني مبارك كه برخي او را ديكتاتور سابق مصر مي‌نامند، مي‌تواند پاي تلويزيون بنشيند و در حال صرف آب ميوه، تصاوير محمد مرسي، رييس‌جمهور مخلوع بعد از خود را تماشا كند، در هنگامي كه با لباس مخصوص زنداني‌ها در قفس مخصوص ايستاده است تا از حكم صادره دادگاه خبر‌دار شود. ظاهرا ديگر براي هيچ خبرنگاري هم مهيج نيست كه تيتر بزند: مرسي مي‌گويد: من رييس‌جمهور هستم.
دو سال گذشته و نه تنها مردم مصر، بلكه هواداران اخوان‌المسلمين هم ظاهرا به اميد بهبود شرايط آرامتر شده‌اند. از جمعه‌هاي سياه و اعتراض مصر خبري نيست. مخالفان هم اهميت نمي‌دهند، حسني مبارك هم تقريبا از همه اتهام‌ها مبرا شده است. گوينده‌هاي تلويزيون خبر مي‌دهند: دادگاهي در مصر محمد مرسي، رييس‌جمهوري سرنگون شده اين كشور را به جرم «تحريك به قتل» ۱۰ تظاهركننده در سال ۲۰۱۲ به تحمل ۲۰ سال زندان محكوم كرده است. كشته‌شدگان از تظاهركنندگاني بودند كه در اعتراض به تصميم او در افزايش اختيارات رييس‌جمهور در مقابل كاخ رياست‌جمهوري تجمع كرده بودند.
بسياري در حالي اين خبر را مي‌شنوند كه با خود مرور مي‌كنند تا جولاي 2013 نيز محمد مرسي و حكومت اخواني او، خانواده مبارك را براي پاسخگويي به اتهام‌هايي مشابه به‌طور متناوب به دادگاه‌هاي مصري ارجاع مي‌دادند. اما اكنون آنها به واسطه بازگشت ارتش به قدرت، به خانه بازگشته‌اند و مرسي و هزاران اخواني به زندان بازگشته‌اند و هر از گاهي در مسير زندان تا دادگاه مي‌توانند دوباره رنگ آسمان را ببينند.
ضمن اينكه شايان توجه است مرسي در حالي به حبس 20 ساله محكوم شده است كه با توجه به احكام اعدامي كه براي سران اخوان‌المسلمين صادر شده بود، بيشتر ناظران منتظر شنيدن حكم مشابه براي او بودند. به همين دليل وقتي قاضي حكم را اعلام كرد، اين مجازات، سبك و كمتر از انتظار به نظر رسيد. البته اين يكي از احكام صادره براي محمد مرسي است و او با چندين اتهام ديگر هم از سوي دولت عبدالفتاح سيسي و حاميانش روبه‌روست.
گزارشگران خبر مي‌دهند حكم اخير را دادگاه جنايي قاهره صادر كرده و قابل تجديدنظر خواهي است، اما محمد مرسي اساسا مي‌گويد براي دادگاه‌هايي كه او را مجبور به حضور در آن مي‌كنند، صلاحيت قايل نيست. وكلاي او هم در دادگاه صرفا در مورد صلاحيت دادگاه و اينكه بنا بر قانون، اين دادگاه صلاحيت رسيدگي به اتهامات رييس‌جمهور را ندارد دفاع مي‌كنند و درباره اتهام‌هايي كه ايراد مي‌شوند پاسخ نمي‌دهند. پسر محمد مرسي هم با تاكيد مي‌گويد: اين دادگاه حتي اگر راي برائت هم صادر مي‌كرد ما آن حكم را قبول نداشتيم چون دادگاه از اساس غيرقانوني است.
اما مخالفان مرسي مي‌گويند مردم مصر در سال 2011 تمام شور و اميد خود را به كار بستند تا بتوانند به ديكتاتوري 30 ساله حسني مبارك پايان دهند. با اين حال اين محمد مرسي بود كه به اين آرمان خيانت كرد. بسياري اميدوار بودند كه مرسي بتواند رنسانسي در مصر ايجاد كند.
