داستان انسان‌هاي بي‌نام و نشان در اروپا
ليلا مدرسي٭/ هجوم روزافزون هزاران پناهجو از كشورهاي جنگزده خاورميانه و شاخ آفريقا به بزرگ‌ترين بحران سياسي و اجتماعي قاره اروپا پس از جنگ جهاني دوم تبديل شده است؛ داستان آوارگي انسان‌هاي بي‌شماري به همراه اجساد بي‌نام و نشان‌شان در زير خروارها خاك مدفون و به فراموشي سپرده شده است. سرعت وقايع و فجايع با ورود روزافزون پناهجويان و آوارگان جنگي به اروپا از جمع‌بندي خارج شده است. هر‌روز در مطبوعات شاهد آمار جديدي هستيم كه از ورود عده‌اي از جمله خانواده‌ها و كودكان و از مرگ يا غرق‌شدن بسياري ديگر خبر مي‌دهند. به گفته ناظران حقرق بشر در اروپا بدون شك عملكرد اروپا در مقابل بحران پناهجويان در تاريخ ثبت خواهد شد، چه آنهايي كه رويكردي انساني و چه آنهايي كه رويكردي غير‌انساني دارند، همگي در حال رقم زدن تاريخ اروپا هستند. كميسارياي عالي پناهندگان طي بيانيه‌اي در ماه گذشته، بحران پناهجويان را به عنوان شرم‌آورترين فاجعه انساني در تاريخ اروپا خواند و ضمن اشاره به قاچاق انسان و زنان و كودكاني كه مورد تعرض قرار گرفته‌اند، آن را به عنوان زنگ خطري براي اروپا دانست.
از طرفي به نظر مي‌رسد كه همزمان با افزايش بحران مهاجران در اروپا، پديده اسلام‌هراسي نيز در برخي محافل اروپا شدت گرفته است. عده‌اي از سياستمداران ورود روزافزون پناهجويان به اروپا را خطري در جهت وارد شدن گروه‌هاي تروريستي داعش به داخل اتحاديه اروپا مي‌دانند. ويكتور اوربان، نخست‌وزير مجارستان كه ورود مهاجران را تهديدي براي تمدن اروپا عنوان كرده بود، طي مصاحبه‌اي با روزنامه آلماني الگماينه سايتونگ FAZ، كه در تاريخ سوم سپتامبر منتشر شد، ورود مسلمانان به اروپا را تهديدي براي اروپا و هويت مسيحي آن دانست .اظهارات ويكتور اوربان عكس‌العمل‌هاي مختلفي را در اروپا برانگيخت؛ در برخورد با اين اظهارات، دونالد توسك، رييس شوراي اروپا گفت كه كمك كردن به كساني كه دست كمك به سوي ما دراز كرده‌اند يك وظيفه انساني است و هيچ ربطي به مساله نژاد و مذهب ندارد. رافائل آنتوون، فيلسوف فرانسوي نيز در روز هفتم سپتامبر در يك كانال تلويزيوني، ضمن عدم تاييد سخنان نخست وزير مجارستان، سخنان وي را كاملا بي‌معنا و بي‌پايه و اساس خواند. صدر اعظم اتريش همچنين رفتار مجارستان با پناهجويان را يادآور رفتار نازي‌ها و خاطرات تاريك اروپا در زمان هيتلر دانست.
