یادداشتی از ابراهيم متقي استاد دانشگاه تهران
مذاكرات ژنو ضرورت‌هاي ديپلماسي و مقاومت
ابراهيم متقي
مذاكرات ژنو در عصر روز ۲۰ ژوئن برگزار مي‌شود. در اين مذاكرات عباس عراقچي وزير امور خارجه ايران با وزراي امور خارجه كشورهاي تروييكاي اروپايي گفت‌و‌گوهاي ضروري و تعيين‌كننده را خواهد داشت.وزراي خارجه كشورهاي انگلستان، فرانسه و آلمان قبل از ديدار با وزير امور خارجه ايران، مذاكرات خود را در قالب نهار كاري آغاز نموده تا مواضع نسبتا يكساني در برابر ايران داشته باشند.برگزاري اين نشست به مفهوم تلاش سازمان‌يافته ايران و بازيگران اصلي سياست بين‌الملل براي تبادل‌نظر سياسي و راهبردي است. محور اصلي سياست و ادبيات راهبردي وزير امور خارجه ايران مبتني بر پيگيري ضرورت دفاع مشروع خواهد بود.علت اصلي آن است كه ايران در وضعيت تهاجم سازمان يافته و غافلگيري تاكتيكي قرار گرفته و در اين فرآيند تلاش دارد تا ضرورت‌هاي راهبردي خود را از طريق ديپلماسي و ميدان پيگيري كند.
۱- موازنه‌گرايي تبعيض‌آميز اروپايي؛ راهبرد تاريخي سياست خارجي كشورهاي اروپايي همواره مبتني بر موازنه‌گرايي بوده است.توضيح اينكه موازنه‌گرايي بخشي از سياست خارجي سنتي كشورهاي اروپايي در روند روابط بازيگراني بوده كه از قدرت نسبتا برابر برخوردارند. در فضاي رقابت‌هاي راهبردي، طبيعي است كه وزراي امورخارجه تروييكاي اروپايي به عنوان خط مقدم كنش ديپلماتيك امريكا در حمايت از اسراييل ايفاي نقش مي‌كنند. كشورهاي اروپايي تلاش دارند تا محدوديت‌هاي سياسي و راهبردي در ايفاي نقش منطقه‌اي ايران به وجود آورند. در چنين شرايطي طبيعي است كه مذاكرات در روند سازنده ادامه پيدا نكند. گام نخست در ادبيات سياسي كشورهاي اروپايي را مي‌بايست در محدود‌سازي قدرت ايران جست‌وجو كرد.چنين رويكردي به مفهوم آن است كه بر خويشتنداري يكجانبه ايران تاكيد نمايند. اين كشورها در روزهاي اوليه دفاع مقدس قطعنامه‌اي را صادر كردند كه از آتش‌بس بدون بازگشت به مرزهاي بين‌المللي حمايت به عمل مي‌آوردند.چنين رويكردي به مفهوم آن است كه محدود‌سازي ايران محور اصلي تفكر و راهبرد كشورهاي اروپايي در روند مذاكرات ژنو ۲۰ژوئن خواهد بود. ايران در اين دوره از مذاكرات مي‌بايست بر ضرورت دفاع مشروع تاكيد داشته و مقاومت را به نشانه يكي از شاخص‌هاي اصلي اين راهبرد در دستور كار خود قرار دهد. كاربرد سياست موازنه تبعيض‌آميز نمي‌تواند نقش موثري در ادبيات ديپلماسي سازنده ايفا نمايد. ديپلماسي سازنده نيازمند حسن‌نيت و الگوي كنش همكاري‌جويانه است. وزراي خارجه كشورهاي اروپايي تلاش دارند تا از سازوكارهاي ديپلماسي اجبار استفاده نمايند.تاكيد ايران بر ضرورت دفاع مشروع و مقابله با سياست‌هاي تهاجمي اسراييل عليه منافع ملي ايران، گام نخستين براي متوازن‌سازي انگاره‌هاي راهبردي كشورها خواهد بود. در اين فرآيند ايران نيازمند تصاعد مقاومت از طريق اعمال قدرت خواهد بود.هر‌گونه معادله كنش ديپلماتيك بدون كاربرد نشانه‌هاي قدرت امكان‌پذير نخواهد بود.ديپلماسي ايراني در ژنو صرفا در شرايطي به موفقيت منجر مي‌شود كه با نشانه‌هاي از قدرت تاكتيكي پيوند يابد، در غير اين صورت ميزان اثربخشي ديپلماتيك ايران به ميزان قابل‌توجهي كاهش خواهد يافت.
۲- معادله ديپلماسي، قدرت و مقاومت در مذاكرات ژنو؛ ديپلماسي بدون كاربرد سياست قدرت به نتيجه مطلوب و مناسب منجر نمي‌شود. چنين رويكردي به مفهوم آن است كه سياست قدرت، محور اصلي كنش رفتاري بازيگران به ويژه قدرت‌هاي بزرگ خواهد بود. شليك دفاعي و انتقامي ايران مي‌تواند قابليت‌هاي بيشتري در روند ديپلماسي براي ايران به وجود آورد.حوزه ميدان در سياست راهبردي ايران مي‌تواند نشانه‌هاي از قدرت‌سازي در روند دفاع مشروع را امكان‌پذير سازد.دفاع مشروع در شرايطي امكان‌پذير است كه ساختار دفاعي كشور از قابليت عملياتي برخوردار باشد. ديپلماسي بدون اراده معطوف به قدرت اثر‌بخش نخواهد بود.در روند كنش تهاجمي اسراييل به ايران، دولت امريكا نقش حامي موازنه‌دهنده قدرت عملياتي و تهاجمي اسراييل را عهده‌دار بوده است.حمايت دوفاكتو و عملي امريكا از اسراييل به اين دليل انجام گرفته كه نتانياهو و سياست‌هاي تهاجمي اسراييل عليه محور مقاومت به عنوان بخشي از راهبرد امريكا نيز تلقي مي‌شود. در اين فرآيند اسراييل و سياست‌هاي عملياتي آن كشور به عنوان بخشي از ضرورت‌هاي راهبردي امريكا محسوب شده و به همين دليل است كه ترامپ دچار سياست متناقضي در ارتباط با ايران و فرآيند مقاومت در برابر تهاجم عملياتي اسراييل شده است.
