ويلا؛ خياباني كه زنده مي‌شود
احمد محيط طباطبايي
خيابان ويلا در ضلع شمالي خيابان انقلاب فعلي و شاهرضا قديم به دوران پهلوي اول برمي‌گردد. پس از اينكه خندق تهران پر شد و به دنبال آن خيابان شاهرضا به وجود آمد، ساختمان‌هاي آموزشي مانند دانشگاه تهران و تربيت معلم، كالج امريكايي البرز و موارد مشابه تاسيس شدند، در اين خيابان فضاي خاصي شكل گرفت و به مرور محله‌ها و خيابان‌هاي جديد در اين قسمت از شهر ايجاد شدند.
در دوران پس از جنگ جهاني دوم و به ويژه از دهه 30 به بعد خيابان ويلا آرام آرام رونق پيدا كرد. اين موضوع به ويژه پس از اينكه شركت هواپيمايي ملي ايران (هما) دفتر اصلي خود را در اين خيابان تاسيس كرد، تشديد شد. كمي بعد در ضلع جنوبي ميدان فردوسي و خيابان انقلاب (شاهرضا سابق) يعني در تقاطع خيابان ويلا دفاتر مهم هواپيمايي مانند ايرفرانس، بريتيش ايرويز و... باز شدند.
طولي نكشيد كه دفاتر توريستي و هواپيمايي داخلي هم در خيابان ويلا و در اين محدوده ايجاد و راه‌اندازي شدند. از آنجا كه در دهه‌هاي 30 و دهه‌هاي پس از آن خريد بليت به شكل حضوري انجام مي‌‌شد، خيابان ويلا به محلي براي رفت و آمد مسافراني بدل شد كه يا از كشورهاي ديگر به ايران آمده بودند يا گردشگران كه مي‌خواستند به خارج از كشور سفر كنند به ويژه كه سفارتخانه‌هاي اصلي مانند آلمان، انگليس، امريكا، ايتاليا، فرانسه و.. كه محل رفت‌وآمد بيشترين مسافران ورودي و خروجي بودند در همين محدوده قرار داشتند. اين پتانسيل‌ها باعث شد ضلع ديگر صنعت گردشگري كه سوغات و صنايع دستي است، جاي پاي خود را در اين منطقه باز كند، به تدريج ويترين فروشگاه‌ها و مغازه‌هاي صنايع دستي چهره اين خيابان را تغيير دادند و آن را به اصلي‌ترين محل خريد سوغات تبديل كردند.
البته زماني كه از خيابان ويلا سخن مي‌گوييم، سخن‌مان به محور بزرگ‌تري مربوط مي‌شود، در ضلع جنوبي خيابان انقلاب، بانك ملي و مركزي و در امتداد آن مركز بزرگ صرافي‌ها و تبديل ارز قرار داشتند.
فرش‌فروشي‌ها و انواع فروشگاه‌هاي هنري و فرهنگي نيز در شمارگان زياد در اين منطقه و محور به چشم مي‌خوردند اما با رونق خيابان ويلا به دلايلي كه گفته شد در محدوده اين خيابان و خيابان‌هاي مفتح فعلي ما با پديده سوغات، مسافرت و مواردي كه به فرهنگ خارج از ايران برمي‌گشت و به مرور جزيي از فرهنگ ايراني هم شد مواجه شديم به‌طوري‌كه اولين پيتزافروشي‌ها، قنادي دانماركي و... در خيابان ويلا شكل گرفتند.
همچنين فروشگاه‌هاي صنايع دستي دولتي هم در اين محدوده راه‌اندازي شدند و بعدها مركز صنايع دستي در ميدان وليعصر تاسيس شد تا در حوالي خيابان ويلا به عنوان مهم‌ترين محور سوغات و صنايع دستي ايران باشد. اين هم‌افزايي در آن سال‌ها سبب شد مهم‌ترين بازار معرفي صنايع دستي كشور در خيابان ويلا شكل بگيرد.
اين روزها خبرها حكايت از احياي خيابان ويلا به عنوان يك گذر فرهنگي دارد. احياي مجدد اين خيابان، اين ظرفيت تاريخي را بار ديگر زنده مي‌كند.