ظريف چرا تحريم شد؟
عليرضا ميريوسفي
دو روايت راجع به دلايل خروج ترامپ از برجام و فراتر از آن پشت پرده سياست خاورميانه‌اي دولت او وجود دارد. روايت مسلط مي‌گويد، ترامپ باتوجه به شعارهاي انتخاباتي‌اش به عنوان مهم‌ترين مخالف وضع موجود، به هر چيزي كه ميراث اوباما محسوب شود، آلرژي دارد و برجام هم به عنوان مهم‌ترين ميراث سياست خارجي رييس‌جمهور سابق، بيشترين سهم را از اين حساسيت دارد. مطابق اين روايت ترامپ از مفاد برجام و جزييات آن مطلع نيست و اگر راهي براي برخي تغييرات و دوباره‌نويسي برجام وجود داشته باشد، ترامپ از آن استقبال مي‌كند و به همين خاطر دايم از اعلام آمادگي براي گفت‌وگو با ايران صحبت مي‌كند.
روايت دوم اين است كه دليل خروج ترامپ از برجام و بسياري از اقدامات ديگر او در خاورميانه، بيش از آنكه نتيجه حساسيت او به نام اوباما باشد، حاصل وابستگي شديدش به حاميان مالي انتخاباتي‌اش نظير شلدون ادلسون و ديگر متحدان نتانياهو است. مقاله مفصلي كه سال قبل در نشريه نيويوركر از چگونگي معامله ترامپ با ادلسون در دو مقطع انتخابات رياست‌جمهوري ٢٠١٦ و انتخابات كنگره ٢٠١٨ منتشر شد، نمونه‌اي از اين نوع روايت است. مطابق اين روايت، اعلام آمادگي يا ابراز اميدواري‌هاي مكرر ترامپ براي مذاكره با ايران، مي‌تواند بخشي از استراتژي همين حاميان مالي و متحدان‌شان براي انحراف بازي ملامت به سوي ايران باشد. مطابق اين روايت، نسخه‌اي كه جان بولتون با راهنمايي نتانياهو دو سال قبل براي دولت امريكا براي خروج از برجام پيچيد و طي مقاله‌اي در نشنال ريويو منتشر كرد، در دستور كار دولت ترامپ قرار داشته و مو به مو در حال اجراست. طبيعي است كه ترامپ و تيمش رواج روايت دوم را دوست ندارند و ترجيح مي‌دهند افكار عمومي روايت اول را باور كنند. با اين حال، تحريم روز چهارشنبه آقاي دكتر ظريف، شاهدي است كه روايت دوم بيشتر مقرون به واقعيت است.
و اما ظريف چه گفت كه دولت ترامپ را تا اين حد عصباني كرد و باعث شد تهديدي كه يك ماه پيش‌تر اعلام شده بود، سرانجام روز چهارشنبه اجرايي شود؟ اولين‌بار موضوع تحريم ظريف در پي پس‌لرزه‌هاي سفر ظريف به نيويورك در اواخر ماه آوريل مطرح شد؛ زماني كه ظريف به روش خودش و با شيوه‌اي قابل‌فهم براي افكار عمومي امريكا، توجهات را به سناريوي حاميان مالي ضدايراني ترامپ و متحدان‌شان جلب كرد و با ابداع اصطلاح «تيم بي» و مصاحبه‌هاي
پي در پي با رسانه‌هاي اصلي امريكايي و به‌ويژه فاكس نيوز، غايت آمال تيم بي و خواب‌هاي آشفته آنها براي منطقه و جهان را در معرض توجه افكار عمومي اين كشور قرار داد. اين حضور به اندازه‌اي قوي بود كه اعتراضات و مخالفت‌ها نسبت به اقدامات اعضاي شاخص تيم بي و به‌ويژه بولتون را افزايش داد و حتي ترامپ را مجبور كرد بارها از مواضع بولتون فاصله بگيرد. در اين ميان موضوع سرنگوني پهپاد جاسوسي متجاوز امريكايي و افشاي اختلافات داخلي در درون دولت ترامپ و تلاش‌هاي تيم بي براي راه‌اندازي يك جنگ ديگر در خاورميانه، باعث شد گفتمان موردنظر ظريف به سرعت جا بيفتند و به يك گفتمان مسلط در مباحث داخلي امريكا تبديل شود. اين وضعيت عملا به بازي مدنظر دولت امريكا درقبال ايران آسيب جدي زد و عصبانيت دولت ترامپ باعث شد ابتدا اعلام شود از دو روز ديگر تحريم‌ها عليه او اعمال خواهد شد، ولي بعد با عقب‌نشيني از آن، آن را به محدوديت‌هاي تردد در نيويورك تقليل دادند. از اين نقطه به بعد، ترامپ در مواضع اعلامي خود با اعلام فاصله از مواضع بولتون، به‌طور روزانه از ايران براي مذاكره درخواست مي‌كرد و با هنر نمايشي كه دارد موفق شد مجدد روايت اول را به شكل موثري جا بيندازد؛ به‌گونه‌اي كه در آستانه سفر دو هفته قبل آقاي ظريف به نيويورك سوال اصلي افكار عمومي و رسانه‌ها و محافل سياسي امريكا اين بود كه چرا ايران به اين درخواست‌ها جواب نمي‌دهد و چرا ايران از مذاكره فرار مي‌كند؟ پاتك ظريف به اين اعلان‌هاي دروغين، شامل مجموعه‌اي از پاسخ‌ها بود كه مهم‌ترينش پيشنهاد برخي تغييرات مهم مثل تصويب فوري پروتكل الحاقي در قبال لغو فوري تحريم‌ها در كنگره امريكا بود. معامله جديدي كه اگر روايت اول صحت داشت، باعث مي‌شد ترامپ به عنوان رهبري تاريخ‌ساز براي آيندگان معرفي شود. طرح اين پيشنهاد دولت ترامپ را علنا خلع سلاح كرد و وقتي ظريف بعد از هشت مصاحبه موثر با رسانه‌هاي امريكايي، نيويورك را ترك مي‌كرد سوال افكار عمومي اين كشور به اين صورت تغيير كرده بود كه چرا ترامپ پيشنهاد معقول ظريف را حتي به‌طور كلي نمي‌پذيرد؟ در واقع اين پيشنهاد حساب شده بود كه باعث عصبانيت عنان‌گسيخته دولت ترامپ و عملي كردن تهديد كودكانه‌شان در تحريم ظريف شد. ترامپ سال قبل در جلسه كابينه دولت امريكا گفته بود زماني كه مصاحبه چالشي ظريف را با يكي از مجريان معروف امريكايي (چارلي رز) ديده بود، ضمن تمجيد از توانايي‌هاي ظريف به اطرافيانش گفته بود جان كري از پس مذاكره با اين مرد برنمي‌آيد. اكنون، تحريم ظريف به معناي اين است كه بازي شطرنج دوساله با ظريف آنها را به اين قناعت رسانده است كه هيچ هماوردي براي ظريف نمي‌يابند، لذا دم‌دستي‌ترين و كم‌تاثيرترين راه را انتخاب كرده‌اند. اين روش، بيش از هز چيزي انسان را ياد شطرنج با گوريل مي‌اندازد، ولي تحريم‌كنندگان ظريف بايد
به ياد داشته باشند كه شطرنج در قرن بيست و يكم با روش گوريل‌ها برنده‌اي ندارد.