به همين سبب وقتي محمد مرسي از تصميم خود براي افزايش اختيارات ويژه رياست‌جمهوري خبر داد، جوانان مصري كه ژانويه 2011 زمينه را براي استعفاي حسني مبارك فراهم كرده بودند جنبش تمرد را شكل دادند. بقاياي مبارك در ارتش نيز از اين فرصت نهايت استفاده را برده و محمد مرسي را در كاخ رياست‌جمهوري دستگير كردند. بعد از آن ارتش مصر كه خود را فرشته نجات مردم معرفي مي‌كرد، اقدامي را كه طي انقلاب مردمي مصر در سال 2011 انجام نداده بود صورت داد و در حدود 800 معترض را كه عليه دستگيري محمد مرسي به خيابان‌ها آمده بودند كشت.
و حالا در 21 آوريل 2015 محمد مرسي پشت قفس شاهد برگزاري دادگاه رسيدگي به اتهامات خود است. او كه اكنون به عنوان رييس‌جمهور مخلوع مصر شناخته مي‌شود به جرم خشونت عليه مردم، آدم‌ربايي و شكنجه به 20 سال حبس محكوم شده است.
تقريبا اغلب تحليلگران و حتي آنها كه مخالف روي كار آمدن ارتشي‌ها در مصر هستند، بر اين باورند اخوان‌المسلمين و مرسي در محاسبات خود دچار اشتباه شده بودند و تصور مي‌كردند از آنجايي كه نخستين رييس‌جمهور منتخب مردمي هستند مي‌توانند زمام امور را به‌طور كامل مصادره كنند. محمد مرسي حتي حالا پس از خلع از قدرت نيز دچار اشتباه مي‌شود، او تنها به منتخب بودن خود مي‌بالد و تا حد زيادي از گفتمان عمومي در مصر دور شده است و اين به دشمنان اخوان‌المسلمين كمك مي‌كند كه با نمايش او از صفحه تلويزيون احكام تماميت‌خواهانه خود را توجيه كنند.
يادآوري مي‌شود محمد مرسي بعد از آن دچار حصر و زندان شد كه نظاميان مصر در سال ۲۰۱۳ و در پي تظاهرات گسترده مخالفان دولت وقت، وي را بازداشت كرده و از قدرت خلع كردند. در جريان كودتاي ارتش مصر كه به فرماندهي عبدالفتاح سيسي و با عنوان حمايت از مردم صورت گرفت، بيش از ١۴٠٠ نفر كشته شده و هزاران نفر كه عمدتا از هواداران اخوان‌المسلمين بودند، زنداني شدند.
مرسي كه بوده و چه شد؟
محمد مرسي در سال 2012 تبديل به آمال و آرزوي ميليون‌ها مصري براي رسيدن به يك دموكراسي نوين اسلامي شده بود، اكنون به مردي ساده و دور از ادبيات سياسي تبديل شده است.
او متولد 8 اوت ۱۹۵۱ در يك خانواده روستايي بود.
مرسي، دكتر مهندسي است كه ليسانس و فوق ليسانس مهندسي فلزات (متالورژي) خود را از دانشگاه قاهره (۱۹۷۸) گرفته و دكترا و فوق دكتراي محافظت از موتورهاي فضاپيما را از دانشگاه كاليفرنياي جنوبي اخذ كرده است.
استاد دانشگاه كاليفرنيا بود كه در انتخابات پرشور سال ۲۰۱۲ احمد شفيق را كنار زد و به رياست‌جمهوري اين كشور رسيد.
به دنبال گسترش نارضايتي از او و شكل گرفتن جنبش وسيع تمرد، ارتش مصر مرسي را خلع و زنداني كرد و عدلي منصور براي مدتي رييس‌جمهور موقت مصر شد و سپس عبدالفتاح سيسي زمام امور را در دست گرفت.
سيسي در ماه مه سال ۲۰۱۴ با راي ۹۷ درصد از شركت‌كنندگان در انتخابات رياست‌جمهوري پيروز شد.
از زمان پيروزي او، سركوب اخوان‌المسلمين و ساير گروه‌هاي مخالف ادامه دارد
عبدالفتاح سيسي، اخوان‌المسلمين را به عنوان گروهي تروريستي مي‌شناسد كه در حال حاضر يك تهديد وجودي براي مصر است.
مرسي در دادگاه اول خود در نوامبر 2013 فرياد زد: مرگ بر حكومت نظامي.
او همچنان در دادگاه‌هاي خود تكرار مي‌كند: من رييس‌جمهور هستم.