سياست و الگوي رفتاري كشورهاي اروپايي در ۱۰ ماه گذشته معطوف به فشارهاي سياسي و ديپلماتيك فراگير عليه ايران بوده است.ايران تلاش نمود در اين دوران از سازوكارهاي كنش همكاري‌جويانه با تروييكاي اروپايي استفاده كند، در حالي كه واحد‌هاي اروپايي همواره تلاش داشتند تا فشارهاي مضاعف عليه ايران اعمال نمايند.چنين رويكردي به گونه اجتناب‌ناپذير‌ي منجر به افزايش اعتماد به نفس اسراييل عليه ايران مي‌شد. متقاعد‌سازي تروييكاي اروپايي در چنين شرايطي بسيار دشوار خواهد بود.مهم‌ترين مساله در روند ديپلماسي ژنو آن است كه واحد‌هاي اروپايي سياست صلح و همكاري را جايگزين الگوهاي هيستريك و كنش تهاجمي دوران گذشته خود نمايند. در اين شرايط طبيعي است كه زمينه براي شكل‌گيري همكاري‌هاي سازنده در مقياس بالاتري به وجود مي‌آيد. كشورهاي اروپايي بايد به اين موضوع واقف باشند كه ايران منطقه‌اي هيچ‌گونه تهديدي عليه آنان و موازنه قدرت منطقه‌اي نخواهد بود.عراقچي در روند ديپلماسي ژنو مي‌بايست از سياست موازنه و همكاري‌هاي چند‌جانبه ايران و جامعه جهاني پس از جنگ ژوئن ۲۰۲۵ تاكيد داشته باشد.سياست كنش بر اساس انتظارات مبتني بر موازنه و اهداف حداقلي بيشترين نتيجه را مي‌تواند براي ايران داشته باشد. موازنه منطقه‌اي نيازمند همكاري و اعتماد‌سازي چند‌جانبه است.اروپا بايد به اين موضوع واقف باشد كه عبور از موازنه منطقه‌اي چالش‌هاي بيشتري براي مشاركت و امنيت جهاني ايجاد مي‌كند.در اين فرآيند اروپاييها بايد به اين موضوع واقف باشند كه ايران از اقتدار و ابتكار عمل براي مقاومت در برابر تهديدات امنيتي و نظامي اسراييل برخورد است.در چنين شرايطي، امكان ديپلماسي سازنده و عبور از ابهام امنيتي توسط اروپاييها وجود دارد.
نتيجه- مذاكرات ژنو ۲۰ژوئن ۲۰۲۵ را بايد اولين گام سياست جهاني عليه جنگ تهاجمي و همه‌جانبه اسراييل عليه ايران دانست.جنگي كه از غزه شروع شد، به گونه تدريجي تصاعد پيدا كرد و در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵ منجر به عمليات تركيبي و اقدامات نظامي پرشدت اسراييل عليه ايران شد.اگرچه ضعف اطلاعاتي و امنيتي ايران، زمينه غافلگيري تاكتيكي جمهوري اسلامي ايران را به وجود آورد، اما واقعيت آن است كه اقدامات اسراييل شكل جديدي از جنگ‌هاي تركيبي عليه ايران را به وجود آورده كه مبتني بر تجاوز عليه موجوديت راهبردي كشوري به نام ايران بوده است.كشورهاي اروپايي در گام اول بايد به اين موضوع واقف باشند كه ايران مورد تهاجم بازيگري به نام اسراييل قرار گرفته كه خشونت و جنگ را محور اصلي سياست امنيتي خود قرار داده است.تهاجم عليه ايران بر اساس روايت‌هاي مبهم انجام گرفته است. روايت‌سازي را بايد بخشي از سياست تهاجمي اسراييل عليه ايران و ساير سوژه‌هاي امنيتي در محيط منطقه‌اي دانست.وقوف اروپا به سياست‌هاي تهاجمي اسراييل عليه ايران، مي‌تواند گام موثري در جهت حل و فصل موضوع باشد. البته بايد تاكيد داشت كه تحقق چنين انگاره‌اي كاري دشوار خواهد بود. عراقچي در روند مذاكرات ژنو، مي‌بايست از امنيت و هويت ملي ايران دفاع كند.گام نخست كنش ديپلماتيك ايران در شرايطي كه مورد تهاجم و تجاوز اسراييل و سياست‌هاي ابهام‌آميز و حمايتي امريكا از اسراييل قرار گرفته كاري دشوار خواهد بود.جامعه ايراني براي عراقچي آرزوي موفقيت دارند. بخشي از امنيت ايران به موازات فضاي مقاومت در حوزه ديپلماسي قرار دارد.
استاد دانشگاه تهران