وضعيت شيعيان در خاورميانه و سياست‌هاي سعودي

اخيرا مقاله‌اي درباره انتخابات پارلماني بحرين كه در ماه نوامبر گذشته برگزار شد و وضعيت بد شيعيان در آن كشور نوشتم. استدلال من اين بود كه حكومت بحرين با حمايت عربستان سعودي اكثريت شيعه را تحت فشار قرار داده و باعث تشديد نارضايتي و مخالفت شده است، و در نتيجه شكاف بين اكثريت شيعه و دولت به نفع ايران بيشتر شده است. در سراسر جاده 25 كيلومتري متصل‌كننده اين دو كشور، عربستان سعودي با مخالفان شيعه در خاك خود سر و كار دارد و اقدامات سركوبگرانه مشابهي را عليه آنها انجام مي‌دهد كه منجر به نارضايتي‌ها و مخالفت‌هاي مشابه و متعاقبا درگيري‌هاي بيشتر در اوايل ماه شد. با اين تنش رو به افزايش، آينده شيخ‌نشين‌هاي عرب خليج فارس به‌طور فزاينده‌اي بي‌ثبات مي‌شود. حادثه فوق در 7 ژانويه در منطقه قطيف استان شرقي عربستان سعودي رخ داد كه مقامات سعودي آن را «عمليات پيشگيرانه امنيتي عليه تروريست‌ها» ناميدند. شش نفر كشته شدند و يك انبار سلاح‌هاي سبك توقيف شد. قطيف يكي از مناطق تمركز شيعيان است كه 10الي 15 درصد جمعيت عربستان سعودي را تشكيل مي‌دهند. همچنين با توجه به اينكه بيشترين ذخاير نفت و گاز عربستان در اين منطقه قرار گرفته، اهميت اين منطقه افزوده مي‌شود. اكثريت شيعيان در منطقه قطيف مدت‌ها پيش از رويارويي‌هاي خشونت‌آميز چند سال اخير مايه دردسر دولت عربستان سعودي بودند. با شروع اعتراضات در سال 1979 ميلادي كه مصادف با انقلاب اسلامي ايران است، كل منطقه قطيف به صورت دوره‌اي ناآرام بوده و البته در كنار آن دستگاه سركوب دولت عربستان نيز فعال. روي كار آمدن محمد بن سلمان به عنوان شاهزاده در اوايل سال 2017 ميلادي، و وعده‌هاي فراوان او مبني بر اصلاحات ساختاري مانع از بروز برخي از خشونت آميزترين عمليات امنيتي كه منطقه شاهد آن بوده است نشد، به صورتي كه شهر عواميه در طول سال 2017 تقريبا به كلي نابود شد. معذالك، به عنوان بخشي از فعاليت‌هاي مداهنه‌آميز و مسحور‌كننده محمد بن سلمان، دولت عربستان سعودي بيش از 60 ميليون دلار براي بازسازي (و 230 ميليون دلار ديگر براي غرامت ساكنين) در اين منطقه سرمايه‌گذاري كرد كه در آن روزها تنها حدود 30 هزار نفر جمعيت داشت. اما دليلي براي تاكيد بر عواميه و تبديل آن به يك «محله نمونه» وجود دارد: عواميه به عنوان زادگاه شيخ نمر باقر النمر اهميت نمادين بسزايي دارد (روحاني برجسته شيعه كه به‌طور فعال از اعتراضات بهار عربي سعودي در 2011 حمايت كرد و در ژانويه 2016 همراه با 46 نفر ديگر اعدام شد) . در حال حاضر دولت عربستان سعودي ظاهر جديدي از عواميه را به اميد كاهش مخالفت و جلب رضايت ساكنين ترويج مي‌كند كه شامل تغيير شكل محله ال موساوارا با قدمت 400ساله به وسيله هزينه كردن در زيرساخت و توسعه فضاهاي عمومي است. در ماه ژوئن سال گذشته، ديده‌بان حقوق بشر گزارش هولناكي از تبعيض سيستماتيك و تحريك عليه شيعيان عربستان سعودي در نظام آموزش عمومي، سيستم قضايي، آزادي مذهبي و اشتغال منتشر كرد. شيعيان اجازه ورود به عبادتگاه‌هاي عمومي را ندارند، مواردي كه به مشاغل دولتي و سياسي، نظامي يا نيروهاي امنيتي گمارده شده‌اند انگشت شمار است، آنها معمولا توسط سيستم قضايي مورد تبعيض قرار مي‌گيرند و با تحريكات گسترده‌اي مواجه هستند. دليل اين موضوع فقط اختلاف مذهبي نيست. به جمعيت شيعه در خاورميانه غالبا با سوءظن نگاه مي‌شود. جمعيت شيعه در عربستان برخلاف بحرين فقط يك اقليت است و لذا محمد بن سلمان ممكن است كمتر از دولت الخليفه بحرين نگران باشد، اما با تنش‌هاي زيادي كه در منطقه به ويژه بين عربستان سعودي و ايران وجود دارد، حتي جمعيت اقليت نيز ممكن است مشكل ساز به حساب بيايد، و بنابر گزارش ديگر ديده‌بان حقوق بشر كه به‌تازگي چند ماه پيش منتشر شد، اقدامات اندك محمد بن سلمان كافي نيست.

در سال 2006 نقشه جالبي توسط مجله نيروهاي مسلح منتشر شد و تارنماي مجله در سال 2013 آن را با نام «مرزهاي خون» دوباره منتشر كرد. يك افسر بازنشسته ارتش امريكا به نام رالف پيترز در اين نقشه مرزهاي خاورميانه را با توجه به حدود و ثغور اقليت‌هاي قومي و قبيله‌اي (فقط بزرگ‌ترين آنها و نه همگي) دوباره ترسيم مي‌كند و پيشنهاد مي‌كند كه انجام اين كار مي‌تواند باعث كاهش تنش در منطقه بشود. براساس اين نقشه مشهور، بعضي از كشورها دست نخورده باقي مي‌مانند، اما به عنوان مثال عربستان سعودي به چند كشور تقسيم شده كه يكي از آنها كشور عربي شيعه است كه دربرگيرنده منطقه قطيف در عربستان سعودي و تمام بحرين است. با توجه به تنش‌هاي 50 سال گذشته و جنگ‌هاي تمام‌عيار در منطقه، ميزان تضعيف كشورها با كشمكش‌هاي داخلي، به‌علاوه زمينه‌سازي براي مداخله كشورها در امور داخلي يكديگر، حرف پيترز قابل تأمل است.