درباره كتاب «چگونه شعر بخوانيم»
راهنماي خوانش شعر با نظريه ادبي
كيانوش تنها
در اين روزگار كه دوران فترت است، هم براي ما و هم براي شعر، شايد خواندن كتابي كه درك شعر (به عنوان عميق‌ترين شكل ادراك دروني انسان از جهان) را براي ما آسان‌تر مي‌كند، به شناخت عميق ما از انسان معاصر و جهان پيرامون‌مان كمك كند و با خواندن شعر بتوانيم جهان را وراي تمام قال و مقالش، با تعريفي ديگرگونه بفهميم و نقبي بزنيم به عميق‌ترين دريافت‌ها و شناخت‌هاي حساس‌ترين انسان‌ها (كه همانا شاعرانند) از جهان.
«چگونه شعر بخوانيم» كتابي است از نويسنده «پيش درآمدي بر نظريه ادبي» تري ايگلتون و شايد به نوعي بتوان گفت اين كتاب راهنماي استفاده از نظريه ادبي در خوانش و فهم دقيق شعر است. مولف، به گفته خودش، كتاب را با زباني ساده به منظور معرفي شعر به دانشجويان و مخاطبان عام طراحي كرده است. اين كتاب در سال 1396 توسط نشر آگه و با ترجمه خوب و روان آقاي پيمان چهرازي منتشر شده است.
ايگلتون در اين كتاب با تاويل واژه‌هاي اساسي‌اي مانند شعر، نثر، اخلاق در ادبيات، فرم، محتوا و بسياري از كليدواژه‌هايي كه براي خواندن شعر لازم است و با قياس آراي منتقديني با مناظر مختلف نسبت به نقد ادبي، محدوده‌اي از تعاريف را به دست خوانندگان مي‌دهد. به گفته نويسنده، مشكل غالب رويكردهاي نادقيق به شعر، ناشي از تحليل‌هاي صرفا محتوايي است. ايگلتون خوانش دقيق شعر را مستلزم تجزيه و تحليل فرم ادبي متن مي‌داند.
در بخش مهمي از كتاب، نويسنده با ديدگاهي تبارشناسانه به تاريخ فرم در ادبيات، اين ريشه‌ها را تا بلاغت يونان باستان دنبال مي‌كند؛ دوره‌اي كه بلاغت به عنوان فرمي فايده‌گرا و در جهت تحت‌تاثير قرار دادن مخاطبان، ويژگي‌اي كاملا اجتماعي و كاربردي داشت و در نقطه مقابل اين رويكرد به دوران فرماليست‌هاي روسي اوايل قرن بيستم مي‌رسيم كه به ماديت زبان يا آنچه «ادبيت» مي‌ناميدند، مي‌پرداختند و معتقد بودند كه شعر از تصاوير، مفاهيم، نمادها، نيروهاي اجتماعي يا مقاصد شاعر ساخته نمي‌شود، بلكه از كلمات به وجود مي‌آيد. منظور از «ادبيت» زباني بود كه منحصرا و به معني دقيق كلمه متوجه خود زبان است. در اين بازه تاريخي ايگلتون به ويژگي‌هاي مهمي كه در تعريف فرم زبان به وجود آمده، مي‌پردازد.
او در تمام تحقيق خود و در خلال بررسي نمونه‌هاي متعدد در تلاش براي نشان دادن وجوه مختلف فرم ادبي برمي‌آيد و اينكه شعرهاي ماندگار و تاثيرگذار در جهت بيان ايده‌هاي خود چه نسبتي را ميان اين وجوه فرمي برقرار مي‌كنند و چگونه به اين تناسب شكل مي‌بخشند. (مقدمه مترجم) ايگلتون يادآور مي‌شود در شعرهاي ماندگار، فرم در جهت اجراي محتوا عمل مي‌كند و شعرهايي با رويكردها و ايده‌هاي سياسي، فرمي سياسي را به كار مي‌گيرند. (مقدمه مترجم)
با اين ديدگاه مي‌شود با قرار دادن و خوانش متن تابلوي اطلاع‌رساني يكي از ايستگاه‌هاي مترو در فرمي درست براي انتقال پيامي اخلاقي آن را به عنوان قطعه‌اي شعر خواند و در مقابل متني كلاسيك را كه تا مدت‌ها به عنوان شعر معرفي مي‌شده است، متني فاقد ويژگي‌هاي شاعرانه تلقي كرد.
برنارد ادانگيو درباره كتاب مي‌گويد: ايگلتون از طريق خوانش‌هاي درخشان و موشكافانه از «ييتس»، «فراست» و «آودِن» نشان مي‌دهد كه نظريه ادبي، اگر به‌طور جدي درك شود، چگونه مي‌تواند زمينه‌اي براي درك شعر فراهم كند. اين كتاب دفاعيه‌اي حياتي از شعر در زمانه ما خواهد بود.