علي(ع)؛ نياز همه اعصار
علي شكوهي
جورج جرداق مسيحي بي‌ترديد يكي از علي‌شناسان عصر ماست. او با حسرت درباره شخصيت امام علي(ع) مي‌نويسد: «اي جهان! چه مي‌شد اگر هر چه قدرت و قوه داري به كار مي‌بردي و در هر عصري مانند آن را با آن عقلش، با آن قلبش، با آن زبانش و با آن ذوالفقارش، به عالم مي‌بخشيدي؟!.امام علي(ع) در حيات پربارش، رويدادهاي متعدد و ماجراهاي پرحاشيه فراواني را تجربه كرده بود و به همين دليل ما شاهد حضور ايشان در عرصه‌هاي گوناگون و اتخاذ تصميمات متنوع در بزنگاه‌هاي متعدد هستيم. همين امر اين امكان را براي شيعيان و علاقه‌مندان آن حضرت فراهم مي‌كند تا قادر به تطبيق خود با مواضع آن حضرت شوند و عمل بر اساس شيوه و سنت آن امام همام را در دستور كار خود قرار دهند. شايد ديگر امامان شيعه در زمانه خود اين همه تنوع عمل و گوناگوني رخدادها را شاهد نبودند اما امام علي هم در دوران تاسيس يك نهضت و جهاد در راه آن حاضر بود و هم سال‌هاي مهاجرت و پي‌ريزي يك تمدن را شاهد بود و هم دوران طولاني ايجاد انحراف در حكومت و بازگشت تدريجي ارتجاع را با تمام وجودش تجربه كرد و هم در طي 5 سال حكومتش با رويدادهاي فراواني از جمله جنگ و صلح و اجراي عدالت و... مواجه شد. به دليل همين تنوع موقعيت‌ها و نوع عملكرد امام علي در اين شرايط و وضعيت‌ها متفاوت است كه آن حضرت مي‌تواند براي همه زمان‌ها و تمام مكان‌ها، حرف تازه داشته باشد و نياز نوشونده آدميان را پاسخ دهد.
اول- امام علي هيچ تلاشي براي كسب قدرت سياسي و حكومت نكرد كه از دايره دين و اخلاق و مصلحت جامعه اسلامي خارج باشد. او در حالي كه خود را محق و از ديگران شايسته‌تر مي‌دانست وقتي اكثريت را با خود همراه نديد، سكوت پيشه كرد تا وحدت در جامعه اسلامي از دست نرود و مردم به جان هم نيفتند و كار به منازعه نكشد. در اين سال‌هاي طولاني، ايشان دلسوز حاكمان بود و طرف مشورت آنان و در اموري كه به سرنوشت جامعه اسلامي مربوط بود، مشاركت فعال داشت. از خيرخواهي و نصيحت حاكمان دست نمي‌شست اما گامي عملي براي كنار گذاشتن آنان و رسيدن به قدرت انجام نمي‌داد. آن حضرت بعد از عثمان، در شرايطي تن به حكومت و امامت جامعه داد كه هجوم مردم به خانه‌اش و اصرار آنان را شاهد بود و تا مي‌توانست مقاومت كرد تا اين مسووليت بر دوش ايشان قرار نگيرد. در نهايت وقتي تن به تصدي زعامت جامعه و حكومت داد كه گريزي نداشت و فشار افكار عمومي بسيار زياد شده بود.
دوم- فلسفه تشكيل حكومت و تصدي اين مسووليت براي امام علي كاملا جنبه انساني و اسلامي داشت يعني ايشان براي حكومت هيچ ارزشي قائل نبود مگر اينكه به واسطه آن بتواند احكام عدالت‌محور اسلام را پياده كند. او به ابن‌عباس گفت كه تمام حكومت براي او به اندازه كفش كهنه‌اي كه در حال تعمير آن بود، ارزش ندارد مگر آنكه بتواند حقي را احقاق كند و از مظلومي دفاع نمايد. اين رويه با آن نوع نگاه قدرت‌طلبانه كه كسب و حفظ قدرت را به هر شكل و صورتي مجاز مي‌داند، كاملا در تضاد است. تنها كساني كه در هنگام كسب قدرت هر كاري را جايز نمي‌دانند، به هنگام داشتن قدرت هم ظلم نمي‌كنند حتي به اندازه خارج كردن يك دانه از دهان موري باشد. اجراي عدالت، اصلي‌ترين انگيزه و هدف امام علي در كسب و حفظ قدرت بود.
سوم- تحمل مخالفان و سخت نگرفتن بر آنان، يكي از رويه‌هاي جاري امام علي در حيطه حكومت‌داري بود. در هنگام تصميم طلحه و زبير براي رفتن به مكه، برخي از نزديكان امام علي به ايشان پيشنهاد دادند كه چون آنان قصد فتنه‌انگيزي دارند، آنان را در حبس كند تا چنين اتفاقي نيفتد. اما امام علي در پاسخ آنان فرمودند «از من انتظار داريد كه به ظن و گمان خودم عمل كنم و آغازگر ستم باشم و به جرم نكرده، مجازات‌شان كنم؟» درباره خوارج هم رويه امام علي بسيار درس‌آموز است چون آن حضرت تا زماني كه آنان دست به اسلحه نبردند، هيچ اقدامي عليه آنان نكرد و وقتي هم اسلحه خود را زمين گذاشتند، با آنان شبيه همه شهروندان ديگر عمل كرد. تحمل منتقداني كه در جمع و در مسجد و در حضور همه مردم اقدام به نقد عملكرد امام علي مي‌كردند.
چهارم- ايستادگي در مقابل دشمنان و كوتاه نيامدن از جهاد و مبارزه از ديگر رويه‌هاي امام علي بود كه در اين عصر هم مورد نياز است. حكومت امام علي با خواست و راي مردم شكل گرفت و طبعا ايشان براي حفظ جامعه و نظام اسلامي، در مواردي نيازمند به مبارزه و جهاد بود. ايستادگي در مقابل دشمنان هم كاري است كه بايد صورت مي‌گرفت و به نظر امام علي، كساني كه از جنگيدن با دشمنان طفره مي‌روند حتما ذلت را تجربه خواهند كرد. او بارها كساني را كه براي دفاع از سرزمين و تماميت نظام ديني كوتاهي مي‌كردند، سرزنش كرد و به آنان تاخت كه چرا در راه حق خود، سست هستند در حالي كه دشمنان در باطل خود، استوارترند. ايشان تاكيد مي‌كرد كه دشمن از دست شما خواب ندارد اما شما را خواب برده است.
ده‌ها اصل ديگر را از رويه امام علي مي‌توان استخراج كرد كه نياز امروز ماست اما در اين مختصر ممكن نيست. ميلاد امام عدالت بر همه عزيزان مبارك باد.