اين در حالي است كه بنا به گزارش روزنامه لو پوان منتشر شده در روز ۱۴ سپتامبر، مارين لوپن يكي از رهبران حزب جبهه ملي فرانسه نيز، ورود مهاجران به اروپا را به هجوم بربر‌ها تشبيه كرد و همزمان نيز عده‌اي از محافل و سياستمداران اروپا به‌صورت‌هاي مختلف مخالفت خود را در مقابل ورود پناهجويان به اروپا اعلام كرده‌اند و ورود پناهجويان به اروپا را تهديدي در جهت بر هم زدن توازن بافت فرهنگي و اجتماعي اروپا دانسته‌اند، اما بسياري از هنرمندان، روشنفكران، گروه‌هاي مردمي و سياستمداران بلند‌پايه اروپا نيز حمايت‌هاي خود را در اين باره اعلام كرده‌اند، به نظر مي‌رسد بحران پناهجويان به تازگي ذهن روشنفكران زيادي را در سرتاسر جهان به خود مشغول كرده است. هرچند نمي‌توان نقش مثبت بعضي از مطبوعات را در به حركت در آوردن موج‌هاي اخير حمايت نويسندگان و هنرمندان از پناهجويان، ناديده گرفت، به عنوان مثال روزنامه ليبراسيون فرانسه در يكي از شماره‌هاي اخير خود به تاريخ ۳۰ اگوست، سكوت هنرمندان و روشنفكران را در مقابله با بحران پناهجويان مورد انتقاد قرار داد و چنين نوشت: « چرا نويسندگان و هنرمندان در مقابل تراژدي پناهجويان سكوت كرده‌اند؟ چند كاميون حاوي اجساد پناهجويان و چندين كودك و زن و مرد بايد در درياها جان سپارند تا صداي روشنفكران بلند شود؟»
رسانه‌هاي مختلف اروپا و جهان با همه تلاش‌هايي كه از ابتدا در جهت انعكاس اين بحران انجام داده‌اند اما كماكان از پوشش خبري وضعيت اين پناهجويان در مسير عبورشان از كشورهاي مقصد ناتوان هستند. پيوسته توسط خبرنگاران و گزارشگران سازمان ملل، اطلاعات جامعي منتشر مي‌شود، فرستاده‌هاي مخصوص تعدادي از مطبوعات و شبكه‌هاي تلويزيوني اروپا نيز گزارش‌هايي از وضعيت پناهجويان در طول سفر منتشر كرده‌اند، اما هنوز جزييات بسياري بر ما نا‌آشكار است. تعدادي از اين وقايع نيز بر حسب اتفاق توسط افراد غير‌حرفه‌اي ثبت و بعضا در شبكه‌هاي اينترنتي منتشر مي‌شوند، مثل ويديوي اخير كه در آن شاهد رفتار شرم‌آور يك خبرنگار مجارستاني در حال لگد زدن به كودكان و پناهجويان هستيم. هنوز چندي از انتشار اين ويديو نگذشته بود كه شاهد ويديوي ديگري از رفتار غير‌انساني پليس مجارستان در يك كمپ مهاجران بوديم، پليس‌ها كيسه‌هاي حاوي مواد غذايي را به طرف مهاجران پرتاب مي‌كردند. شبكه تلويزيوني BFM TV، در گزارش تلويزيوني خود كه بارها اين تصاوير را پخش كرد و رفتار پليس مجارستان را نسبت به پناهجويان «رفتاري غير‌انساني » دانست.
اما به‌راستي چگونه مي‌شود داستان زندگي اين پناهجويان را كه بيشترشان از خاورميانه مي‌آيند به تصوير كشيد؟ به راستي سازمان‌هاي بين‌المللي، امريكا و كشورهاي اروپايي در پيدايش و حل و فصل اين بحران تا چه اندازه مسوولند؟ و نقش آنها در دامن زدن به جنگ‌هايي كه هزاران كودك و زن ومرد را آواره كرده است در كجا قرار دارد؟ آيا وقت آن نرسيده است كه قدرت‌هاي بزرگ جهان كارنامه خود را در اين باره مورد ارزيابي دقيق‌تري قرار دهند؟
نحوه زيست و بهداشت بسياري از پناهجويان در وضعيت مطلوبي قرار ندارد و در حالي كه سال تحصيلي جديد در اروپا آغاز شده است، بسياري از كودكان و نوجوانان پناهجو در برابر آينده‌اي نامعلوم قرار دارند. فدريكا، ۳۷ ساله، يكي از پژوهشگران دانشگاه علوم سياسي پاريس (Science Po) چنين مي‌گويد: «فراموش نكنيم كه رفتارهاي غير‌انساني نسبت به مهاجران و تمام واكنش‌هاي مثبت و منفي به آن، كلمه به كلمه و خط به خط كتاب تاريخ اروپا را رقم مي‌زنند و تك‌تك افراد اتحايه اروپا نبايد فراموش كنند كه اروپا در حال ثبت چه تاريخي است.»
