قطار صنعتي شدن
سيد ميلاد اسلام‌زاده
از سال 2011 در نشست هانوفر مطرح شد كه انقلاب چهارم صنعتي در راه است. در انقلاب‌هاي قبلي به ترتيب ماشين بخار، الكتريسيته و روبات‌ها بودند كه انقلاب را ساختند. انقلاب نسل چهارم، عرصه‌اي است كه دو اتفاق مهم رخ مي‌دهد. مورد اول سايبرفيزيكال سيستم‌ها هستند كه به زبان ساده بدين معني است كه ماشين‌ها قرار است با هم حرف بزنندو به شكل فيزيكي و سايبري با هم تعامل كنند. موضوع دوم اينترنت اشيا است كه ابزارآلات به واسطه شبكه در ارتباط با هم قرار مي‌گيرند. در كنار اينها مي‌توان به بيگ‌ديتا يا كلان‌داده‌ها، واقعيت افزوده، واقعيت مجازي، هوش مصنوعي و... اركان انقلاب چهارم صنعتي را شكل مي‌دهند. در بعضي تعاريف اين موارد تا 26 تكنولوژي را شامل مي‌شود. تاروك، يكي از پژوهشگراني است كه در مطالعات خود نسبت به تكنولوژي از قطار فناوري صحبت مي‌كند كه در ايستگاه‌هايي مي‌ايستد تا گروهي بر آن سوار شوند. به نظر مي‌رسد اين انقلاب چهارم تكنولوژي هم يك ايستگاه است كه كشورها مي‌توانند از اين فرصت استفاده كنند و بر قطار توسعه سوار شوند و يا از آن جا بمانند. انقلاب چهارم صنعتي مورد توجه كشورهاي مختلفي بوده است و از اين رو هر كس به اين موضوع نامي نهاده است. مثلا امريكايي‌ها با عنوان اينترنت صنعتي با آن مواجه شدند، آلماني‌ها، صنعت نسل چهارم يا چيني‌ها نام افق 2025 را بر آن گذاشتند و هركس به شكلي در افق برنامه‌ريزي خود با آن مواجه شد. از سال 2011 كه اشاره شد، خيلي‌ها سعي كردند به اين موضوع بپردازند و صنايع خود را با اين افق بسنجند كه در چه نسبتي با اين انقلاب صنعتي قرار دارند؟ و در مرحله اول سعي كردند با اين موضوع بدين گونه مواجه شوند كه ورود به اين دوران مرحله به مرحله است يا دفعي و يك‌باره است؟ سپس بحث كردند كه نقشه راه چگونه است و ما در كدام مرحله از اين تحول هستيم.
در ايران هم بايد واقع‌بينانه صحبت كنيم. اقتصاد ما يك اقتصاد در حال توسعه است و در 30 اقتصاد اول دنيا قرار داريم و مسير توسعه در حال گسترش است. ما در صنايع نانو و بايو پيشتاز هستيم اما ضلع سومي كه اقتصاد در آينده دارد و از قضا پايه و قاعده اين مثلث هم هست، آي‌تي است و بنا بر مطالعاتي كه انجام شده، ارزيابي نقش استارت‌آپ‌ها در حركت به صنعت نسل چهار يك موضوع كليدي است. براي بسياري از شركت‌ها صرفه اقتصادي ندارد كه وارد سرمايه‌گذاري در يك تكنولوژي شوند، بلكه آن را خريداري مي‌كنند و با برون‌سپاري آن را كسب مي‌كنند. در نتيجه استارت‌آپ‌ها، موتور محرك و پيشران حركت به سمت فناوري نوين هستند. ما در ايران سه كنفرانس مهم داشتيم كه با مشاركت اتحاديه اروپا برگزار شد. در اين كنفرانس هم بحث‌هاي جدي توسط اساتيد دانشگاه و گروه‌هاي تحقيق و توسعه مطرح شد. اما به جز اين مورد شاهد هيچ نوع برنامه و افقي در مباحث سياستگذاري كشور نيستيم در حالي كه در افق اروپاي 2020 به هوش مصنوعي و رمزارزها مي‌پردازند ما ساكن هستيم. امروز پنجره باز شده است و ما مي‌توانيم با توجه به زيرساخت‌ها و فرصت‌هايي كه در اختيار داريم سوار آن قطار شويم وگرنه مجبوريم بعد از چند سال، وارد‌كننده محصولات اين انقلاب باشيم.