تركان بر اهداف صادراتي مناطق آزاد جديد تاكيد كرد
عملكرد صادراتي مناطق آزاد يك يازدهم واردات
گروه اقتصادي| روزگذشته اكبر تركان، مشاور رييس‌جمهور در حالي از طرح افزايش تعداد مناطق آزاد دفاع كرد كه تحليلگران نظر متفاوتي با او دارند. يكي از اساسي‌ترين نقدها گستره وسيع اين مناطق است حال آنكه در ديگر كشورها سطح مناطق آزاد از 200 هكتار تجاوز نمي‌كند اما در ايران مي‌بينيم مدام با طرح‌ها و لوايح بر اين پهنه اضافه مي‌كنند.
واقعيت ناخوشايندتر درباره مناطق آزاد اين است كه بر خلاف اهداف اوليه تشكيل اين مناطق كه سرزميني با توان توسعه بيشتر و ورودي بالاتر ارزش افزوده در ارتباطي هماهنگ با سرزمين مادري پيش‌بيني شده، اين مناطق امروز تبديل به مبدا ورود كالاهاي بي‌كيفيت شده است و به گواه آمارها در سال گذشته ميزان واردات به مناطق آزاد و بدون مانع و عوارض 11 برابر صادرات انجام شده از اين مناطق بوده است.
توسعه مناطق آزاد درآمد دولت را كاهش مي‌دهد
اضافه‌شدن هر منطقه ويژه مي‌تواند موجب كاهش درآمدهاي دولت شده و با توجه به بار مالي آن خلاف اصل 75 قانون اساسي قلمداد مي‌شود. دولت چندي پيش لايحه‌اي به مجلس برد كه طي آن ايجاد منطقه آزاد جاسك در هرمزگان و منطقه ويژه اقتصادي دارويي در البرز پيش‌بيني شده بود. مجلس نيز در بررسي‌هاي خود ايجاد هر منطقه جديد را موجب كاهش درآمدهاي دولت دانسته مگر آنكه طريقه جبران آن پيش‌بيني شود. در مجموع بررسي‌ها نمايندگان نهايتا به ايجاد مناطق جديد آزاد راي مثبت ندادند اما تركان در دفاع از ايجاد اين مناطق گفت: انتخاب اين مناطق براساس رويكرد گسترش صادرات به كشورهاي همسايه است.
اين درحالي است كه هدف اصلي ايجاد تمام مناطق آزاد تاكنون توسعه منطقه‌اي و فضايي از طريق افزايش صادرات در منطقه مزبور و در نهايت سرزمين اصلي بوده تا بر اين اساس سطح معيشت ساكنان منطقه در درجه نخست ارتقا يابد. اين اهداف در زمان شكل‌گيري سه منطقه آزاد كشور به عنوان هدف غايي اعلام شد اما برعكس ديگر كشورها از جمله چين كه الگوي ايجاد مناطق آزاد ايران بوده‌اند هيچ طرح جامعي براي اين مناطق تاكنون تدوين نشده است. چگونگي و نحوه ارتباط مناطق آزاد با سرزمين اصلي از اساسي‌ترين موضوعاتي است كه بايد در طرحي جامع از بدو پيدايش اين مناطق تعريف مي‌شد اما بدون تعيين اين استراتژي‌ها عملا مناطق آزاد دروازه ورود كالاهاي بدون عوارض به سرزمين مادر شده است. بر اساس اين مدل حاكم بر مناطق آزاد كشور نيز مشاهده مي‌كنيم كه توسعه فضايي كه به دنبال آن بوديم اتفاق نيفتاده و به جز معدود مناطق، در باقي منطقه‌هاي آزاد تشكيل شده سطح زندگي ساكنان تغيير چنداني نكرده است.
صادرات مناطق آزاد 196 ميليون دلار
سال گذشته دو ميليون و 539 هزار تن كالا به ارزش دو ميليارد و 162 ميليون و 403 هزار دلار از طريق گمركات كيش، قشم، چابهار، منطقه آزاد انزلي، منطقه آزاد اروند، منطقه آزاد چابهار، منطقه آزاد حسن رود و منطقه آزاد جلفا وارد كشور شده است. در مقابل اين ميزان واردات در سال 1393، 703هزار تن كالا به ارزش 196 ميليون و 522 دلار صادر شده است. برداشتن قيد تعرفه‌ها از كالاهاي ورودي از اين مناطق عاملي شد كه دروازه‌هاي كشور هرچه بيشتر روي كالاهاي خارجي گشوده شود. بنابراين هرچند هدف از تشكيل اين مناطق اهداف توسعه‌اي و صادراتي بوده اما اين اهداف در سايه فعاليت گسترده دلالان در سال‌هاي گذشته تا حد زيادي رنگ باخته و خريد كالاهاي بدون تعرفه و انتقال چمداني آن به سرزمين مادر كار اصلي تعدادي از واسطه‌گران شده است.
يك الگوبرداري ناقص
مبدع مناطق آزاد به شيوه فعلي چيني‌ها بودند. آنها مي‌خواستند اصلاحات اقتصادي را آغاز كنند اما براي جلوگيري از شوك وارد آمده از محل اين اصلاحات مناطقي را ايجاد كردند با عنوان مناطق آزاد و اصلاحات را از آنجا آغاز و براي آن برنامه‌ريزي كردند. لذا براي اينكه چگونه از مناطق آزاد انتقال سرمايه و تكنولوژي به سرزمين مادر داشته باشند تا تعامل مثبت شكل بگيرد برنامه ريختند و براي اين منظور هم نهادسازي كردند. در دهه 70 چيني‌ها تعامل مثبت با جهان را در دستور كار قرار دادند و به دليل آنكه معتقد بودند قطب‌هاي صنعتي كه جايگزيني توليد به جاي واردات را داشته باشد؛ كفاف اقتصادشان را نمي‌دهد؛ جهت‌گيري صادراتي تدوين كردند. براي اين منظور برنامه آمايشي ايجاد كردند كه نحوه ارتباط مشخص باشد. براي سرمايه‌گذار و براي مالك اراضي حقوق قايل شدند. به اين شكل كه براي زمين‌هايي كه مالك شخصي هم نداشت؛ حق تغيير كاربري تعيين كردند و سرمايه‌گذار براي استفاده از اراضي بايد حق تغيير كاربري را به شخص بهره‌بردار از اين اراضي كه مالك نبوده و فقط حق نسق داشته، مي‌پرداخت. اما نقد كارشناسان به مناطق آزاد ايران آن است كه هيچ برنامه اتصالي به داخل سرزمين ندارد و هيچ سرريزي هم در منطقه پيرامون خود ايجاد نمي‌كند چون داخل حصار است و توسعه ارگانيك تعريف نشده است. جزيره‌اي است و بدون سودرساني به اطرافش. امروز همه دنبال تشكيل منطقه آزادند براي اينكه عوارض گمركي ندهند. بعد چه چيز وارد مي‌كنند؟ كالايي از چين مي‌آورند و برچسب مي‌زنند با عنوان توليد داخل وارد سرزمين مادر مي‌كنند. منطقه آزاد به سرپل واردات تبديل شده و هيچ توليدي ندارد. خيلي از شركت‌ها هم در مناطق آزاد شعبه مي‌زنند تا بتوانند از ماليات معاف شوند.