اين در حالي است در روز ۱۳ سپتامبر و در آستانه اجلاس اضطراري اتحاديه اروپا در بروكسل براي رسيدگي به بحران پناهجويان، هجوم پناهجويان به آلمان به حدي رسيد كه حتي آلمان كه همچنان در خط مقدم پذيرش پناهجويان قرار دارد و تا دو هفته قبل بارها تاكيد كرده بود كه آماده پذيرفتن ۸۰۰ هزار پناهجو است، اعلام كرد كه در پذيرش مهاجران با مشكل مواجه شده است و در نتيجه آن خواستار اجراي كنترل هرچه بيشتر ورود مهاجران در مرزهاي آلمان شد. با آنكه در كنارافزايش موج نارضايتي‌ها مبني بر ورود پناهجويان به اروپا، تعدادي از مردم آلمان كمك به پناهجويان را فرصت مغتنمي براي ثبت صفحه روشني در تاريخ آلمان مي‌دانند، جوليا ۳۵ ساله از برلين كه به عنوان حقوقدان در يك مركز حمايت از زنان و كودكان در برلين كار مي‌كند، چنين مي‌گويد: «با توجه به كارنامه تاريك تاريخ آلمان در دوران نازي‌ها كه هنوز بر وجدان گروهي از آلماني‌ها سنگيني مي‌كند و آن را نقطه ننگ تاريخ آلمان مي‌دانند، كمك به اين پناهجويان فرصت مغتنمي است براي ثبت نقطه روشني در تاريخ و حافظه جمعي مردم آلمان». وي در ادامه گفت؛
« بر‌خلاف مخالفان تندرو و نئونازي‌ها، اگر بتوانيم از اين امتحان سربلند بيرون بياييم، مسلما فرزندان و آيندگان ما از اين واقعه با افتخار ياد خواهند كرد».
اين در حالي است كه اجلاس اضطراري اتحاديه اروپا در مورد بحران پناهجويان، روز ۱۴ سپتامبر، بدون دستيابي به توافقي مشترك درمورد تقسيم پذيرش پناهجويان در بين كشورهاي عضو، به كار خود پايان داد و قرار شد كه به زودي وزراي كشور اروپا در يك اجلاس فوري ديگر براي بررسي بحران مهاجران گرد‌هم آيند. ژان آسلبورن، وزير امور خارجه لوكزامبورگ كه رياست نشست وزيران كشور اتحاديه اروپا را در روز ۱۴ سپتامبر بر عهده داشت، ضمن يادآوري بر ضرورت دستيابي به يك توافق مشترك در مورد تقسيم پناهجويان بين كشورهاي عضو تاكيد كرد كه تا اجلاس بعدي وزراي كشور اروپا، اتحاديه اروپا بايد به توافقي در مورد طرح تقسيم پناهجويان دست يابد. اختلافنظرهاي بين سران كشورهاي عضو اروپا بر سر تقسيم پناهجويان وكنترل مرزها تا حدي پيش رفته است كه عده‌اي از كارشناسان اين اختلاف‌نظرها را تهديدي براي شكست پيمان شنكن و حق رفت و آمد آزادانه در اتحاديه اروپا مي‌دانند. همزمان با اجلاس اتحاديه اروپا در مورد بحران پناهجويان، شبكه تلويزيوني BFM TV ضمن تاكيد بر جايگاه پر اهميت كشور آلمان در اتحاديه اروپا، چالش آلمان را در پذيرش پناهجويان، سمبلي از بحران اروپا قلمداد كرد.
٭ پژوهشگر از دانشگاه سوربن - پاريس