نگاهي به كتاب«راهنماي نگارش تحليل فيلم»
چگونه نقد فيلم بنويسيم؟
مريم وحيديان/ اين روزها به واسطه گردش آزاد اطلاعات اين امكان براي علاقه‌مندان سينما فراهم آمده كه به سادگي به همه فيلم‌ها دسترسي داشته باشند. اين امر خوشبختانه سبب شده كه علاقه‌مندان فيلم علاوه بر فيلم‌هاي روز بتوانند به آثار كلاسيك و كارهاي درخشان تاريخ سينما نيز دسترسي داشته باشند. همسو با اين امكان اما يك ضرورت نيز سر برمي‌آورد و آن روش دقيق فيلم ديدن و تحليل آن است. نقد و بررسي فيلم به مثابه يك اثر هنري و يك كار جمعي كه حاصل تلاش دست اندركاران متعدد است، كار ساده‌اي نيست و آشنايي با آن نيازمند درس و استاد و مطالعه و تحقيق است. مطالعه آثاري آموزشي درباره تحليل فيلم از اين حيث اهميت مي‌يابد.
راهنماي نگارش تحليل فيلم نخستين اثر از ميان مجموعه آثار تيموتي كوريگان است كه چندي پيش با ترجمه مزدا مراد عباسي از سوي نشر مركز انتشار يافت. اين كتاب كه در سال 2012 به رشته تحرير درآمده، به نحوي موجز به بررسي شيوه‌هاي آكادميك و اصولي تحليل فيلم و نگارش مقاله مي‌پردازد. در مواجهه تحليلگر با فيلم ابتدا بايد شناخت عميقي از چگونه فيلم ديدن به دست داشت تا بتوان مقاله تحليلي موثري از يك اثر ارايه كرد. اين كتاب با طرح گام‌هاي ابتدايي و اوليه تحليل فيلم كار خود را آغاز مي‌كند و در گام‌هاي بعدي مخاطب را به سوي يك مقاله تحليلي تخصصي پيش مي‌برد.
عناوين اصلي فصول هفت گانه كتاب عبارتند از: نوشتن درباره فيلم؛ تفكر، آمادگي براي تماشاي فيلم و آغاز نوشتن درباره آن؛ اصطلاحات و موضوعات مربوط به تحليل فيلم؛ شش رويكرد نوشتن درباره فيلم را سبك و ساختار متن؛ پژوهش سينمايي و ساختار پيش‌نويس. در فصل نخست كتاب از مخاطب مي‌خواهد كه هدف خود از نگارش تحليل فيلم را مشخص كند و مطابق با هدف خود از نگارش مقاله و مخاطباني كه براي آن در نظر دارد، نوع مقاله مناسب كار خود را انتخاب كند. در فصل دوم كتاب ضمن بيان اينكه نخستين قدم براي يك تماشاي دقيق و هوشيارانه تغيير عادت فيلم ديدن است؛ روش‌هايي ملموس براي تماشاي فيلم و آغاز نوشتن درباره آن ارايه مي‌كند. در فصل سوم به معرفي اصطلاحات سينمايي كه ابزارهاي لازم براي بيان آنچه پس از ديدن فيلم در ذهن مخاطب به عنوان تحليل جلوه مي‌كند، مي‌پردازد. در اين فصل نيز همچون فصل‌هاي گذشته با ارايه نمونه‌هايي از مقاله‌هاي سينمايي به كاربرد اصطلاحات سينمايي در مقاله‌ها به طور عيني و ملموس مي‌پردازد. در فصل چهارم به شرح 6 روش براي نگارش تحليل فيلم مي‌پردازد. از جمله اين تحليل‌ها با محوريت تمركز بر تاريخ سينما، سينماي ملي و بستري كه فيلم در آن ساخته شده است، سينماي ژانر، مولف‌گرايي، انواع فرماليسم و ايدئولوژي براي مخاطب تشريح مي‌شود. در فصل پنجم با عنوان سبك و ساختار متن تلاش مي‌كند تا از نظر ويراستاري مخاطب را براي نوشتن يك متن تخصصي آماده كند. پژوهش و تحقيق، سطح كيفي هر نوشته‌اي را ارتقا مي‌بخشد. نويسنده در فصل ششم مخاطب را راهنمايي مي‌كند تا با شيوه‌هاي پژوهش سينمايي آشنايي پيدا كند و در فصل پاياني براي تبديل مقاله به فرم نهايي دستورالعمل‌هاي كلي ارايه مي‌كند.
نويسنده كتاب تيموتي كوريگان، استاد عاليرتبه رشته مطالعات سينمايي در دانشگاه پنسيلوانيا و سردبير ژورنال «اقتباس» در دانشگاه آكسفورد است كه فعاليت‌هايش در بخش مطالعات سينمايي، متمركز بر سينماي معاصر بين‌الملل و سينماي مدرن امريكايي است. او در مقدمه كتاب مي‌نويسد: « اين كتاب شرحي است بر اينكه چگونه انديشيدن درباره فيلم با نحوه نوشتن در مورد آن ارتباطي تنگاتنگ دارد. » درحين آموزش نگارش مقاله تخصصي در زمينه فيلم، مقاله‌هاي مختلفي از آثار برجسته سينمايي گنجانده شده است. نمونه‌هايي از اين نقد‌ها به نوعي آشنايي با آثار مهم تاريخ سينما است كه باعث مي‌شود اين كتاب اشاراتي به بستر تاريخي سينما نيز باشد. از ميان فيلم‌هايي كه در اين كتاب مورد بحث قرار گرفته است، مي‌توان به آثار ماندگاري چون «تولد يك ملت» ساخته ديويد وارك گريفيث، «رزمناو پوتمكين» ساخته سرگئي آيزنشتاين، «ام» ساخته فريتز لانگ، «ماجرا» ساخته ميكل آنجلو آنتونيوني، «پدر خوانده» ساخته فرانسيس فورد كاپولا، «جويندگان» ساخته جان فورد، «همشهري كين» ساخته اورسن ولز، «رواني» ساخته آلفرد هيچكاك، «سلطان كمدي» ساخته مارتين اسكورسيزي، «باني و كلايد» ساخته آرتور پن و «شورش بدون دليل» ساخته نيكلاس ري، اشاره كرد.