دوم خرداد و محمدعلي موحد
محسن آزموده
22 سال از دوم خرداد 1376 ميگذرد؛ روزي كه در تاريخ مشروطه‌خواهي ايرانيان، بدون ترديد يك نقطه عطف به حساب ميآيد، همچون 14 مرداد 1285 و 30 تير 1331 و 22 بهمن 1357. به تعبير كانت، از نابالغي خودخواسته به در آمدند و به عنوان مردم يا شهروند، براي تعيين سرنوشت خودشان در عرصه سياسي و اجتماعي حاضر شدند.
درباره آن روزهاي پيشين يعني سالروز امضاي تاريخ مشروطيت يا روز قيام ملي مردم در حمايت از دولت ملي مصدق و انقلاب اسلامي و شرايط و مقدمات سياسي و اجتماعي و فرهنگي آنها هزاران هزار كتاب و مقاله و گفتار و نوشتار، پديد آمده است.
شمار قابل‌توجهي از اين آثار به نقش كنشگران فرهنگي و انديشمندان و روشنفكراني مي‌پردازند كه نقش عمده و موثر در شكل‌گيري فكر اين تحولات ايفا كردهاند. درباره دوم خرداد نيز بايد چنين كرد، يعني بايد به دور از حب و بغضها و با در نظر داشتن همه نواقص و كاستيها در كنار نقاط قوت، به سهم متفكراني پرداخت كه انديشه اصلاحات سياسي و اجتماعي را بارور كردند.
همچنين بايد نسبت به انديشمنداني اداي دين كرد كه در حوزه عمومي پديد آمده، با كار فكري و روشنفكري، سطح فرهنگي جامعه را ارتقا دادند و جوانان را با مفاهيم نو و عميق آشنا كردند.
استاد محمدعلي موحد، بدون شك و ترديد يكي از اين انديشمندان است؛ پژوهشگري تراز اول و چندبعدي با نوشتهها و آثاري فراوان در حوزههاي حقوق، تاريخ، عرفانپژوهي و ادبيات جديد و قديم.
دكتر موحد كه امروز پا به نود و ششمين سال حيات پر بركت و ثمرانگيز خود مي‌گذارد، در طول قريب به 60 سال، بيش از سي كتاب ارزشمند در زمينههاي فوقالذكر تاليف و ترجمه و تصحيح كرده است.
آثار اين استاد ماندگار، تا پيش از دوم خرداد 76 عمدتا در حوزه ادبيات و حقوق و تاريخ بود، اگرچه نبايد از ترجمه درخشان ايشان از كتاب پرآوازه و موثر آيزايا برلين با عنوان «چهار مقاله درباره آزادي» غفلت ورزيد؛ كتابي كه ذهن پرسشگر جامعه جوان ايراني در آن سالها را به مفهومپردازي روشن و روشنگر يكي از بزرگ‌ترين مدافعان آزادي در سده بيستم ميلادي معطوف كرد و در تكاپوي ايشان براي شناخت مفاهيم، بسيار راهگشا بود.
بعد از دوم خرداد، البته پژوهشهاي عرفاني و ادبي استاد موحد كه نشانهاي آشكار از پاي محكم و استوارشان بر سنت قدمايي است، ادامه يافت اما در كنار آنها پژوهش‌هايي جديدتر در حوزه تاريخ و حقوق نيز از ايشان منتشر شد كه به وضوح نشان ميدهد ايشان در مقام پژوهشگري همسنگ بزرگاني چون بديعالزمان فروزانفر و محمد قزويني و علي اكبر دهخدا و عباس زرياب خويي و محمد جواد مشكور، در كشاكش صدساله ايرانيان براي آزادي و استقلال، كجا ايستاده و از چه منظري به تاريخ و فرهنگ ايران از يكسو و به حال و آينده آن از سوي ديگر مينگرد. كتاب ارزشمند «در هواي حق و عدالت» كه شامل مقالاتي روشنگرانه در حوزه حقوق است، به همراه كتاب «در خانه اگر كس است».
به‌خوبي رويكرد نوگرا، متجدد و در عين حال متكي بر سنت استاد موحد را نشان ميدهد.
اما آنچه بيشتر جهت‌گيري فكري و سياسي استاد موحد و ربط و نسبت او با دوم خرداد به مثابه حلقهاي ديگر از زنجيره مشروطه‌خواهي ايرانيان را نشان ميدهد، كتاب سترگ و ارزشمند «خواب آشفته نفت» است كه به خصوص در سه جلد آغازين (به لحاظ تاريخي)، سرودي است در ستايش محمد مصدق، سياستمدار ميهندوست معاصر.
دكتر موحد در اين كتاب و در آثار حقوقي و تاريخي ديگري كه درباره نفت ايران نوشته، ضمن نشان دادن عشق و دلبستگي ماندگارش به ايران و فرهنگ ايراني، دفاعي سرسختانه كرده از پير احمدآباد و پويش و كوشش او در دفاع از استقلال ايران در كنار مبارزه جانانهاش با استبداد.
بدون شك آيندگان، در نگارش تاريخ مشروطه‌خواهي ايرانيان وقتي به سالهاي دهه هفتاد خورشيدي برسند، در بخش انديشه و در فصول مربوط به تاريخ و ادبيات و حقوق، از استاد محمدعلي موحد به بزرگي ياد خواهند كرد. ايدون باد.